Алатай асирдин 50-йисарилай Дагъустандин картадилай гзаф хуьрерин тIварар квахьна. Ахцегь райондин Балуджани абурукай сад я. Мугъулах ва­цIун дереда синел алай хуьр тир. Ясти дагъ­лар, гуьзел яйлахар, мублагь мезреяр, ге­гьенш чIурар… Кьуд хуьр, гьа жергедай яз Балуджани Ялцугърин Советдик акатзавай. Райцентрадилай аниз авайди ругуд километр рехъ тир. Дяведин йисара и дереда 60-70 агъзур лапагар, пуд агъзур кьван малар, гьакI балкIан­рин рамагар хуьзвай.

1952-1953-йисара Балуджа Хасавюрт райондиз — Къурушдал куьчарна. Кар хуьр гъве­­чIиди, чIехиди хьунал алач. Гьар са чка машгьурзавайбур анрай акъатнавай кьегьалар, баркаллу рухваярни рушар я. Балуджавийрикай ихтилат кватайла, сифтени-сифте чи мецел, гьелбетда, виридалайни жегьил зурба инкъилабчи, Дагъларин уьлкведин военно- революционный комитетдин член, РСДРП-дин Темир-Хан-Шура шегьердин парторганизациядин председатель, халкьдин азадвал, цIийи уьмуьр, хушбахтлу гележег патал ялавлу женгчи Абдурагьман Исмаилован (1899-1919) тIвар къведа.

Яргъал йисара гьакъисагъвилелди зегьмет чIугур полковник Ширин Бабаев лагьай­тIа, Азербайжанда НКВД-дин органрин ла­йихлу работник тIварцIиз ва орденризни медалриз лайихлу хьана. Адан хва Юрина бубадин пеше давамарна. Полковник Ирандихъ, Туьркиядихъ галаз авай сергьятра уьмуьрдин эхирдалди разведчик яз хьана. 34 кIвал авай,  200 кас яшамиш жезвай хуьр тиртIани, анай, Ватан фашистрин чапхунчийрикай хуьз, 21 кьегьал фронтдиз фена. Абурукай са паюниз элкъвена хайи ерийрал хтун кьисмет  хьанач. Душмандихъ галаз къиз­гъин женгера кьегьалвилер къалурайбурун арада еке шабагьриз лайихлу хьайибурни ава. ИкI, Мухуров Мухуразни Алиев Алидиз Кутузован ва Ватандин дяведин орденар ва маса шабагьар ганай. Мухур Гьуьметовича Волгоградда высший партшкола акьалтIар­на, партиядин Ахцегь райкомда жуьреба-жуьре къуллугърал, Али Алиева колхоздин председателвиле кIвалахна.

Пуд балуджави Ленинан орденриз  лайихлу хьана. Ам, сифтебурукай яз, Азербайжан пата 30-йисара бажарагълу муаллим Кьасумов Мегьамед Абдуллаевича къачунай. Максимов Максим яргъал вахтунда Къурушрин парторганизациядин кьиле хьана. И тешкилат а чIавуз республикада лап хъсанбурукай сад тир. Са жерге хуьруьнвийриз РД-дин лайихлу муаллим лагьай тIвар гана. Сифтебурукай яз, месела, — Шекералиев Шекералидиз, стхаяр тир Максимовриз. Дяведин ветеран Эшрефов Азим Зегьметдин Яру Пайдах ордендиз, ДАССР-дин лайихлу автомобилист тIварцIиз, медалриз лайихлу хьана. Полковник Дашдемиров Абдулмежида, Давудов Гуьл­мета, Байрамалиев Абдула МВД-дин органра кIвалахна. Максимов Сейфуллагьни Аллагьвердиева Гьава РД-дин культурадин лайихлу работник тIварцIиз лайихлу хьана. Аллагьвердиев Паша — Махачкъаладин, Шекералиев Исмаил Дербент шегьер­дин собранийрин депутатарвиле хкянава. Се­медов Эшреф, Хийирбегов Хийирбег, Мегьамедханов Идрис РД-дин лайихлу механизаторар хьана. Лайихлу балуджавияр мадни тIимил туш. Вирибурун тIварар кьадай мум­кинвал авач. Къенин зи суьгьбет тIвар-ван авай и хуьруьнви  Шахбанов  Низам  Вердиевичакай  я.

Ялавлу революционер, чинебан обкомдин член яз хьайи Абдурагьман Исмаилован миресрикай тир Низам 1942-йисан 28-январдиз Балуджада дидедиз хьана. Сифте классра ада хайи хуьре кIелна.  Хасавюрт райондин Бамматюртда ирид лагьай класс акьал­тIарай жаван Хасавюртдин школа-интернатдик кутуна. Мектебда кIелунар куьтягьна, кьве йисуз Дагъустандин комплексный геологический экспедицияда зегьмет чIугур жегьил 1963-йисуз ДГУ-дин тарихдин факультетдик экечIзава. Амма ана са вацрани кIелиз агакьнач — студент Советрин Армиядин жергейриз тухвана. Пак буржи намуслудаказ кьилиз акъудунихъ галаз сад хьиз, ди­рибаш дагъви гадади аскеррин уьмуьрдикай, къуллугъдикай, дуствиликайни ватанпересвиликай, женгиниз гьазурлухвиликай ма­къалаяр кхьизвай, абур военный газетрин чин­ра чапзавай, активвал, чешне къалурзавай аскердин тIвар частунин Гьуьрметдин ктабда гьатна. Армиядай ам къуьнерал  офицервилин чинер алаз хтана, университетда кIе­лу­нар давамар хъувуна. Гьа са вахтунда 1967-1969-йисара горвоенкоматда отделенидин начальникдин куьмекчивилени кIвала­хиз хьана. 1969-йисуз Низам Вердиевич Махачкъаладин 13-нумрадин мектебдиз (МБОУ “Гимназия №13”) военруквиле рекье твазва, тарихдин тарсарни гузва.

Халис ватандашар, ватанпересар тер­бия­ламишунин карда тарихдин тарсарин важиблувал екеди я. Тарих течиз, виликди физ же­дач. Тарих течир кас мичIи чкада капаш ­экъуьрзавайдаз ухшар я. Халис ватанпересар тербияламишиз кIанзаватIа, абуруз Ватандин тарих чира гьавайда лугьузвач. Гзаф йисара тарихдин, ОБЖ-дин тарсар гунин, во­енруквиле, мектебдин гражданский оборонадин штабдин начальниквиле зегьмет чIу­гунин  нетижада Низам Вердиевич и предметар ученикриз кIанардай, методика лап хъсандиз­ чидай халис устадиз элкъвена. Му­аллимди кьилин фикир делилрин гьакъикъи­вилиз, вилик эцигнавай метлебдив агакьардай рекьер дуьздаказ тайинаруниз гузва.

13-нумрадин гимназияда акьалтзавай несилар ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишун датIана сифте чкадал ала. Н.Шахбанова и рекье галатун тийижиз зегьмет чIугваз ингье 50 йисалайни гзаф я. Ада В.Пикулан камаллу гафар мукьвал-мукьвал тикрарда: “РикIел хуьн — имни яракь, гужлу такьат я. Ватандин тарих чир хьуни инсанар руьгьдиз девлетлубур, къилихриз мягькембур, акьул-камалдиз хцибур ийизва”.

ЧIехи Гъалибвилин сувар, и зурба вакъиа, советрин халкьдин, чи бубайрин гьунарлу крар, кьегьалвилер чи уьлкве, жемят виликди финин, акьалтзавай несилар чи бубайрин, ата-бубайрин баркаллу крариз, адетриз вафалу яз, ватанпересвилин руьгьдаллаз тер­бияламишунин чешме я. Низам Вердиевича   активнидаказ зегьмет чIугвазва. Месела, ЧIехи Гъалибвилин 60 йисан юбилейдин вилик жегьил-жаванар военно-патриотический рекьяй тербияламишуниз талукь махсус ­программа кьабулнай. Ам уьмуьрдиз кечирмишуник Н.Шахбанова, 13-гимназияди еке пай кутуна. Россиядин тешкиллувилин “Гъалибвал” Комитетди чи республикадай тир кьуд касдиз “1941-1945-йисарин Ватандин  ЧIе­хи дяведа Гъалибвилин 60 йис” медаль ганай. Абурукай сад Низам Вердиевич Шахбанов хьун дуьшуьшдин кар тушир. И шабагь­ адав республикадин Кьил М.Мегьамедова вахканай.

Н.Шахбанова суьгьбетзавайвал, мектебда тухузвай ватанпересвилин тербиядин мярекатриз ветеранриз теклифзава. Гимназияда ЧIехи Гъалибвилин 70 йисан юбилейдиз талукьарнавай программа туькIуьрнавай. Адал асаслу яз, аял вахтар дяведин агъур йисарал ацалтай ветеранриз, женгерин иштиракчийриз теклифиз, 5,9,10-классра ватанпересвилин тербиядин мярекатар тухвана. Абура ветеранрикай М.Шагьгьуьсейнова, А.Мурсалова, И.Къазиханова, М.Гьарунова, А.Нурбагандова, генерал О.Муртазалиева ва масабуру иштиракнай. Гьар 9-Майдин вилик вири гимназиядин саналди тир  еке мярекат  тешкилун ина адетдиз элкъвенва.

Лицейда шегьердин “Ваз Ватандин ихтибарзава” клубди кIвалахиз гзаф йисар я. 10-классрин ученикри гел жагъурдайбурун ТОКС-дин кIвалахда активнидаказ иштиракзава.  Парадрин вахтунда шегьердин кьилин майдандал токс-овчийрин десте пайдахар гваз экъечIзава. Абурун кьиле полковник Н.В.Шахбанов жезва. Адан гзаф ученикри гьар йисуз Буйнакскда военный сборра иштиракзава. Лицейди республикадин аялрин ва  ветеранрин кIвалера, гьакI маса чкайрани мергьяматлувилин мярекатар тешкилзава. Ветеранрихъ кьилди-кьилдин классар гал­кIур­нава. Гьар йисуз ЧIехи Гъалибвилин йи­къан­ вилик, октябрятрин “кьушунрин” парад кьиле тухузва.

Гимназиядихъ, гьакI гьар са классдихъни Гъалибвилин юбилейриз талукьарнавай альбомар ава. Дегьлизриз фейи касдин фикир-дикъет вижевайдиз туькIуьрнавай баркалладин пипIе, “Гъалибвилин маршалар”, “Дагъустанвияр — игитар”, “Ватанпересар тербияламишзава”, “Чи ученик — Россиядин Игит” ва маса стендри желбзава.

Военрук, полковник Низам Вердиевича вичин гъилик чирвилер къачузвай аялриз да­тIана физкультурадални спортдал машгъул хьуниз, икI беден лигимаруниз, лап хъсандиз кIелуниз, халкьдиз бакара къведай халис ватандашар хьун патал зегьмет чIугуниз, тарих чируниз, уьлкве, вири дуьнья фашизмдикай хвейи игитар рикIелай алуд тавуниз, халис­ ватанпересар хьуниз эвер гузва. Н.Шахбанова мектебдин Женгинин Баркалладин музейдиз къиметлу гзаф экспонатар кIватIнава.

Ватанпересвилин тербия гунин, пеше хкягъунин кIвалах вини дережада аваз тешкилуни хъсан нетижайрални гъизва. 13-гимназия акьалтIарай гзаф жегьилар гьар йисуз военный училищейриз гьахьзава, абуру чи армиядин офицеррин жергеяр къалинарзава. Курсантрихъ, офицеррихъ галаз алакъа хуьзва, абуру чпи кIелай мектебдал, муаллимрал кьил чIугвазва, гуьруьшар тешкилза­ва, аскервилин уьмуьрдикай, армияда  къуллугъ авуникай итижлу суьгьбетарзава.

Намуслу зегьметдиз, гьелбетда, кутугай къиметни гун буржарикай я. ИкI, ОБЖ-дай ше­гьердин методист, Махачкъаладин, гьакI­ни республикадин ветеранрин советрин член, камаллу агъсакъал Низам Вердиевичан  яргъал йисарин гьакъисагъ зегьмет кьилин категория, РД-дин халкьдин образованидин отличник, РД-дин лайихлу муаллим, Дагъус­тан Республикадин жегьил-жаванрин лайихлу насигьатчи лагьай тIварар, “РФ-дин просвещенидин гьуьрметлу работник” знак, РД-дин Госсоветдин Гьуьрметдин грамота, Германиядин винел Гъалибвилин 20, 30, 60 йи­сарин юбилейрин медалар, ветеранрин гьерекатда активнидаказ иштиракунай Гьуьрметдин знак, жегьил-жаванар ватанпересвилин руьгьдаллаз тербияламишунин кардик хсуси пай кутунай ва Ватандиз вафалувиляй­ “Генерал полковник М.Танкаев” къизилдин орден ва маса шабагьар гуналди къейднава.

Низам Вердиевичахъ галаз санал гьа са мектебда, гимназияда адан уьмуьрдин юлдаш Мафият Шахбановадини гьакъисагъвилелди 50 йисуз (1970-2020) кIвалахна. Абуру  гьуьрметлу хизанда са гадани кьве руш тербияламишнава. Пудани кьилин образование къачунва.

Низам Вердиевича вичин халис ватандашвал, къанажагълувал, жумартвал, руьгьдин девлетлувал “Лезги газетдин” дуст, мягькем дестек хьуналдини къалурзава. Ада редакциядихъ галаз датIана сих алакъа хуьзва, ватанпересвилин тербия, чирвилер гунин жигьетдай маналу макъалаяр кхьизва. Ада шегьерда милли газетдин къад экземпляр кхьин тешкилиз цIуд йисар я. Эхь, къанажагъ ма­са къачуз жедач, ам жувахъ аваз хьана кIан­да; тар — дувулралди, инсан михьи, жумарт, чIехи рикIелди гужлу я; тар — емишралди, инсан намуслу зегьметдалди, краралди машгьур жеда, — гьавайда лугьузвач чи халкьдин камаллу мисалра.

“Лезги газет” кхьиник датIана вичин пай кутазвай жанаби полковник Низам Вердиеви­чаз, месела,  шазан 14-январдиз акъатай 2-нум­радин 4-чина тебрикдин ихьтин цIарар ава:

Низам лугьур аламат

Герек я чаз виринра,

Руьгь хуьн патал саламат

Рагъулрани серинра!

Гьуьрметлу Низам Вердиевич, Квез баркаллу 80 йисан юбилей мубаракрай! 90, 100 йисарин юбилеярни шад гьалара къейддайвал, Квехъ мягькем сагъламвал, кIубанвал, хизанда хушбахтлувал, кIвалахда мадни агалкьунар хьурай!

Хкажай хва тарихрал акI сес,

Инкъилабчи алмас серес —

ЧIехи Абдурагьманан мирес,

Виш йисузни зайиф тежез,

Артух хьурай ви а гьевес!

Ш.Шихмурадов