Къадим хуьрерикай ибарат Докъузпара районда край чирдай музей авачир. Гьавиляй, Россиядин, халкьарин центраяр тешкилдайла, Докъузпара районди цIийи и тешкилатдин ихтиярда  вижевай дараматдай са шумуд кIвал туна ва милли ме­де­ниятдал, хайи халкьдин тарихдал рикI алай ксарин къуватралди кутугай музей кардик акатнава лагьай­тIа, ягъалмиш жедач.

Усугъчайдал алай Россиядин халкьарин адетдин культурадин центрада чун  Таибов  Рафик  Шев­кетовича  хушдиз кьабулна ва чна кьуд кIваликай ибарат центрада сейрна. Ихьтин гъвечIи чкада музей­, милли культурадин центр жедани лугьудайбурни хьун мумкин я. Амма ина буш са пIипI, чпел фикир желб тийидай гьич са затI авач: хъенчIин къапар, гам-халича, багъ­ри ерийрин шикилар, музалатар, чи бу­байри хуьруьн ма­йишатда ишлемишай алатар, гъилин ре­гъв, куьгьне къаб-къажах… Рафик Таи­­бова абурукай гьар садакай тамам суьгьбетзавай — гьинай, ни гъана, мус ва гьикI ишлемишзавай… Ина Наж­му­дин Самурскийдин, райондай акъатнавай маш­гьур маса ксарин гъил хкьунвай, абурухъ галаз алакъа авай шейэрни кIватI­нава.

Рафик Таибов и центрадин директорвиле тайинарун, зи фикирдалди, дуь­­шуьш­дин кар туш. Азербайжан пата чIе­хи хьайи ада Махачкъалада Даггос­университетдин тарихдин факультет акьалтIар­нава, яни ам чи тарихдикай ха­бар авай кас я. Яргъал йи­сара ада До­къузпара ва Ахцегь районрин гьар жуьре идарайра кIвалахна ва гьа са вах­тунда вичин рикI алай тарихдин тарсарин муаллимвална. Малум хьайивал, ада же­гьилриз бубайрин тарих, ме­де­ни­ят, адетар чирзава, абур зегьметдал рикI алай, лайихлу рухваяр яз тербияламишзава. Гьа­виляй я жеди, чи бубай­ри майишатда ишле­мишай алатрини тадаракри и центрада кьилин чка кьун­вайдини. Дагъвийрин та­рих­дихъ, ме­дениятдихъ, майишатдихъ га­лаз ала­къалу шейэр абуру датIана кIватI­зава.

— Чна школайрин чIехи классра кIелза­вай аялрихъ, абурун муаллимрихъ, хуь­руьн­ кавхайрихъ галаз са­нал дагълух хуь­рерай, зи-ви кIва­лерай куьгьне затIар кIватI­зава, — суьгьбетзава центрадин дирек­торди­. — Абур гуьнгуьниз хкизва, тарихдин справка туь­кIуьрзава ва мукьвал-мукьвал школайрай къвезвай аялриз абурун куьмекдалди чи милли тарих, ата-бубайрин ацукьун-къарагъун, адетар чирзава. Иниз атана, хуьруьн майишатда са вахтунда ишлемишиз  хьайи алатар, тадаракар акур аялриз чи бубайри зегьмет чIу­гур тегьер чир жезва. Исятда буш дагълар, са вахтунда вири ма­йи­шатда ишлемишиз хьайи чилер тирди аялри еке итиждивди аннамишзава.

 Рафик Шевкетович, Россиядин халкьарин адетдин культурадин центр лагьайла, музейдилай гзаф, им жегьилриз халкьдин гъилин-тупIун сеняткарвилер чирзавай чка я. И центрадин патав гьихьтин коллективар кIватIнава, гьихьтин кружокар кардик ква?

— Ина чи бубайрин къадим гам-халича гьавайда эцигнавач эхир. Миграгърин халичаяр виридаз машгьур хьайиди я. Гамар, халичаяр хурунин кеспи жегьил несилдиз чирун, абурун фикир желбун патал махсус гуьруьшар тешкилзава. Аш­къи авай жегьилриз и сенят чирдай мумкинвални чахъ ава. Халкьдин къадим музалатарни ина эцигунихъ, абурукай жегьил­риз суьгьбетунихъ еке метлеб ава. Музыкадин искусстводал рикI алай аялри абуруз еке итижзава ва и алатрал къугъ­ваз чирдай гьевес хкаж жезва. Центрадин патав “Шалбуздагъ” ВИА, Мегьамедрагьи­мов­рин, Элитмазоврин ашукьрин хизанрин ансамблар кардик ква. Чи фикирдик квай месэлаяр мадни ава.

 Куьне къунши районрин ихьтин центрайрихъ, музейрихъ галаз алакъа хуьзвани?

— Край  чирдай  Ахцегьрин  маш­гьур музейдихъ галаз чна сих ала­къаяр хуьзва. Гележегда чи райондин школьникри аниз, ахцегьвийри иниз сейр авуникайни фикирзава. Ина эцигнавай къадим бязи шейэриз талукь баянар гун патални чаз абуру куьмекзава.

 Зи фикирдалди, халкьдин гъи­лин-тупIун сенятрал жегьилрин фи­кир желбун патал, талукь видеоро­ликар туькIуьрна, соцсетрин куьмекдалди абур раижайтIа, и ва я маса шей­­ туь­кIуьрдай тегьер Усугъчайдал алай Россиядин халкьарин адетдин культурадин центрада бажарагълу ус­­­тIари чирзава лагьай­тIа, ашкъи авай­ же­­гьилар гзаф пайда жеда. ГьакI туш­ни?­

— Чи фикирдик гьа ва маса крарни ква. Умудлу я, чи центр мадни зурба, мадни гегьенш жеда ва халкьдин сенятрин сирер чидай ксарихъ галаз суьгьбетар авуна, абурун ашкъиламишдай рахунарни жегьилрин рикI алай интернетдин куьмекдалди чи гележегдив агакьарда.

Райондин руководстводи и центрадиз гьихьтин фикир гузватIа хабар кьазвай арада иниз Докъузпара райондин кьил Керимхан Абасов, гъиле руквади кьунвай, куьгьне шейэр аваз атана акъатна. Абур ахтармишун ва центрада эцигун патал Рафик Таи­бовав  вахкайдалай  кьулухъ  райондин кьилихъ галаз хьайи суьгьбетрай малум хьайивал, ада иниз еке фикир гузва.

— Тарих галачиз гележегни авач. Та­­рих, чи бубайрин адетар хвена кIан­да. И мураддалди Усугъчайдал алай Рос­сиядин халкьарин адетдин культурадин центрадин къуллугъчийри чпин вири къуватар эцигна кIвалах­­зава. Чна, руководстводини, и кардиз ла­йихлу фи­кир гузва. Вири район­эгьлийрин къуватралди чи бубайрин тарихдихъ, адетрихъ галаз алакъалу шей­­эр кIватIзава, абур ина хуьзва. Цен­традин иштираквални аваз рай­онда гьар жуьре мярекатар тешкилзава. Абуру школайра кIелзавай аял­рихъ галазни тербиядин еке кIва­лах тухузва. Чи гележег жегьилар я. Абур гьар са патахъай савадлу, бубай­рин тарих ва адетар чидайбур, зегьметкешар хьун лазим я, — лагьана райондин кьили.

Гьакъикъатдани, гьар са кас вичин кIва­лахдив икI эгечIайла, агалкьунарни жеда. Докъузпара районда гьам агьалийри, гьам къуллугъчийри Россиядин халкьарин адетдин культурадин центрадиз лайихлу фикир гузвайди, ина гьатта ачух тарсарни тухузвайди заз субут хьана.

Эмираслан  Шерифалиев