Гьуьрметлу дустар! Ингье цIийи 2022-йисан сад лагьай варзни акуна-такуна акъатна. Им лагьай гаф я хьи, хъуьтIуьн са пай алатна. Чи патара, аранра, живер са артух хьаначтIани, дагълара вижевайдиз живеди чилерал вичин кавалар-маргъалар вегьенва.
Кьуьд кIевиди, живер пара галайди хьайитIа, ада чаз берекатлу гад, зулни багъишун лазим я. ГьикI хьи, хъуьтIуьн жив чаз гатфар мадни багьади, гуьзелди, атирлуди, цуькверивди дигайди, нуькIеринни ничхиррин шадвилеринди, инсанризни гьакьван хушди, вилив хуьзвайди тирди чирзавай асул ярж я…
Чи газетдин алатай нумрада аялрин яратмишунрин конкурсдин нетижайрин делиларни чапнавай. Гъалиб хьайибурук Хив райондин ЦIийи Фиригърин юкьван школадин ученикар ква. Муаллим — Абдул Ашурагъаев. Чавай лугьуз жеда хьи, “Фиригърин цIирерин” вири иштиракчияр “жегьил авторрин” конкурсдин гъалибчияр я. Сагърай чеб!
Гьа тегьерда газетдихъ галаз алакъа хвена кIанда. Чи гьар са мектебда яратмишунрал (шиирар, гьикаяяр, махар, мискIалар кхьинал) ашукьбур авайди я. Амма чав абурун яратмишунар агакьзавач.
Гьуьрметлу аялар ва муаллимар! Алай вахт компьютеррини интернетди, рекъемрин алакъади идара ийизвайди я. Квевай куь чарар и такьатрин куьмекдалди, яни чарчин конвертар галачиз, чаз рекье тваз жезва. Газетдин электронный адрес адан 16-чинал ала. Лап аквадай чкадал. Ракъура куь чарар, куь яратмишунар! Чна абуруз “Чубарукар” чина гьамиша чка гузва. Куьн пашман жедач. Газет куьдини я!
И гафар, аялриз, муаллимриз хьиз, вири диде-бубайризни талукьбур я. Аялрин кхьинрал — яратмишунрал къаюмвал тухун, абуруз куьмек гун, газетрив, журналрив агакьарин абурун гьиссер ва кьатIунар…
Квез гьуьрметзавай Мерд Али Жалилов
_______________________________________________________________________________________________
Селиматан тIалабун
Са сеферда чIехи буба, цIийи йис алукьдалди са гьафте амаз, Махачкъаладиз командировкадиз фидайвал хьана. Меркездиз фидалди вилик ада вичин хтулривай шегьердай низ вуч хкидатIа хабар кьуна. ЧIехи стха Эмила вичиз костюмар, адалай гъвечIи Камила вичиз велосипед, Мислимата вичиз чIагай, багьа булушка ва кIвачин къапар гъун тIалабна.
— Вун вучиз киснава, я бубадин? — лагьана, чIехи бубади виридалайни гъвечIи хтул Селимат къужахламишна. — Ваз вуч кIандатIа лагь, вазни бубади тIалабай вуч кIандатIани хкида.
Селиматаз сифте регъуь хьана, ахпа, тIалабайтIа хъсан ятIа, туштIа лугьуз, чIехи бубадин чиниз килигна, са геренда фикирлу хьана.
— ЧIехи буба, — лагьана Селимата, — вав чарни ручка гвани?
— Я чан хтул, чарни ручка квез герек я? Вуч кIанзаватIа лагь, за хкида.
— За тIалабай затI ви рикIелай алатда, чIехи буба. Заз ам чарчел кхьиз кIанзава, — пIузар куьрсна акъвазна Селимат.
ЧIехи бубадиз чара хьанач, къултухдай блокнотни ручка акъудна, рушан гъиле вугана. Яраб вуч кхьидатIа лугьуз аяларни Селиматан патав агатна.
Руша блокнотдин эхиримжи чин ачухна, са пипIел гъвечIи пуд пипIен шикил чIугуна. “Килиг, чIехи буба, — лагьана Селимата, — са бицIи кIус ракь хкваш. Чан чIехи буба, рикIелай физ тахьуй”.
Аялри вирида Селимата тIалабай затIунал хъуьруьнарна. Тажуб хьайи чIехи бубади, я чан бала, би-цIи ракь? Адакай вучда, ам квез герек я? — лагьана хабар кьуна.
Мад Селимата пIузар куьрсна хьиз: “Зи къугъунардай машиндай тIекв акъатнава, чан чIехи буба, адал элягъиз пине лазим хьанва”.
Аялри Селиматан гафарал, руфунар кьаз, хъуьруьнарна. ЧIехи буба гъавурда акьуна…
Са гьафтедилай хтулри тIалабай затIарни гваз чIехи буба хтана. Хизандикай виридалайни гъвечIи Селиматаз иллаки еке шадвал хьана, адаз чIехи бубади гъвечIи машин хкана. Машин акур руш са чипIинин еке хьана. “Вун гзаф кьадар сагърай, чан чIехи буба!” лагьана, гардан кьуна, хъуьхъвез са пIагь гана.
Гьемдуллагь Бабаев
Ахвар атIана
Къуншидал алай Рабият халадин хва аскервилиз тухвана. Гила ам ялгъуз тир. Йифиз Рабият халади къуншийриз минетдай, вичин кIвале сад ксус лугьуз. Дидедини заз алад, лугьудай.
Са йифиз Рабият халадай гьа ксай месикай пис кичIе жедай цIугъар акъатна. Зазни кичIе хьана. “Рабият хала, вахъ вуч хьанва?” лагьана хабар кьуна за.
Рабият хала секин хьана, мад са ван-сесни амукьнач…
И кардикай за ихтилат авурла, чир хьана хьи, идалай вилик чи къунши рушан кьилелни ихьтин дуьшуьш атана.
Амма Рабият халадин ният масад тир. Ада вуж кIевиз ахварал физватIа, угърияр атайтIа, низ фад хабар жедатIа чирзавай кьван…
Кьве Кьасум
“Диде, куьне а папаз кьве Кьасум вучиз лугьузвайди я?” — хабар кьуна хтулди.
Дидедик хъуьруьн акатна.
“Ахъая ман, чан диде”, — тIалаб хъувуна аялди.
— Адан итимдин тIвар Кьасум тир, чан хва, — башламишна ихтилат дидеди. — Рагьмет хьурай вичиз, хъсан итим тир. Чарадаз писвал ийидайди тушир. Са сеферда куь кьуьзуь бубадал кьил чIугваз атайла, ам чи кIвале амукьна. Амукьайвал ахварал фена.
Чи кIвале авайди чир хьайила, адан паб Аминат атана. КIвализ атун сад хьана — Аминатай гьарай акъатна: “Ву-в, ина кьве Кьасум ава хьи!”
Зак хъуьруьн акатна. КIвале авай шкафдин буйдин гуьзгуьдай аквазвай Кьасум адаз халис Кьасум хьиз хьанвай… Гьа чIавалай Аминат халадикай “кьве Кьасум” хьана…
Роза Мингьажидинова
______________________________________________________________________________________
ХъуьтIуьн гьалар
Мекьивилин вахт я вун,
Жив ацукьай чилерал,
Аялриз лап бахт я вун,
Авахьиз чеб алеррал.
Кlватlар кьуна кьве гъиле,
Къугъваз фида гуьнедик.
Цавал жеда шад вилер,
Тади кутаз живедик.
Живед нини ийиз чеб
Алахънава рикlивай,
Аквазва гьикьван ажеб,
Тух жезвач вил килигай
Яд элкъвенва муркlадиз,
Вацlа артух ван амач.
Межлис хьанва къаргъадиз,
Нуькlериз маса хан амач.
Магъардавай ксай сев
Авуд жедач ахварай.
Живед кlаник хьана кlев,
Гьайван ахквач тамарай…
Гьажимирзе Асланов (Цицlигъ Гьажи)
_________________________________________________________
Имуча — муча?
Ял тур чIехи цел хьтин,
Дугъри гьайван кIел хьтин,
Кьурурда, яд хъвана, гьуьл…
Вуч ятIа ам лагь кван.
* * *
Къумлух чуьлдин гими я,
Буйдиз рикIиз чими я,
Галатун кьадач хиве…
Вуч ятIа ам лагь.
* * *
Ухшар ава инсандиз,
Тарахъ вердиш хъсандиз.
Тум галай гьайван тамун…
Вуч ятIа лагь кван.
* * *
Гагь це жеда, гагь чилел,
Рахаз жеда гагь хъилел.
Вире авай кьацIай цIиб…
Вуч ятIа ам лагь кван.
* * *
Яргъи я ам тумуниз,
Багьа я ам хамуниз,
Гьар са амал чидай рикI,
Вуч ятIа ам лагь кван.
* * *
Япар даим тик авай,
Вичихъ зайиф рикI авай,
Я кац туш ам, я кьуьгъуьр…
Вуч ятIа ам лагь кван.
* * *
ГайитIани гетIедал,
Тух жедач ам виртIедал.
КIвалахуник квачир хев,
Вуч ятIа ам лагь кван.
* * *
Гужлу я ам къуватдиз,
Гуьрчегди я суфатдиз,
Я пеленг туш, я тарлан…
Вуч ятIа ам лагь.
Сажидин
_______________________________________________________
Квез чидани?
Гимияр
Гьуьлел алай гимияр квез такуна жеч. Дагълар хьиз, икьван чIехибур целай гьикI физватIа, лугьуда куьне.
Амма гилан чIехи гимияр туькIуьрдалди инсанри целай фидай маса жуьредин затIарикай хийир къачузвай.
Лугьузвайвал, целай фидай сифте затIар инсанри кIарасдикай туькIуьрна. ЯцIу тарарин танар атIана, нажахдив къен акъудна, лиген хьтинди авуна, цел вегьезвай. Гьа луьтквейра аваз инсанар вацIарилай, вирерилай элячIзавай.
* * *
Тахминан 1400 лагьай йисара инсанри кIарасдикай, нацIарикай, сад-садал арушна кутIуниз, еке луьтквеяр гьазуриз хьана. Абурал кIарасин яргъи паяяр -мачтаяр хкажна, ших чIугуна, елкенар кутIунзавай. Гару абур гьерекатда твазвай, луьтквеяр санай масаниз физвай. Рехъ дуьз чIугваз кIарасдикай туькIуьрнавай кьусуйри, ахпа гьакъикъи рулри (чархари) куьмекзавай.
1700-йисарилай инсанри мадни гужлу гимияр туькIуьриз хьана. Ракьукай гьазурнавай абуруз бугъдал (пардал) кIвалахзавай махсус машинри худ гузвай. Ихьтин гимийри — пароходри виликанбур вири кардикай хкудна.
* * *
Гарун куьмекдалди целай фидай гъвечIи лыжаяр хьтинбурни ава. Абуруз катамаранар лугьузва. Абур лап кьезил материалрикай ва елкендикай гьазурзава. Гар галукьайла, ам, цIакул хьиз, целай фида. Ихьтин тадаракар спортсменри ишлемишзава.
* * *
Алай вахтунда целай фидай самолетриз ухшар гимиярни туькIуьрзава. Абуруз гидропланар лугьузва. Гидропланра самолетрин къуватлу моторар ишлемишзава.
Ихьтин гимийрикай дяведин шартIара, четин гьалар арадал атайтIа, куьмекар гуз, маса крарани менфят къачузва.
(“Дикъетлубур патал энциклопедиядай”)
