Зун и йикъара зи дустунин шад мярекатда вичин ери-бине СтIал Сулейманан райондин Герейханован совхоздай тир, Лангепас шегьерда чиликай нафт ва газ хкудзавай оператор Шихбабаев  Забудин  Рейзудиновичахъ  галаз таниш хьана.

Забудин Шихбабаев 1973-йисуз СтIал Сулейманан райондин Герейханован совхозда дидедиз хьана. Абурун хизан 1975-йисуз Къазахстан ССР-дин ЦIийи Узень шегьердиз куьч хьана. Ина ада 3 класс акьалтIарна. 1982-йисуз абурун хи­зан ватандиз хтана. Ина Забудин­ Шихбабаева юкьван школа акьал­тIарна, 1990-йисуз ам Рязандин хуьруьн майишатдин техникумдик экечIна. 1991-1993-йисара ада Советрин Армиядин жергейра къуллугъна. Къуллугъ акьалтIарна хуьруьз хтай жегьилди сов­хозда хуьруьн майишатдин гьар жуьредин кIвала­хар авуна. СССР чкIана, авур кIвалах­рай­ вахт-вахтунда мажибарни тагузвай а вахтунда Лангепас шегьерда кIва­лахзавай адан стха Ме­гьамед­­­тIагьира адаз кIвалахиз вичин патав эверзава. Фагьум-фи­кир авуна, кIва­ле­­­­вай­бу­рал меслят гъана, ам вичиз чин тийидай­, мекьи къаяр авай Лангепасдиз физва. Са вахт алатайла, ада вичин хизанни аниз тухвана.

2000-йисалай ада “Лукойл АИК” ООО-дин Лангепасда авай 5-цехда чиликай нафт ва газ хкудзавай 5-разряддин оператор яз кIва­лахзава.

Малум хьайивал, хайи ватандиз ам отпускдиз хтанва. Жузун-качузун авурла, ада итижлу ихтилатар авуна. Заз адан рахунар кIвалахдихъ къекъвезвай жегьил несил патал маракьлубур яз акуна ва адавай вичин пешедикай, къенин юкъуз нафтни газ хкудзавай хел авай гьаларикай, Лангепас ше­гьердикай суьгьбет авун тIалабна.

— Къенин юкъуз нафтни газ хкудзавай хел гьерекат кваз вилик физвай важиблубурукай сад я, — ихтилатзава Забудин Шихбабаева. — И хиле гзаф кьадар гьар жуьредин пешекарри зегьмет чIугвазва. Амма кьилди ра­бо­чий­рин зегьмет къейд авуна кIанда, гьикI лагьай­тIа, и хилен асул дибда абурун зегьмет ава.

Карханадин вири процессри сад хьиз кIвалахун патал рабочий пешекарар бес кьадар ава. Гьелбетда, абуруз гьар садаз тамамарна кIанзавай везифаярни ава. Амма заз инал жуван пешедал акъвазиз кIанзава.

Сифте кIвалахдив эгечIайла, гьикI, вуч авуна кIанзаватIа, заз ерли чизвачир. Жув-жувахъни акьван инанмиш тушир. Кинойрай нафт хкудун гьикI къалурзавай кьван, эгъуьн­завай буругъ къалурзавай, ахпа анай цавуз язавай нафтIадин фонтан. Зани а вахтунда гьакI фикирзавай, турбаяр герек чкадиз вегь, нафт вич герек чкадай акъатда лагьана. Килигайла, вири бегьем четинни ийизвай, гьа са вахтунда итижлуни тир.

Сифте, гьелбетда, кIвалахдин сирер чириз, зун мастердин гъилик кутунай. Ада заз техникадихъ, приборрихъ галаз кIвалахдай­вал, хатасузвал хуьдайвал, приборрин кIва­лах­да дегишвилер хьайитIа, чIехибу­руз хабар гудайвал — вири галай-галайвал чирна. Чирвилериз килигна, зал слесарвилин къуллугъ ихтибарна. Яваш-яваш зун кIвалахдин гъавурда гьатайла, операторвилин курсарни кIел хъувурла, заз нафт ва газ хкуддай 3-раз­ряддин, ахпа 4 ва 5-разрядрин операторвилин шагьадатнамаяр гана.

Чаз чизвайвал, фонтан хьиз нафт анжах­ лап сифте кьиляй акъатзава. Ахпа ам махсус механизмайралди хкудзава. Исятда­ виринра чилин кIаник деринра кIвалахдай насосар ишлемишзава. Ихьтин насосри 1700-2400 метрдин дегьнедай газ ва нафт винел акъудзава. Чилел алайди буругъдин кIва­лах къалурзавай приборар я. И важиблу приборриз ганвай рекъемрал, делилрал гуьзчивалзавайди нафт ва газ хкудзавай опе­ратор я.

Нефтяникдин пеше гьикьван итижлуди ятIа, за ахпа кьатIана. Ина гьар жуьредин  рекьерай чирвилер хьана кIан­за­ва. Оператордин важиблу ерийрикай сад сифте нубатда фикир гун ва дуьм­-дуьзвал я. Приборри санлай къа­чурла, нафтIадин мядендин кIва­лах­диз талукь гьа­къикъи информация къа­лур­зава. Чна ам вахт-вахтунда чIе­­­­­хибурув агакьарзава. Квез чна анжах са приборрал гуьзчивал тухузвайди хьиз жеда. Оператордин везифайрик гьакIни тадаракри кIвалахза­вай гьалдал гуьз­чивал тухун, чиркин хьанвай приборар ва тадаракар михьун, лазимвал атайтIа, бязи алатар дегишарун, приборриз ганвай режим хуьн, нафтIадин мядендин тадаракриз къуллугъ авун, тадаракар эцигун, контрольно-измерительный приборрин ре­къе­мар кхьена хуьн ва анализ тухун патал пробар къачунни ква, хейлин маса кIвала­харни.

Алай вахтунда нафтIадин мяденра, нафт ва газ гзаф хкудун патал алай аямдин тадаракар ишлемиш­за­ватIани, кIвалах четинди ва жавабдарди яз амукьзава. Гьавадин пата­хъай­ни, лугьун, акьван тарифдайвал туш. Бязи вахтара ина 45-50 градусдин ая­зар жеда. Оператордин везифа, гьавадин шартIа­ризни килиг тавуна, ачух майданда вичин сменада кIвалахун я. Гьихьтин шартIар хьайи­тIани, жавабдарвилелди зегьмет чIугуна кIан­зава, къати аязар авайла, ахьтин йикъар ина гзаф жеда, жавабдарвал кьве сеферда хкаж жезва.

Генани оператор зигьин хциди ва гьасятда кьил акъудиз жедайди хьун лазим я. Эгер тадаракрин кIвалах акъваз хьайитIа, жува вуч хьанватIа кьил акъудна, себеб алудун лазим я. Эгер хайи чкаяр хьайитIа, нафтIадин мядендин дежурныйдиз хабар гузва.

• Квез махсус парталар гуз­вани?

— Чаз алукIдай махсус парталар, кIвачин къапар ва маса кьилди жув хуьдай такьатар гузва. ГьакIни вахт-вахтунда техникадикай хатасузвал хуьнин тамам инструктажар тухузва.

• Лангепас шегьердикай кьве гаф лугьуз жедани?

— Лангепас Ханты-Мансийский автономный округдин жегьил шегьеррикай сад я. Ам 1985-йисуз арадал атана. Саки 50 агъзур кас яшамиш жезва. Лангепас нафт ва газ хкудзавайбурун шегьер я. Ина нафт хкудзавай саки 10 мяденди кIвалахзава. Яша­­йишдин вири жуьредин объектарни ава, къулай шартIарни. Динэгьлийриз хашпарайрин килисани, мусурманрин мискIинни кардик ква. Чкадин суварарни ава: “Шегьердин югъ” ва “Нафт хкудзавайбурун югъ”.

• Куьне ял гьикI язава? Дагъус­тандин халкьарин ял ядай мярекатар тешкилза­вани?

— Ял ягъиз, отпуск къачуна, чун хуь­руьз хквезва. Лангепасда ял ядайдаз, кьилди къа­чуртIа, спортдал машгъул жез кIанзавай­даз, хъсандиз гьазурнавай, спортдин агалай майданар гзаф ава. Азад вахт авайбурун къуллугъда культурадин идараяр акъвазнава. Эвела ина Дагъустандин халкьарин общественный “Садвал” тешкилат кардик квай. И тешкилатди чи халкьарин суварар культурадин дараматда тешкилдайди тир. Вири санал­ кIватI жез, чна шадвилер ийидай. Эхиримжи кьвед-пуд йисуз, вучиз ятIани, ада вичикай хабар гузмач.

Забудин Рейзудинович яргъал йисара нафтIадин мяденра гьакъисагъвилелди зегьмет чIугунай карханадин руководст­водин ва шегьердин администрациядин ­патай ганвай гьуьрметдин грамотайрин са­гьиб­ я. Ам туькI­вей хизандин кьил я. Адан уьмуьр­­дин юлдашди виликдай алишверишдин ­центрада кассир яз кIва­лахна. Алай вахтунда кIвалин кеспидал машгъул я. Абуру пуд веле­ддиз тербия гузва. ЧIехи руш  Има­мата Сургутдин госуниверситетдин Лангепасда авай филиалда 5-курсуна, бубадин тIвар эхцигнавай Рейзудина гьа и универси­тетда сад лагьай курсуна кIелзава, Зарията алай йисуз медицинадин колледж акьал­тIарзава.

Забудин Рейзудинович, пешедикай итижлу ихтилат авунай сагърай. КIвалахда, уьмуьр­да квехъ генани агалкьунар хьурай.

Къагьриман  Ибрагьимов