Тарихдин чинрай
Мукьвара Исламдин университет акьалтIарнавай, бине Табасаран райондай тир зи чирхчир Абдурагьима зав вичел бубайрилай агакьнавай, араб чIалал кхьенвай гъилин хатIарин ктаб вугана. Ам мус кхьенвайди ятIа тайин туш, гьикI лагьайтIа, тарихдин чешмеда ам арадал гъайи йисариз талукь делилар авач. Амма ктабдин эвел кьиле зи чирхчирдин чIехи буба ТIагьира икI кхьенва: “И ктаб зал зи буба мулла Мугьаммадалай агакьна, Аллагьди рагьмет авурай вичиз”.
Ихтилат физвай чешмеда Лезгистанда IX асирда кьиле фейи вакъиайрикай малуматар ава. Абурукай бязибур за араб чIалай лезги чIалаз элкъуьрна, кIелзавайбурун фикирдиз гъизва.
Тарихдин кIватIалда гьатнавай малуматрай якъин жезвайвал, Исламдин машгьур регьбер Абу Муслима Ширвандани Куфусганда (гьи чка ятIа тайин туш — авт.) дявеяр тухвайдалай кьулухъ кьве вацIун арада, Шалбуз дагъдин кIане бине кутуна. Гад атайла, ам гъазаватдиз — РичIа патаз, кьуьд алукьайла, Баб аль-Абвабдиз (Дербентдиз) физвай.
Ада Кала Кура (ихтилат Къаракуьредикай физва) хуьре мискIин эцигна ва ана адан хва Магьтар Санжаб яшамиш жезвай. Гуьгъуьнлай Ахцегьани мискIин эцигна ва ана адан вах яшамиш жезвай. Абу Муслима вичин вах кьейидалай кьулухъ Ахцегьрин мискIинда кучукна. Гуьгъуьнлай РичIа, Макьа хуьрерани мискIинар эцигна ва анра адан имидин хва Гьамза яшамиш жезвай.
Абу Муслим вичин хва СултIан Ибрагьим (адал Бугьан дин лакIаб алай) яшамиш жезвай Ширвандиз, анайни вичин ватандиз хъфена. Дагъустанда адан кьуд хва амукьна: Рамазан, Ибрагьим, Юсуф, Магьтар Санжаб. Эхиримжидаз ирид хва авай ва абур кьве вацIун арада Шалбуз дагъдин кIане авай хуьре яшамиш жезвай. Абу Муслиман тухумдай тир Сейгъуддина — Миграгъа, Юсуфа — Къурваза (гьи чка ятIа тайин туш — авт.), Насруддина — Хине, Жамала — Къуба вилаятда, Гьамзади — РичIа ва Алиди Макьа бине кутуна.
Юсуфаз кьуд хва авай. Абурукай сад – мулла Агъажан — Штулрин, Абдулвагьи — Къурва (гьи чка ятIа тайин туш — авт.), Шабан — Хушнада (Хучни), Халбар Ханави (гьи чка ятIа тайин туш) хуьрера яшамиш хьана.
Ихтилат физвай ктабда Абу Муслиман тухумдин векилар яшамиш хьайи мад са шумуд хуьруьн тIварар кьунва. Абурун арада Вакан, Учукь, Муругъ, Пичикьал, АчIа, Хтун, Табгъу, Анугъ, Алаки ва маса хуьрерин тIварар ава.
Ктабда гьакIни къейднавайвал, Абу Муслим Дамаскдай Ширвандизни Дагъустандиз Пайгъамбардин (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) гьижрадин 300-йисуз атана.
Винидихъ гъанвай делилрай якъин жезвайвал, Абу Муслима сифте мискIин — Кала Кура (Къаракуьре) хуьре, ахпа — Ахцегьа, гуьгъуьнлай РичIани Макьа эцигна.
Гьазурайди — Ариф Рустамов,
Ичинрин хуьруьн имам
