Лезгийрин игитвилин эпос “Шарвили” халкьдив ахгакьарайдалай кьулухъ (кIватI хъувурбур — Забит Ризванов ва Байрам Салимов) адан бинедаллаз мад ва мад эсерар майдандиз атана.
Абурукайни сад драматург Эседуллагь Наврузбегова кхьей ва сегьнедални гъайи “Шарвили” драма хьана.
Лезгийрин ва гьакI Дагъустандин вири тамашачийрин патай а эсерди чIехи итиж арадал гъана. “Шарвили” тамашадин автордиз, кьилин ролда къугъвай артист Ибрамхалил Рамазановаз, художник Жавид Агъамирзаеваз РД-дин Госсоветдин Указдалди, Дагъустан Республикадин Государстводин премияр ганай (1995-йис).
За гьа чIавуз театрдин кьилин режиссер ва тамашадин автор Эседуллагь Наврузбеговавай куьруь интервью къачунай. Къе чаз мад сеферда ам рикIел хкун кутугнаваз аквазва. ГьикI хьи, чи театрдин искусствода а тамаша кьетIен агалкьун яз гьисабзава.
РикIелай алудай чирагъ
Театрдин кьилин режиссер Эседуллагь Сеферуллаевичан вилик за ихьтин суал эцигна:
- Шарвилидин къаматдал театрдин коллектив акьван рикI гваз акъвазунихъ вуч сир авай?
— Суалдиз жаваб яз завай икI лугьуз жеда. Шарвили лезги халкьдин руьгьдин чирагъ хьиз я. За ам гьакъикъатда хьайи кас яни, тушни лугьузвач. Заз чиз, кар анал алач. Кар алайди ва кьилинди: ахьтин игитдихъ халкь тамарзу хьайиди якъин я. Дегь девиррилай инихъ лезгийри чпин садвиликай, ватандин азадвиликай ва абадвиликай фикирзавай. Амма тарихда са вахт хьана хьи, халкьдин рикIелай чпин къагьриманар, руьгьдин чирагъар алатиз хьана. Гьа и кар себеб яз халкь ажузни хьана, виляйни аватна.
Къени чи халкьдихъ регьбер авани, вучиз авач лугьуз, суалар вугузва. Регьбер авачир халкь гьихьтинди жедатIа “Шарвили” тамашада хъсандиз къалурнава. Заз чиз, чахъ регьберар хьайиди я. Месела, гьа Шарвили, Гьажи Давуд, викIегь игит Къванцин гада, Куьре Мелик ва я Ашукь Саид къачуртIани, абур руьгьдиз гужлу, чпихъ галаз халкь игитвилерихъ тухуз жедай инсанар хьана. Гьайиф хьи, ихьтин игитрикай чи къенин аямдин несилриз хъсандаказ чизва лугьуз жедач. Месела, тажуб жедай кар тушни, чи рухвайрал Шарвилидин, Гьажи Давудан тIварар алач. Белки, абур пак тIварар тирвиляй аялрал эцигзавач жеди.
Амма ахьтин тIварар халкьдин я руьгьдай, я тарихдай акъудиз жедайбур туш! Зи кьилин фикир гьам тир.
Дамахдай кас авачир халкь
Къведа къаза, жеда барбатI…
И гафар тамашада чIехи гъуц Алпанди цаварилай лугьузва. Гьа и тагьким: сергьятар чIугуна, къе кьве патал пайнавай халкьдиз генани кIевелай тикрарна кIанзава. Шарвилияр чир тахьайла, абурун тIварарал ва крарал дамах тавурла, чаз вуч ва вуж чиз амукьда?!
- Вуна ви тамашадиз эпосдин феерия лагьанва. Им вуч жанр я?
— Сад лагьайди, Шарвили эпосдин игит я. Адакай халкьди ва кьилдин авторри яратмишнавай вири эсеррин фикирар хвена, халкьдихъ регьбер хьунин идея лап екедаказ къалурна кIанзавай.
Феерия — им халкьдин эрзиман мурад тир хва хьунихъ галаз алакъалу еке шадвилер, эквер, цIаяр, цуьквер къалурун патал герек жезвай. МасакIа Шарвилидин къамат сегьнеда тамамвилелди ачухариз хьун мумкин тушир. Ина махни, риваятни, гьакъикъатни санал ала эхир!
- Аквар гьаларай, вун ви метлебдив агакьна!
— Завай жуваз къимет гуз жедач. Ам четин месэла я. Амма лап чIехи комиссияди чи тамаша государстводин премия гуниз лайихлу тирди къейдна. А премия чна къачунни авуна.
М. Жалилов
