Ахцегь райондин КьакIарин хуьре Исмаилов Азизагъадинни диде Уримузан хизанда ругуд хвани кьве руш хьана — Исмаил, Тажидин, Шагьабас, Нагъи, Наби, Нурудин, Зулейхани Нинегуьл. ЧIехи хизан недай суьрсетралди таъминарун патал Азизагъа датIана чIура — чуьлда гъилер къабарламишуниз маж­бур тир. Залан зегьметди атIай буба фад рагьметдиз фена. Асул гьисабдай аялар игит дидедин тербиядик акатна. Ада вичин веледар зегьметдихъай кичIе тушиз вердишарна, абурув кIелиз туна, куьрелди, ватанпересар, халис пагьливанар хьиз тербияламишна. Ватандин ЧIехи дяведин йисара абур фронтдиз рекье турди ва сагъ-саламатдиз къаршиламиш хъувурдини игит диде Уримуз я.

Эхь, эхь, Исмаиловрин ругуд стхани дяведин цIаярай сагъ-саламатдиз акъатна хтун гьакъикъатдани тажубдин кар я. Мягьтел жедай мад са кар ава: 1945-йисуз, ЧIехи Гъалибвилин вакъиадин вилик, пуд стха — Шагьабас, Нагъи ва  Нурудин кьисметдай Германияда, Берлиндин патав гвай Магдебург шегьерда аваз хьана. Стхайрин тIала­буналди, командованиди абуруз кьве сятда санал гуьруьш жедай мумкинвал гана. Абур пудни женгери Берлиндив агакьарна. 1975-йисан 15-июндин “Известия” газетда къейд авурвал, “Яшлу Уримуз дидедин рухвайриз дяведин чпин гьисаб ава: 21 орден, 40 медаль, 14 херни 4 контуж, беденрикай хкудиз тахьана амукьай 50 хъитрепI ва душманрикай азад хъувур цIудралди шегьерар… ”.

ЧIехи Гъалибвилин 75 йисан суварин шадлухдай баркаллу Исмаиловрин стхайрин  кьисметдикай кьилди рахан. ЧIехи стха Исмаил (1907-1981) Дербентдин педучилище акьалтIарна, хуьре муаллимвиле кIвалахза­вай, хизан кутунвай бегьем итим яз фронтдиз фена. Тифлисдин дивизиядин къурулушдик кваз Кавказ хуьнин женгера иштиракна. Старший лейтенант, ротадин политрук тир. Адан кьилелни кIвачел залан хирер хьана ва са бубат сагъар хъувурдалай кьулухъ дя­ведин набут яз, хурудал Ватандин дяведин II дережадин орденни са жерге медалар алаз, кIвализ хтана. Пенсиядиз экъечIдалди 30 йисуз КьакIарин хуьруьн школада муаллимвал ва директорвал хъувуна.

Залум дяве башламишайла, кьвед ла­гьай стха Тажидина (1918-2002) дяведилай вилик Дербентдин педучилище акьалтIарна, Агъул райондин са хуьруьн школада завучвал ва директорвал ийизвай. Дуьньядин гьалар пайгардик квачирди кьатIай ада 1941-йисуз Буйнакскда пехотный училище куьтягьна. Дяве эгечIдалди са варз амаз ам, младший лейтенант, уьлкведин рагъакIидай патан сергьятдал Белоруссиядиз рекье туна. Дяведа Смоленский, Волховский, Северо-Западный фронтрин къурулушрик кваз къати женгера иштиракна ва са шумудра хирер хьана.

Дяведилай кьулухъ Азербайжанда, ГСВГ-да къуллугъна, М.Фрунзедин тIвару­нихъ галай дяведин академия ва высший партшко­ла акьалтIарна. Полковникдин чинда аваз мотопехотный дивизиядин командирдин заместителвилин къуллугъдилай отставкадиз экъечIна. Гражданвилин къуллугъда Баксоветда ва Азербайжандин Нархоздин институтда кадрийрин отделдин заведующийвиле ва пенсияда аваз Баку шегьердин ветеранрин Советдин председателвиле кIвалахна. Адаз А.Невскийдин (1943), Жен­гинин Яру пайдахдин, Ватандин дяведин I дережадин (1945) орденар, “За боевые заслуги” (1941, 42, 43), “Кенигсберг къачунай” (1945) ва маса медалар ава.

Иллаки еке агалкьунар, дережа пуд лагьай стха Шагьабасаз (1919-1984) хьана. ЧIехи стхайрилай чешне къачуна, адани Дербентдин педучилище лап хъсан кьиметралди акьалтIарна. Агъул районда муаллимвиле, школадин директорвиле, ВЛКСМ-дин райкомдин секретарвиле зегьмет чIугуна. 1939-йисалай хушуналди Яру армиядин жергейриз фейи ада вичин уьмуьр Ватан хуьнин къуллугъдихъ галаз алакъалу авуна.

Шагьабасан женгинин баркаллу рехъ лагьайтIа, полкунин школадин курсант, отделенидин командир, дяведин политучилищедин курсант, батареядин комиссар ва командир, дивизиядин командирдин заместитель ва штабдин начальник яз, Карелиядин ва Белоруссиядин 1-фронтрин къурулушрик кваз Заполярьедилайни Норвегиядилай ва Польшадилайни Германиядилай цIар илитI­на, Берлинда бегьем хьана. Машгьур “Катюшайралди” женг чIугваз, дагъви командирди цIудралди шегьерарни хуьрер фашистрикай азад хъувуна. 1945-исан 23-апрелдиз залан хер хьана, ам Визенталь шегьердин 2865-нумрадин эвакогоспиталдиз аватна. Ана ам вичихъ гелкъвезвай медсестра Александра Андреевнадал ашукь ва гуьгъуьнлай адал эвленмиш хьана. Дяведилай кьулухъ  Шагьабас Исмаилова Германияда оккупационный кьушунрин къурулушдик кваз гьукуматдин важиблу тапшуругъар тамамарна. Дяведин лайихлувилерай командованиди ам Ватандин дяведин II дережадин са ва I дережадин кьве орденриз, “Советрин Заполярье хуьнай”, “Варшава азад хъувунай”, “Берлин къачунай” медалриз лайихлу авуна ва Ленинан орден гуниз къалурна.

1947-йисалай къуллугъдал элячIай Ша­гьабас КПСС-дин Махачкъала шегьердин горкомдин инструкторвиле, КПСС-дин Рутул райкомдин 1-секретарвиле, 1951-54-йисара Моск­вада компартиядин ЦК-дин ВПШ кIел хъувурдалай кьулухъ Дагобкомдин административный ва финансрин органрин отделдин­ заведующийвиле, ахпа ДАССР-дин Министррин Со­ветдин Председателдин заместителвиле тайинарна ва 1961-йисуз обкомдин секретарвиле хкяна.  Лайихлу пенсиядиз экъечIдалди ам и къуллугъдал аламукьна. И жавабдар къуллугърал Ватандин ЧIехи дя­ведин ва зегьметдин ветерандин намуслу зегь­мет гьукуматди женгининбурулай алава Зегьметдин Яру пайдахдин, кьве “Знак почё­та” ва “Халкьа­рин дуствал” орденралди, “Бар­­каллу зегьметдай” медалдалди, РСФСР-дин, Азербайжан ССР-дин, ВЛКСМ-дин ЦК-дин гьуьрметдин гра­мотай­рал­дини чIехи маса шабагьралди къейдна. Запасда авай полковник, тарихдин илимрин кандидат, СССР-дин журналистрин Союздин член, ДАССР-дин культурадин ла­йих­лу работник тир ада вичин вири къуват, алакьунар Ватандин азадвални абадвал патал серфна.

Нагъи  Исмаиловани (1920-1989) 1939-йисуз Дербентдин педучилище куьтягьна, хуьруьн школадиз муаллимвиле хтана. 1940-йисуз армиядиз фейи ам жергедин аскердилай тупарин батареядин командирвилин дережадиз хкаж хьана. Женгинин рекьикай рахайтIа, хурудал алай “Яру гъед”, Ватандин дяведин II дережадин, Александр Невскийдин орденри, “Москва хуьнай”, “Варшава азад хъувунай”, “Берлиндал гьужум авунай”, “Германиядин винел гъалибвал къачунай” медалри адан викIегьвилерин гьакъиндай шагьидвалзава.

Дяведилай кьулухъ Нагъиди заочнидаказ ДГУ-дин тарихдин факультетда кIел хъувуна ва яргъал йисара адакай КьакIарин хуьруьн школадин муаллим, завуч ва директор хьана. Зегьметдин агалкьунрай адаз ДАССР-дин лайихлу муаллимвилин тIвар, Зегьметдин Яру пайдахдин орден гана, 1985-йисуз яшлу аскердив 40 йисалай вичин Ватандин дяведин I дережадин орден вахкана.

Наби Исмаилова 1942-йисуз хушуналди фронтдиз фин патал, паспорт къачудайла, вич хайиди тир 1923-йисан чкадал 1922-йис кхьиз туна. Моздок шегьер хуьнин женгина гъилел хер хьана, госпиталдиз аватна.Челябинскда училище акьалтIарна, танкист яз Минск, Прага, Вена, Берлин  шегьерар фашистрикай азад хъувунин женгерин иштиракчи хьайи старший сержант 1947-йисан январдиз хурудал “Яру гъед” орден ва са жерге медалар алаз хайи хуьруьз хтана. Лайихлу пенсиядиз экъечIдалди касди совхозда шофёрвал авуна. Ахцегь районда Ватандин ЧIехи дяведа иштиракай эхиримжи ветеран тир ам 97 йисан яшдаваз 2019-йисан 6-декабрдиз рагьметдиз фена.

ГъвечIи стха Нурудин (1926-1981) “фашистрихъ галаз дяведавай стхайриз куьмекиз ихтияр це” келимайрин арза кхьиналди, 1944-йисан февралдиз хушуналди дяведиз фена. Зур йисуз 124-стрелковый полкуна жер­гедин аскервиле, ахпа 64-полкуна снайпер яз викIегьвилелди къуллугъна.1945-йисан 3-февралдиз ам залан хер алаз 5417-нумрадин госпиталдиз аватна. Са бубат кIвачел ахкьалтай ам 1945-йисан 10-октябрдиз 1-группадин набут яз кIвализ рахкурна. Эхиримжи йикъаралди касди дяведин хирери гузвай азиятдизни килиг тавуна, КьакIарин хуьруьн клубдин директорвал авуна.

Ихтилат кватай чкадал къейд ийин, хизанралди дяве чIугунай Дагъустанда Ахцегь район тафаватлу я. ИкI, са Ахцегьай Таироврин хизандай 8 хва (Азим, Гьамдуллагь, Исмаил телеф хьана, Абдулгьей, Эбейдуллагь, Гьажибала, Мавлудин, Зейдуллагь хтана, вах Ийишади зегьметдин фронтда игитвилер къалурна). Игит диде Серми Фатагьовади вад хва (Гьуьзбуллагь, Шамсудин, Шамсуллагь, Мавлудин, Алимегьамед) фронтдиз рекье туна. Пашаеврин хизандай пуд стхани кьве вах (дяведин духтур Сулейманни старший лейтенант Сейфедин телеф хьана, вахар На­бисатни Такибат ва стха Буньям хтана, ада гуь­гъуьнлай ДГУ-да са факультетда физматдин кафедрадин заведующийвиле авуна) фронтда хьана. Мурсаловрин хизандай 5 стхади — Аливердиди, Алавдина, Гуьлалиди­, Ризехана, Мегьамед-СултIана, Абдулменафан кьуд хци — Мегьамедшефиди, Хийирбега­ (гьеле дуьньядин 1-дяведин ветеранар тир абур хтана), Хайируллагьа, Эмина,  Дагъ­ла­роврин хизандай пуд стхади — Абаса, Межида, Абдулатифа женгер чIугуна ва икI мад.

Дашдемир Шерифалиев