ГьИкьван гьайиф къведай кар ятIани, къенин несилдин чIехи паюниз комсомолдикай са затIни чизвач. Комсомол Советрин девирдин са шумуд несилдин уьмуьрдин шко­ладиз элкъвей, адаз яшамиш жез чирай тешкилат я.

Комсомолдин организацияди чи Ватандин игитвилин тарих арадал гъуникни чIехи пай кутуна. Тарихда ВЛКСМ хьтин жегьилрин къуватлу ва зурба гьерекат хьайиди туш. Алай йисан зулуз комсомол тешкилайдалай инихъ 100 йисан юбилей жеда, адаз жегьилрин общественный организацийри гьазурвилер аквазва. Идан гьакъиндай Дагъустан Республикадин Гьукуматди талукь къарар кьабулнава.

Зунни, агъзурралди жаванар хьиз, комсомолдиз гьахьайди я. А вахт гьич рикIелай алатдач. Чун, 6-7-классра кIелзавай гадаяр, рушар, лап зурба  мярекатдиз хьиз гьазур хьанай, партиядикай, комсомолдикай, государстводин регьберрикай ва маса хилерай герек малуматар чирнай. Комсомолдиз кьабулайла, хурудал Ленинан суьрет алай значок алкIурайла, билет вахкайла, чна чун уьлкведин, государстводин итимар яз гьисснай.

Комсомолдин тарих 1917-йисалай, жегьил рабочийрин, лежберрин ва кIелзавайбурун социалистический союзар тешкилиз эгечIай йи­къа­лай башламиш жезва. 1918-йисан 29-октябрдиз уьлкведин же­гьил­рин жуьреба-жуьре организацийрин векилар Вирироссиядин жегьил рабочийрин ва лежберрин союзрин I съезд­диз кIватI хьанай ва анал Россиядин жегьилрин коммунистический союз тешкилнай. И югъ комсомол арадал атай югъ яз  гьисабзава­.

Съезддилай гуьгъуьниз уьлкведин вири губернийра, областра жегьил рабочийрин ва лежберрин союзрин собранияр кьиле фена ва комсомолдин организацияр тешкилна.

ХХ асирда комсомол фейи рехъ баркаллуди, женгеринди, гьа­къи­сагъ зегьметдинди, игитвилеринди, зурба къазанмишунринди хьана. 1918-1928-йисара РКСМ-ди граждан дя­веда иштиракна, пуд се­ферда фронтдиз 200 агъзурдав агакьна ком­сомолар рекье туна. Абу­ру интервентрихъ, белогвардейчийрихъ ва бандитрихъ галаз викIегьвилелди женгер чIугуна. Гзафбурун тIварар тарихда гьатнава: Николай Остров­ский, Аркадий Гайдар, дивизиядин ко­мандир Альберт Лапинь, бронепоезддин командир Людмила Макиевская,  комиссарар Александр Кондратьев, Анатолий Попов, Дальний Востокдин комсомолрин башчи Виталий Баневур… Граждан дяведа Колчакан, Деникинан, Юденичан, Врангелан ва полякрин кьушунрихъ галаз уьтк­вемвилелди женгер чIугур комсомол 1928-йисуз СССР-дин ЦИК-дин­ Президиумдин къарардалди Яру Гъед ордендиз лайихлу хьа­най­.

Граждан дяве куьтягь хьайидалай гуьгъуьниз комсомолдин вилик цIийи везифа акъвазна: гьакъисагъ ва яратмишдай крарив эгечIун. 1929-йисуз комсомолди сифте яз жегьилриз цIийи эцигунар кьиле тухуниз эвер гана. 200 агъзурдалай виниз комсомолдин членар эцигунрал фена. Гьа икI, жегьилрин I пя­тилеткадиз рехъ ачухна. Жегьилри Днепрогэс, Москвадин ва Горькийдин автомашинар акъуддай заводар, Сталинграддин тракторрин завод, Магнитогорскдин металлургиядин комбинат эцигна, Турксиб ракьун рехъ туькIуьрна. 1931-йисан 21-январдиз халкьдин майишат вилик тухунин пятилеткадин планар агалкьунралди кьилиз акъудунай комсомолдиз Зегьметдин Яру Пайдах орден гана.

Ватандин ЧIехи дяве гьам чIе­хи­бур ва гьам жегьилар патал еке имтигьандиз элкъвена. Коммунистический партиядин эвер гуниз жаваб яз, советрин вири жегьилар нем­серин фашистрихъ галаз женг чIуг­ваз къарагъна. 1941-йисуз Яру Армиядин жергейрик 2 миллиондив агакьна комсомолар экечIна. Чапхунчийрикай Брест, Одесса, Севастополь, Смоленск, Москва, Ленинград, Киев, Сталинград, Кавказ хуьн патал зурба кьегьалвилер къалурна. Душмандин далу пата жегьил партизанри фашистриз ягъунар кьазвай. Партизанрин дестейрин 30-45 процент жегьилар тир. Краснодондин “Жегьил гвардия”, Николаев областдин “Партизанрин цIелхем” ва комсомолрин-партизанрин маса отрядри душмандихъ галаз гьикI женг чIугвадатIа къалурна. Дяведин йисара комсомолдиз 12 млн. жегьил­ гьахьна. 3,5 агъзур комсомолар Советрин Союздин Игитвилин тIварцIиз (60 кас кьве сеферда) лайихлу хьана. 3,5 миллион комсомолдин членар орденралдини медалралди къейдна. 1945-йисан 14-июндиз СССР-дин Верховный Советдин Президиумдин Указдалди ВЛКСМ-диз Ленинан орден гана.

Гитлеран чапхунчийри уьлкведиз лап еке зиянар ганвай. Хара­пIай­риз элкъуьрнавай шегьерар, хуьрер, карханаяр чкадиз хкун патал комсомол цIийи женгинив га­тIун­на. Жегьилри халкьдин майишат, Минск, Смоленск, Сталинград, Ленинград, Харьков, Курск, Воронеж, Севастополь, Керчь, Ростов ва маса шегьерар кIвачел ахкьалдарун патал югъди-йифди зегьмет чIугуна. Анжах са 1948-йисуз хуьрера 6200 электростация эцигна. Дяведин йисара етимриз элкъвей агъзурралди аялрин гьакъиндай къайгъу чIугуна. 30 йисан юбилей къейд авунихъ галаз алакъалу яз ВЛКСМ Ленинан кьвед лагьай ордендиз лайихлу хьана.

1950-йисара комсомолди ва жегьилри Къазахстандин, Алтайдин ва Сибирдин хам чилер кардик кутун па­тал еке зегьметар чIугуна. 350 агъ­зур жегьилдин зегьмет халис игитвилиз элкъвена. Ихьтин гьунарлувиляй комсомолдин пайдахдал Ленинан пуд лагьай орденди нур гана.

1980-йисара комсомолдин членрин баркаллу зегьмет, куьмек себеб яз, уьлкведин мулкарал важиблу 1500 кархана арадал атана. Гьа гьисабдай яз — Братский ГЭС, Бе­ло­яр­скдин атомный станция, Байкалдинни Амурдин магистраль, “Дуствал” нефтепровод, Тюмендин ва Томскдин газдинни нафтIадин мяденар… Комсомолди уьлкве патал авур вири хъсан крар фикирда кьуна, 1968-йисуз, 50 йисан юбилейдихъ галаз алакъалу яз, ВЛКСМ-диз Октябрдин Революциядин орден гана.

СССР чкIайдалай гуьгъуьниз ВЛКСМ-дин организациярни та­хьай мисална. Им еке гъалатI тирдан гъа­вурда акьурла, гила жегьилрин общественный организацияр чкадал хкиз гатIуннава. Им, гьелбетда, хъсан кар я.

Нариман Ибрагьимов