Инсанар, кьисметар. Садбур уьмуьрдин шегьредал регьятдиз экъечIда. Бязибур хъутIалра гьатда, абуруз таб гуда. Далудихъ кас галайбур а хъу­тIалрай фад экъечI­да. Амма къе за вичикай суьгьбетзавай  Рашид  Сейфиевич  Гьажиев  шегьредал садан куьмекни галачиз, вич-вичиз, хайи хуьруьн тIвар машгьуриз, экъечI­на­вайди я.

Виринра хьиз, дагълух чкайрани колхозар тешкилзавай 30-йисар. Докъузпара райондин Къурушдални ахьтин майишат арадал атана. Малдарарни хипехъанар гьакъисагъ зегьметдал машгъул жезвай. Вахт агакь­навай жегьилри демер кутазвай. Гьа икI, Сейид бубади вичин хва Сейфидизни ме­хъерарна. Сейфидини Рагьима суса кутур “багъди” бегьерар гъиз башламишна. Сад садан гуьгъуьналлаз хьайи аялри (стхаяр тир Рашидани Загьидина, вахар тир Крымани Магьрисади) кIвале шадвал тунвай. Гьайиф хьи, ам яргъалди фенач: михьи цавал чIулав булутар акьалтна, фашистрин Германияди Ватандал гьужумна лагьай хабарди инсанар  пашманарна. Ватанпересвилин руьгьдаллаз чIехи хьанвай вишералди къурушвияр хьиз, Сейфини фронтдиз рекье гьатна. Ам фидайла, чIехи хва Рашидан анжах 4 йис тир. Рагьимадин хиве гила еке жа­вабдарвал гьатнавай. Ажузвална виже къвезвачир. ВикIегь дагъви дишегьлиди ая­лар, дарвал тагана, кIамбурдал акьалдарун патал, гъилер къакъажна, лаш гъиле кьуна, къуь­нерихъ япунжи вегьена, чубанвал ийиз башламишна. Къаяризни-мекьериз дурум гана, амма аялриз каш къалурнач.

Варцар, йисар къвез, алатзавай. Сейфидикай ван-сес амачир. Фронтдай гагь-гагь на­бут хьайи аскерар хквезвай. Аялринни уьмуьр­дин юлдашдин вилер яргъалди ре­кьел­ хьана. Амма… Вичин муькуь стхайриз хьиз, Сейфидизни элкъвена балайрин кьилив хтун кьисмет хьанач.

Уьмуьрдин вири цIаярайни ва­цIарай акъатнавай дагъви дишегьлиди, вири четинвилериз дурум гуз, буба тахкур балаяр чIехи авун патал мадни гзаф зегьмет чIугвазвай. Анжах мектебдиз фидай вахт хьанвай Рашида дидедик секинсузвал кутазвай.

ДатIана, гагь хайи имидихъ галаз Азербайжандин къишлахра, гагь дидедихъ галаз Шагь дагъларин яйлахра чубандин куьмекчи яз зегьмет чIугвазвай Рашидахъ са­кIани кIелдай мумкинвал жезвачир. Эхирни адакай Вини Къурушдал 1-классдин ученик хьана. Хъсан кьатIунар, зигьин авай гададиз  классдин программа хуралай чизвай. Азербайжанда къишлахрал Мурад агъадиз хипер хуьз куьмекдайла, адаз са савадлу чубанди тарсар гуз хьанай. Кьвед лагьай классда кIел­дайла, са юкъуз кIвализ хтай Рашид курпашман тир. Диндирмишай дидедиз ада Шемседин муаллимди вичиз кьуд эцигна лугьуз ши­каятнай. И карди еке азият гайи ада фуни незвачир. Чара тахьай диде Рашидни галаз Шемседин муаллимдин кIвализ фена.

— Я чан вах, — лагьана муаллимди, — за адаз кьуд генани хъсандиз кIелрай лагьана эцигнавайди я, ам вадан къуват авай кьуд я. Вуна са кIусни рикIик кьамир, чан хва, жуваз вад эцигнавайдай гьисаба яхъ,  пака  ам чна туькIуьр хъийида, — лагьана, Шемседин муал­лимди Ра­шидан гуьгьуьлар ачухар хъувунай­.

Гила анжах вадар аваз кIелза­вай ам
неинки классда, гьакI школадани виридаз чешне тир. Гьа са вахтунда, хизанда чIехи гада яз, Рашида дидедин гьалдикайни фикирзавай. Ада гъвечIи стха Загьидинни галаз дидедин пар кьезилардай рекьерикай фикирзавай. Амма гьикI? Мад чубанрин  куьмекчивилиз хъфейтIа, тарсариз вуч ийин?.. Эхирни стхаяр Шагь дагъларин яйлахрай дарманар квай цуьквер, векьер-кьалар кIва­тIиз, кьуруриз, Усугъчайдин аптекадиз маса гуз эгечI­на. Гъилиз кьве кепекни къвез акур абур мадни руьгьламиш жезвай. Гьеле 4-классда амаз инсанрин сагъламвилин къаравулда акъваздай пеше хкягъунин фикир авай Рашидаз и кар иллаки хуш тир. Аптекадиз маса гузвай векьерикай — цуькверикай инсанриз дарман, гьа са вахтунда хизандин дуланажагъни хъсан жезвайди акур жавандик мадни руьгь акатзавай…

1952-йис. Къурушрин агьалияр Хасавюрт райондин чилерал куьч жез башламишна. Са йисалай Рагьима дидени вичин балаяр галаз ЦIийи Къурушдал атана ва ана “муг” куту­на. Рушарихъ гьардахъ вичин кIвал-югъ хьана. Рухвайризни ЦIийи Къурушдал 7-класс акьал­тIарайдалай гуьгъуьниз махсус образование  къачудай мумкинвал гана. Рашида Хасавюртдин медучилище куьтягьна, Загьидина — Гуржистанда механический техникум. Рагьима дидеди кьилел буба алачиз тербияламишай аялрикай къанажагълу, хуьре-кIвале  гьуьрмет авай инсанар хкатна.

Медучилище акьалтIа­райдалай гуь-
гъуьниз Рашида сифте кьве йисуз Ба­баюрт райондин Туршунай хуьре фельдшер яз кIва­лах­на. Гуьгъуьнлай ам Астрахандин мед­институтдик экечIна. Рашида, сад лагьай курсунилай башламишна, гьар семестрда ви­ри имтигьанрай анжах вадар къачуз хьана.

Адет хьанвайвал, Гиппократан кьин кьадай югъ алукьна. Институтдин варарайни ам яру диплом гваз экъечIна. Жегьил пешекар Туль­ский областдин Чернский райондиз рекье­ туна. Ина ам Липецкий медсанчастунин кьилин духтурвиле тайинарна. Пуд йисуз мах­сус­ медидарадиз регьбервал гайидалай гуьгъуьниз Р.Гьажиев Тульский областдин Заокский райондин центральный больницадин кьиле акъвазна. Са куьруь вахтунда ада  коллективда духтуррин ва вири медперсоналдин кIва­­лах гуьнгуьна туна. Здравоохраненидин зур­ба тешкилатчи яз, Тульский областда кIва­лахдай вахтунда Р.С.Гьажиев гьамиша СССР-дин здравоохраненидин министерстводин аппаратдин кIвалахдални желбдай. И девирда­ ада кхьенвай илимдин кIва­лахар вирисоюздин­ дережада метлеб авайбур яз гьисабзавай.

Гьакъисагъ регьбер, тежрибалу пешекар, чи ватанэгьли саки 11 йисуз Тульский облисполкомдин депутатвиле хкяна. Адан тIвар и об­ластдин машгьур инсанрин альманахда тунвай. 1981-1991-йисара тежрибалу духтурди СССР-дин здравоохраненидин “Фельдшер ва акушерка” журналдин редакторвал авуна.

КIвалахдин яцIа хьана лагьана, Рашид Сейфиевича илимдин сирер чирун зайифарнач. “Хуьруьн агьалияр патал медицинадин куьмекдин ери хкажунин макьсаддалди ЦРБ-дин отделенийрин заведующийрин зегьметдин тешкиллувал таъминарун” темадай кандидатвилин диссертациядал кIва­лахна. 1979-йисуз ам агалкьунралди хвена. Гуьгъуьнлай медицинадин илимрин  докторвилин диссертациядин винел кIвалахдай­ла, алимди цIуд­ралди илимдин ктабар, брощюраяр чапдай акъудна. Кьилди къачуртIа, “Фельдшервилинни акушервилин пункт”, “Хуьруьн духтурдин участок”, “ЦРБ-дин заведующий”, “Сагълам уьмуьрдин дибар”, “Фельдшервилин справочник” (кьве том), “Медицинадин куьмекдин ери”, “Здравоохраненидин экономика” (учебник), “Медицинадин страхование” ва масабур. Гьа икI, бажарагълу алимди “Хуьруьн агьалияр па­тал” медицинадин рекьяй куьмек тешкилунин ва ам идара авунин жигьетдай алай аямдин месэлаяр” темадай медицинадин илимрин докторвилин тIвар къачун патал кхьей дис­сертацияни 1992-йисуз агалкьунралди хвена. Пуд йисалай адаз профессорвилин тIварни гана.

Рашид Сейфиевичан тIвар 2012-йисуз Швейцарияда акъудай “Дуьньядин алимар” энциклопедияда гьатунини гзаф крарикай, алимдин лайихлувилерикай лугьузва.

Гьикьван къулайвилер, тIварар, машгьур­вилер авайтIани, Рашид Сейфиевича хайи ерийрихъ ялзавай. Гьа икI, 1993-йисуз ам Ватандиз хтана, Дагъустандин госмедакадемияда кIвалахал акъвазна. Адакай общественный сагъламвилин ва здравоохраненидин  кафедрадин заведующий хьана ва алай вахтундани и кафедрадиз регьбервал гузва. 1997-йисалай 2008-йисалди здравоохраненидин машгьур тешкилатчиди вузда дипломдилай гуьгъуьнин образованидин рекьяй проректорвални авуна.

Рашид Сейфиевич духтурвилин пеше-
дални машгъул жезва: ам хъсан духтур-невролог, психиатр ва рефлексотера­певтни я. Адан гъиликай  хкатай “Здравоохра­ненидин экономика”  (2003-йис), “Уртах тежрибадин духтур” (2005-йис) ктабар Россиядин Федерациядин здравоохраненидин министерстводи чи уьлкведин медвузар патал еке метлеб авай пособияр яз малумарна.

Рашид Сейфиевич Гьажиеван регьбервилик кваз пуд касди медицинадин илимрин докторвилин, 27-да кандидатвилин диссертацияр хвена. Ада илимдин 465 кIвалах, гьа жергедай яз 12 монография, 6 учебник ва ВАК-ди журналрай лицензияр гузвай 87 макъала чапдай акъуднава.

Машгьур алим, илимрин международный академиядин академик, галатун тийижир общественник Рашид Сейфиевич Гьажиеваз гьакъисагъ зегьметдай лайихлу къиметни ганва. ИкI, ам Халкьарин Дуствилин ордендин, “Гьакъисагъ зегьметдай”, “Зегьметдин ветеран”, “СССР-дин здравоохраненидин отличник”, “ЧIехи Петрдин” “Баркаллу зегьметдай”, “Образованидин хиле лайихлувилерай”… медалрин, “СССР-дин здравоохраненидин отличник”, “РСФСР-дин лайихлу духтур”, “Дагъустан Республикадин лайихлу деятель” тIварарин сагьиб я.

Рашид Сейфиевич здравоохранение тешкилунин ва общественный сагъламвилин месэлайрай РД-дин здравоохраненидин министерстводин кьилин пешекар, духтуррин —  тешкилатчийрин Дагъустандин обществодин председатель, “Медицинадин куьмек”, “Земский доктор”, “Умуми практикадин духтур”, “ДГМУ-дин хабарар” журналрин редакцийрин Советдин членни я.

Рашид Сейфиевич чIехи ватанперес, хайи медениятдин, эдебиятдин къадир авай касни я. Ам  “Къурушрин сес” газетдин чIехи даяхри­кайни сад я. Гьар йисуз вичин хсуси такьат­рихъ­ ЦIийи Къурушдал кьве чIехи куьчеда яшамиш жезвай хуьруьнвийриз “Къурушрин сес” подписка ийизва, хайи хуьруьн тIвар алаз акъатзавай газетдин кIвалах вилик  тухун патал датIана вичелай алакьдай куьмекар гузва.­

Вичин вири уьмуьр илимдиз бахшнавай Рашид Сейфиевичан уьмуьрдин юлдаш Луиза Саидагьмедовнани медицинадин илимрин доктор-профессор я. Кьве хвани са руш уьмуьрдин шегьредал акъуднавай Рашид Сейфиевич къанажагълу хизандин кьилни я.

Еке агалкьунрин сагьиб, кьегьал хциз чна 80 йисан юбилей рикIин сидкьидай мубаракзава. Тебрикдин чарар, телер юбилярдиз ада кIва­ла­хай шегьеррай, районрайни къвезва.

Алаудин  Гьамидов