Лезги чIаланни эдебиятдин тарсар гузвай вири муаллимриз чизва хьи, кIвалахда электронный такьатрин куьмекдалди ишлемишдай материалар, гьакI жуьреба-жуьре ктабарни, махсус пособиярни, маса предметрив гекъигайла, са артух авач. И делилди тестикьарзава хьи, ачух ва я адетдинбур тушир тарсар, лишанлу йикъариз талукь мярекатар тешкилдайла, лезги чIалан муаллимрал артухан пар ацалтзава.

Гьавиляй чна виликдай са жерге муаллимри теклифай “Муаллимриз куьмек яз” рубрика давамарзава. Гьа са вахтунда рикIел хкиз кIанзава хьи, рубрикадин сергьятра аваз газетдин чиниз акъудиз жедай менфятлу материалар чна тежрибалу муаллимрин, методист­рин патайни вилив хуьзва.

Агъадихъ чна Куругъли Ферзалиева гьазурнавай адетдинди тушир лезги эдебиятдин тарс (тарс-гьуьжет) чапзава. Ам асул гьисабдай 6-классдиз талукьди я. Презентациядин программадин куьмекдалди регьятдиз кьиле тухуз жеда.

_________________________________________

“Эдебиятдин женг”

Тарсунин  макьсадар:

—             Хайи эдебиятдай аялрин чирвилер умумиламишун.

—             Аялриз лезги эдебият кIанарун.

—             Алакьунар, кьатIунар вилик тухун.

Тадаракар:

—             Доска

—             Мел

—             Пек

—             Интерактивный доска

—             Таблицаяр

—             Ктабар

Тарсунин финиф. Муаллимдин гаф.

— Салам-алейкум, аялар! Къе чна лезги эдебиятдай квехъ гьихьтин дережадин чирвилер аватIа, ахтармишда. Гьавиляй къенин чи тарс адетдинди жедач. Чна къе “Эдебиятдин женг” тIвар алай тарс-гьуьжет кьиле туху­да. Икьван чIавалди къачур чирвилер тикрар ва мягькемар хъувунин макьсаддалди куьн къе эдебиятдин майданриз сиягьатдиз фида.

Аялар, сифте нубатда куьн кьве дестедиз­ пай хьана кIанда. (1 ва 2 лагьай дестеяр)­.

Зи суалдиз фад жаваб гайи дестедилай башламишда ва а дестедиз сифтегьан 3 балл­ни жеда.

Яб акала суалдихъ: Шаир Байрам Салимов гьинай я?

I ТАПШУРУГЪ. Лезги эдебиятдай суалар гунилай башламишда. (Гьар дуьз ва тамам жавабди дестедиз 2 балл гъида).

1-десте

1. “Акьуллу данарбан” гьихьтин махарик акатзава?
2. Каци Балашаз гьихьтин зиян ганай?
3. Е.Эминан бубадин тIвар гьикI я?
4. “Чир хьанайтIа кIелиз-кхьиз” шиир кхьейди вуж я?
5. Йирчи Къазакь гьи халкьдин шаир я?
6. “Жасад” вуч лагьай гаф я?

2-десте

1. “Дуьнья, гьей!” шиирдин автор вуж я?
2. Кь. Саидаз ханди гьихьтин зулум авунай?
3. “Синиф” вуч лагьай гаф я?
4. М.Горькийди “ХХ асирдин Гомер” низ лагьанай?
5. “Сибирдай кагъаз” шиир кхьейди вуж я?
6. “Гьуьлуьн шив” гьихьтин эсер я?

II ТАПШУРУГЪ. “Лап хъсан кIелдайди”. Исятда гьар дестедай са иштиракчиди нубат­ралди СтIал Сулейманан “Итимвал хъсан я” ши­­­­­ир кIелда. Устаддаказ ва фаса­гьат­даказ­ кIе­­­­лайди гъалиб жеда. Баллар тарсуна ацукь­­­на­вай муаллимри тайинарда. (Ви­ни кьил — 5 балл).

Итимвал хъсан я

Нубатсуз дирибаш жедалди,

Гардандин кIирвал хъсан я.

Эхир кьил яваш жедалди,

Эвелдай тирвал хъсан я.

 

Аннамиш, ахмакь фукъара,

Эхир гьатда тIиш хъуртара.

Гзаф тахьайтIан са пара

Жувахъни чирвал хъсан я.

 

Эй факъир, вун акъваза дуьз,

Ар чIугвамир юкъуз, йифиз:

Жемир вун хак акъатай хьиз,

Валлагь, итимвал хъсан я.

 

Иблисдиз къунши жедалди,

Пис кардиз къарши жедалди,

Келлегуьз къучи жедалди,

Дугъри факъирвал хъсан я.

 

Течиз жуван кардин макъам,

ГьакI нубатсуз экъисиз кьам,

Нашидавай жедач макьам,

Ягъиз чидай кьавал хъсан я.

 

Эй Сулейман, акъваз тIарам,

Лам катда, хьайитIа хуррам:

Гъиле кьуна яцIу вагьрам,

Жув къапуд сивел хъсан я.

III ТАПШУРУГЪ. Нивай фад мискIалриз жавабар жагъуриз жеда? (Дуьз жавабдай — 3 балл).

1. Имуча-муча, муч-халича: пакамахъ кьуд кIвачел, нисинихъ кьве кIвачел, нянихъ пуд кIвачел къекъведа?
2. Цацарин кIвале, вич къене?
3. Вич вич хьтинди, вич тараллай ич хьтинди, кьил шабалут, тум мукIратI?
4. Муг — чиле, шараг — цава?
5. Авахьда, авахьда, акьалтIдайди туш, гьикьван катайтIани, галатдайди туш?
6. Вилиз акваз, гъилиз текъвез?

IV ТАПШУРУГЪ. Фадлугьунар. Гьар дестедай сада фадлугьунар кIелда. (5 балл).

“Кьасумхуьре кьве кьу­ьзуь кьиф кьан­тIар­дин кьилел кьил кьиле акьуна кьведни кьена”.

V ТАПШУРУГЪ. Нубатдин тапшуругъда куьне шикилдай аквазвай писателдин тIвар кьуна кIанда. (Гьар дуьз жавабдай — 2 балл).

1-десте

2-десте

VI ТАПШУРУГЪ. Кроссворд ацIура. (АцIурай гьар са гафунай — 2 балл).

Дуьз цIарара: 2. Каци Эминан вуч тIуьнай? 3. … Эмин — лезги шаир. 8. “Акьуллу данарбан” махунин кьилин игитдин тIвар. 9. Лезги шаир МутIалибован тIвар.

Тик цIарара: 1. Халкьдин мецин гуьрчег эсер. 4. Са кар хъийидач лагьана гаф гун. 5. Халкьдин мецин лап гъвечIи эсер. 6. Залум ханди вилер акъудай шаирдин тIвар. 7. “Халидин …” халкьдин мах.

VII ТАПШУРУГЪ. Кьве дестедини таблицада ганвай тарифрив кьадайвал поэма, олицетворение, гипербола, повесть терминар талукь чкайрал эциг. (Гьар са дуьз жавабдай — 4 балл).

Эсерда гьайванар, къушар, гьашаратар ва я векьер­-кьалар инсандин чIа­лалди рахун —

Гьикаятдин эсер —

Шииратдин чIехи эсер —

Эсерда са кар, вакъиа еке авуна къалурун –

VIII ТАПШУРУГЪ. Тестериз жавабар гун. Вад суалдиз дуьз жавабар жагъурна, кхьихь. (Гьар дуьз жавабдай — 3 балл).

1. Х. Тагьиран эсер гьим я?

а) “Душман ханариз”

б) “Тумакь яц”

в) “Балашан зиянкар кац”

г) “Жуван пеше”

 

2. “Кьурамат” вуч лагьай гаф я?

а) Кьуру чил, кьуру чка

б) Кьурагьвал

в) Чими чка

г) Накьвадин кесек

 

3. Кесиб Абдуллагьан ватан къалура.

а) Манкъулидхуьр

б) ТIигьиржал

в) Ахцегь

г) Агъа СтIал

 

4. Умаран Батирай гьи халкьдин шаир я?

а) Лезги

б) Къумукь

в) Табасаран

г) Дарги

 

5. СтIал Сулейман гьи йисара яшамиш хьана?

а) 1880-1958

б) 1896-1983

в) 1869-1937

г) 1913-1996

IX ТАПШУРУГЪ. Са дестеди муькуьдаз нубатралди 3 суал це. (Гьар дуьз жавабдай — 2 балл).

НЕТИЖАЯР

Муаллимди тарсунин нетижаяр кьада, гъалиб хьайи десте малумарда. Аялриз чирвилер артухарунин, абур хайи чIалални эдебиятдал мадни ашукьарунин мураддалди гьевес кутадай гафар лугьуда. 

«Лезги газет»