(Эвел — 2021-йисан 45-52, 2022-йисан 1-11-нумрайра)
Аллагьди Къуръанда лагьанва (24-сура, 4-аят, мана):
“Ва михьи дишегьлийрал (зинадин) тахсир вегьезвайбур (ни азад, гъуьлуьк квай дишегьлийрик зинадин тахсир кутуртIа) (гьакIни тахсир квачир итимрикни), эгер абуру кьуд шагьид тагъайтIа (а кар тестикьардай), абур (буьгьтен вегьейбур) кьудкъад сеферда къирмаждалди ягъ (куьне) ва абурун шагьидвал кьабул хъийимир — гьамишалугъ яз. Ахьтинбур фасикьар (асибур) я”. И аятда масадал (зина авунин) буьгьтен вегьезвай касдин гьакъиндай, эгер ада и кар тестикьарзавай делил тагъайтIа (субут тавуртIа), 3 кар важиблу авунва: 1) адаз кьудкъад сеферда къирмаж вегьин; 2) ада шагьидвал авун акъвазарун (кьабул тавун) даимдиз; 3) ам гьам Аллагьдин, гьамни инсанрин вилик фасикь (гунагькар, Аллагьдиз муьтIуьгъвиляй экъечIнавайди), адалатсузди жезва. Аллагь-Таалади лагьана (24-сура, 5-аят, мана): “Анжах чпи адалай гуьгъуьниз туба авуна ва (чпин) гьал дуьз хъувурбур (диндарбур хъхьайбур) квачиз (ахьтинбуру авур шагьидвал кьабула), — (бес), гьакъикъатда, Аллагь багъишламишдайди, регьимлуди я эхир!”.
Чна макъаладин эвел кьилера къейд авурвал, чIехи гунагьар саки 70-далайни артух ава. Абуруз араб чIалал “аль-кабаир” лугьуда.
Макъалада рахай чIехи ирид гунагьдилай гъейри, мадни чIехи ихьтин гунагьар къалуриз жеда:
диде-бубадин чIалаз килиг тавун (абуруз яб тагун);
тапаррин шагьидвалун;
къуншидин папахъ галаз зина авун;
тапаррин кьин кьун;
ички хъун;
гъибет авун;
чуьнуьхун (угъривалун);
паб итимдин чIалаз килиг тавун (гунагь крар квачиз);
мукьвавилин алакъаяр атIун;
итимди къизил ва ипек (парча) алукIун;
капI тавун;
закат тагун;
Аллагьдилай гъейри масадаз къурбанд тукIун;
чилин сергьятар дегишарун (масадан чиликай кьун);
къизмиш къугъунар (къумар);
итимри папариз ухшарвалун ва папари итимриз ухшарвалун;
терезрал масад алцурарун;
асгьабриз себ авун ва масабур.
Я Аллагь, Вуна чаз куьмек це Ваз дуьз итIаатлувализ. Яргъаз ая чун Ваз асивал авуникай. Вуна чун гунагьрикай хуьх: чIехибурукайни, гъвечIибурукайни. Гьакъикъатда, Ви гъиле ава а кар ва са Вун я а кардал къудратлуди!
Муртадвилин жуьреяр пуд авайдакай чна виликдай кхьенай: акъидадин (инанмишвилерин) месэлайра муртадвал авун, гафаралди муртадвал авун ва краралди (амалдалди) муртадвал авун.
И 3 жуьредик мусурман касдин Ислам чIурдай ихьтин гунагь крарни акатзава:
1). Аллагьдиз шерик гъун (Адан гьакъиндай ширк авун);
2). Аллагьдин ва Адан бендедин арада арачивал авун;
3). Пайгъамбардин (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) рекьелай гъейри маса рехъ мадни тамам ва адан къанундилай (шариатдилай) маса къанун мадни хъсан тирдахъ инанмиш кас диндай акъатзава;
4). Пайгъамбарди (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) гваз атанвайдакай (яни Сунна кьабул тийиз хьайитIа), са шей кьванни такIан тирди, гьатта вичи адал амал ийизватIани, диндай акъатзава;
5). Ни Пайгъамбардин (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) са шейиникай кьванни — диндикай, Аллагьдин сувабдикай ва я жазадикай месхера (рахшанд, ягьанат) авуртIа, ам кафир хьанва.
6). Суьгьуьр чирна, адал амал авур кас диндай акъатзава;
7). Ни мушрикьар кафирар яз гьисабзавачтIа, абур кафирар тирдал шаклувалзаватIа ва я абурун рехъ дуьз яз гьисабзаватIа, ам диндай акъатзава. (Яни, ни чеб Аллагьди ва Адан расулди кафирар яз гьисабзавайбур кафирар яз гьисабзавачтIа ва я а кардал шаклувалзаватIа, ам вич кафир жезва — Аллагь ва Адан расул таб яз кьунвай. Мисал яз, Къуръандин аятра къалурнавайвал, са пайгъамбар кьванни таб яз кьур кас кафир жезва. ГьакIни Къуръанда Ктабэгьлияр, абуру Мугьаммад пайгъамбардихъ (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) инанмишвал тийизвайвиляй кафирар тирди къейднава. Эгер са ни ятIани вичин кьатIунралди Ктабэгьлияр кафирар туш, вучиз лагьайтIа, абурухъни чпин Ктаб ва пайгъамбар ава лугьузватIа, ахьтин кас еке ягъалмишвиле ава ва ада, Къуръандин аятарни гьадисар таб яз кьуна, вичин фикир вине кьунва. Дугъриданни, ам кафир хьанва…).
Шариатда чирвилер авачиз тайин касдин гьакъиндай куфрдин къарар акъудун къадагъа ийизвай, ам хаталу кар тирди къалурзавай гзаф делилар ава. Вучиз лагьайтIа, садаз “вун кафир хьанва” лугьун гьакIан гафар туш. Сад лагьайди, эгер дуьз авунвачтIа, ам гунагь кар я, кьвед лагьайди, а къарардихъ еке судурар (последствияр) ава. Эгер а кас кафир хьанватIа, ада туба авуна кIанда, ам кьейила, мусурманрин сурара кучукдай ихтияр авач. Кафир касди тукIур гьайвандин як недай ихтияр авач, адавай вичин руш некягьдалди гъуьлуьз гуз жедач, ам кьейила, ирс вахчуз жедач… (Алай девирда бязи хуьрера са чпелай гъейри амай вири мусурманар кафирар я лугьузвай, чпихъ чирвилер авачир, авам жегьилрин кIапIалар пайда хьанва… Дугъриданни, абур ягъалмишвиле ава, абуру гзаф крара чпи чпиз аксивал ийизва. Мисал яз, абуру лугьузвайвал, “тек са чпин фикирдал алай ксар мусурманар я ва амайбур мусурманрик акатзавач”. Эгер акI ятIа, абуру чпикай кьейи кас хуьрера авай жемятрин сурара кучукна виже къвезвач, вучиз лагьайтIа, шариатда къалурнавайвал, кьейи мусурман кас мусурманринбур тушир сурара кучукдай ихтияр авач…).
Тайин касдин гьакъиндай ам кафир хьанва лагьай къарар акъудун патал шариатда гзаф шартIар ва къайдаяр авайди авам ксариз чизвач. Ихьтин къарар акъудун шариатдин алимрин, къазийрин везифа я.
Умуми къайда-къанун (общее правило) ава: “Ни куфрдин гаф лагьайтIа ва я кар авуртIа, ам кафир ва я мушрикь я”. Им дуьз къайда (правило) я, амма а къайда тайин касдин гьакъиндай тестикьарун патал шариатда алава яз важиблу шартIар ва манийвалдай крар къалурнава. Месела, тайин мусурман касдиз ам кафир (ва я мушрикь) хьанва лугьун патал ихьтин важиблу шартIар ава:
- Адаз авур куфрдин (ширкдин) кардин гьакъиндай чирвал хьана кIанда. Эгер ам авам кас ятIа, адан гьакъиндай “кафир хьанва” лагьай къарар акъуддалди, сифте нубатда, адав чирвал агакьарна кIанда.
- Ада куфрдин кар хатадай авунвани, тахьайтIа, чиз-чиз, къастуналди авунвани чирна кIанда.
- Ада а кар вичин гуьгьуьлдалди (ашкъидалди) авунвани, тахьайтIа, ам сада мажбур авунвани субутна кIанда.
- Ада а кар вичин жуьреда гъавурда акьуна (теъбир авуна) авунватIа тайинарна кIанда.
Ямин Мегьамедов,
диндин рекьяй алим
