“Вири хъсанвилер — аялриз” — Советрин девирда мукьвал-мукьвал тикрариз хьайи и лозунгди алай девирда мад ван ийиз башламишнавай хьтинди я — ая­лар патал къулай шартIар яратмишиз алахъзава. Абурун сагъламвал мягькемарун патал цIийи­-цIийи идараяр ачухзва.

Аялрин патахъай къайгъуда авайди, къайгъударвал ийизвайди Виридуьньядин аялар хуьдай юкъуз (ам 1950-йисалай къейд ийиз башламишна) уьлкведин шегьеррани районра  кьиле физвай серенжемрини субутзава.

Къенин зи суьгьбет хуквадинни ратарин азарар квай аялрин сагъламвал мягькемардай “Дурна” санаторийдикай я. Махачкъала шегьердин Батыраян куьчеда авай кьве мертебадин дарамат. Зун аниз фейила, гьаят  аялрин шад сесерив ацIанвай. Лагьана кIанда, эхиримжи вахтара аялар сагъламардай ида­райриз кьетIен фикир гузвайди аквазва. Инин гьаят гуьрчег плитка туна, къерехар тирвал кул-кусар, цуьквер цана, жуьреба-жуьре рангарин беседкаяр, каруселар эцигна, иердиз туькIуьр­нава. Атай гьар са касди анин экуьвал, чими­вал гьиссда, гуьгьуьлар ачух же­да. Дараматдин фойедиз фейила, цлалай куьрсарнавай далудал аял эцигна, гьавадай лув гузвай дурнадин шикил аквазва. Санаторийдиз “Дурна” тIвар гун дуьшуьшдин кар туш.

Зун анин отделенидин заведующий  Гуьлмира  Лачиновна  Адиловадихъ  галаз гуьруьшмиш хьана ва чи арада суьгьбет  кьиле фена.

    Гуьлмира Лачиновна, сифте заз куьне санаторийдин тарихдикай куьрелди лагьанай­тIа кIан­завай.

— Санаторий 1960-йисалай кардик ква. Виликдай ам са жуьрединни шартIар авачир дараматда авай. 1970-йисуз Дагъустанда залзала хьайила, Волгограддин эцигунардайбуру ясли-бахча патал кьве мертебадин да­рамат эцигнай. 1973-йисалай ам аялрин хуквадинни ратарин  азарар сагъардай санаторий яз ишлемишзава. Ина 100 аялдиз  чка­яр­ ава, гьар йисуз 1000-дав агакьна аялрин сагъламвал мягькемарзава.

    Ина гьихьтин аялар са­гъарзава?

— Хуквадинни ратарин инфекциядик, вирусный гепатитдик, хронический азаррик (колитрик, энтерколитрик, хронический  гепатитдик) азарлу, са йисни зуралай ирид йисал къведалди яшда авай аялар. Иниз абур республикадин садакай-масадак акатдай азаррин центрадай хьиз, хуквадинни ратарин азарар кваз, шегьеррин поликлиникайрай, районрин диспансеррин учетда авай, республикадин аялрин клинический больницадин гастроэнтерологический отделенидай, агалнавай школадиз фидай яш тахьанвай аялрин идарайрай, аялрин кIва­лерай, етимханайрай  ракъур­­зава.

  Аялар хуквадинни ратарин азаррин уьзуьрдик азарлу хьунин себебар гьихьтинбур я?

— Экологиядин гьалар пис хьун, недай-хъвадай шейэр ерисуз хьун — ихьивал хуьн тавун ва икI мад.

     Аялрик хуквадинни ратарин азарар акат тавун патал диде-бубайри вуч авун лазим я?

— Аялриз гузвай недай-хъвадай продуктар ери авайбур хьун, абурун хсуси михьивал, диета хуьн, хъвазвай яд ругурди хьун, яр-емиш хъсандиз чуьхвена гун лазим я.  Азардин сифте лишанар­ малум хьайила, духтурдин патав фена, диагноз дуьздаказ эцигна, азардин вилик пад кьуна кIанда.

       Аялар сагъарун патал ина гьихьтин шартIар яратмишнава?

— Аялрин сагъламвал мягьке­марун патал чна вири жуьредин къулайвилер яратмишнава.  Ина алай аямдин УВЧ, ЭВТ, УФО, па­ро­финонагреватель, ультразвук ва маса тадаракар ава. Вилик йисара чаз физкабинет авачир. Алай йисалай башламишна, аппаратурайралди тадаракламишнавай физкабинет кардик ква. Ана азарлу аялри кьарадин процедураяр, минеральный ятарин ваннаяр кьабулзава. Ина гьакIни ЛФК-дин, массаждин, стоматологиядин кабинетар, клиникадин лаборатория кардик ква. Вири процедураяр медсестрадин гуьзчивилик кваз ийизва. Са вацран вахтунда йикъа кьве сеферда аялриз сагъардай хъчарин гьалимаяр, пуд йисалай виниз яшара авайбуруз хъчарин гьалимайрин ва жикIийрин ширедин бинедаллаз туькIуьрнавай кислородный коктейль гузва. Бязи азарар дарманралди сагъарзава. Абуруз витаминар, антибиотикар, ша­рариз акси ва иви къайдадик кухтадай дарманар гузва. Беден лигимардай гьавадин ваннаяр кьабулзава, кьилдин къайдадалди бедендивай ламу пек гуьцIдай процедураяр ийизва.

Аялри ачух гьавадал ял ягъу­низ иллаки кьетIен фикир гузва. ИкI, абур йикъа пуд сеферда сейрдиз акъудзава. Аялрин сагъламвал мягькемарун, абур кIва­чел ахкьалдарун ерилу тIуьн гу­ни­лайни гзаф аслу я. ИкI, чна абу­руз йикъа вад сеферда тIуьн гузва. Абурун вилик гьамиша якIун, некIедин хуьрекар, салан майваяр, ширинлухар ква. Хуьрекрин ери дежурный духтурди ахтармишзава.

   Диде-бубайри чпин аялар са­наторийдиз гъун патал путевкаяр гьинай къачуда? Абур пулдихъ  яни?

— Йисан эхирра РД-дин здравоохраненидин министерстводи республикадин вири районриз, горздраври шегьеррин вири поликлиникайриз путевкаяр рекье твазва. Чкайрал путевкаяр азарлу аялриз пулсуздаказ гузва. Са­наторийдиз республикадин вири районрай ва шегьеррай азарлду аялар кьабулзава.

        Аялар санаторийдай сагълам хьана хъфизвани?

— Гьелбетда. Чна кьиле ту­хуз­вай сагъардай серенжемрин нетижада абур инай бедендин заланвал артух хьана, гуьгьуьлар шад яз хъфизва. Ина хьтин къулайвилер гзаф аялриз чпин кIвалера жагъизвайди туш.

      Квез пулдин такьатрин куьмекар ни гузва?

— Чи игьтияжар ФОМС-ди таъ­минарзава. Санаторийдин ма­териально-техническая база аквадайвал, хъсан патахъ дегиш хьан­ва. Чи идара хъуьтуьл мебелдалди, медицинадин лазим тир вири тадаракралди таъмин я. Санаторийдин дарамат ва адахъ галай кIвалер капитальнидаказ ремонтнава. Аялар къугъвадай ракьукай авунвай шейэрни къайдадиз хканва.

   КIвалахзавайбурулай куьн рази яни?

— Гьелбетда. Чи коллективда 77 касди зегьмет чIугвазва. Абурукай 5 духтурар, 30 медсестраяр, 4 педагогар, 1 музыкадин работник я. Духтурри вахт-вахтунда Дагъустандин медакадемиядин патав гвай диплом къачурдалай гуьгъуьнин чирвилерин факультетда чпин пешекарвилин дережа хкажзава.

  Яргъал йисара кIвалах­за­вай, чпин хивевай везифаяр намуслувилелди кьилиз акъудзавай работникрин тIварар кьунай­тIа кIанзавай.

— Дадашева Луиза Тажудиновна, Асадуллаева Шумейсат Абусупьяновна еке тежриба, хъсан чирвилер авай духтурар я. Медсестраяр тир Кутиева Умукусум, Ракитина Наталья, Хасбулатова Гьуьруь, Гереева Рав­занат — ибур вири кьилин кате­горияр, чирвилер авай, жавабдарвал гьиссдай работникар я. Абуру аялрин сагъламвал мягькемарун, жаванри кIвалин чимивал гьиссун патал датIана зегьмет чIуг­вазва.

 КIвалахда гьихьтин четинвилер гьалтзава?

— Ахьтин четинвилер авач. Санаторийдин кьилин духтур Ме­гьамедова Зайнаб Мегьамедалиевнади ина къулай шартIар яратмишун патал вири жуьредин серенжемар кьабулзава. Мукьвал вахтунда кьилин духтурдин пландик гъвечIи аялар дидеярни галаз ва гьакIни школадиз физвай яшара авай аялар кьабулун патал санаторийдин дарамат гегьеншарун ква.

Суьгьбетдилай гуьгъуьниз Гуьлмира Лачиновнадихъ галаз чун аялар къаткизвай кIвалериз, столовойдиз, физкабинетдиз, муаллимри аялрихъ глаз кIвалах тухузвай кIвалериз килигиз фена. Инра экуь ва михьи тир. Гьар са кар вичин сириштада авай.

Гьуьрметлу Гуьлмира Лачиновна! Квез, гьакIни гележегдин несилдин сагъламвилин къаравулда галатун тийижиз акъвазнавай куь регьимлу, мергьяматлу коллективдиз аферин! Къуй чими рикIер авай къени инсанрин кьадар гьар сана гзаф хьурай!

Надият  Велиева