Куьне садра фикир це: Беловеждин тама, халкьарикай чинеба, депутатривай хабарни такьуна, СССР хуьн патал вири халкьари сес гайи референдумдилайни гуьгъуьниз, ахьтин Союз терг авун малумарзавай СНГ-дин “икьрар” кутIунайбуру (Ельцин, Кравчук, Шушкевич), “квез кIани кьван суверенитетар къачу!” лугьуз, акьалтIай чIулав къуватрал чан гъайибуру нин фикирар чал илитIна, нин къулаз къуват артухарнатIа?!
РикIел СССР-дал “къайи дяве” лугьудайди илитIай Америкадин кьилин идеологрикай сад тир Алан Даллесан (1945-йис) гафар хквезва: “Дяве куьтягь жеда, вирибур гьар жуьре секин жеда, чпин къайгъуйрик эхкечIда. Чна лагьайтIа, чахъ авай вири… къизилар, мал-девлетдин мумкинвилер инсанрин мефтIера чкIайвал, шаклувал, ахмакьвал, адалатсузвал артухаруниз серфда. Инсандин мефтI, акьул фад дегиш жедай затIар я. Абур къайдадикай хкатайла, чна яваш-яваш а инсанрин къиметлу, къуватлу ивирар тапанбуралди эвезда, чна цазвайбур хъсанбур тирдахъ инанмишарда… Чна ана (яни СССР-да. — М.Ж.) чи терефдарар, чаз къуллугъдайбур, чи куьмекчияр, чи фикирар машгьурдайбур жагъурда. Гьабурун куьмекдалди чна ана, кам-камунихъ акализ, садазни хабар авачиз, чкIайвал твада. Ахьтин бедбахтвилер ана жеда хьи, гьич садрани садазни муьтIуьгъ тахьай халкь вич-вичелай зайиф хьунал, акьулдивай къакъатунал, эхирни, вичи-вич терг авунал къведа…”
1945-йисалай инихъ алатнавай вири девирра Америкадин махсус къуллугъри и пландал лап гужлудаказ кIвалахиз хьайиди, абуруз куьмекдай гъилибанарни инай, чинай, кIани кьван жагъайди ва гьавиляй чи къудратлу уьлкве чкIайди чи эхиримжи 30 йисан тарихди, гьатта алай вахтунин бязи гьерекатрини ачухдиз субутзава.
Чи вилик финиз кьецI гуз, сад тир рехъ инкар ийиз, чи игитвилерал, агалкьунрал хъен вегьез, куьрелди, акьалтзавай несилрин мефтIер чукIуриз, руьгьера гъулгъула тваз алахънавай къуватар тIимил туш. Чаз “къайи дяве” лугьудайди акьалтIнавай хьиз тир. Гьакъикъатди маса тегьерда баян гузва: дяве давам жезва… Са жизви бушвал къалурайтIа, “идеология чаз герек туш” лугьузвайбурухъ яб акализ, абурун гелеваз фейитIа, чаз гьихьтин чIулав идеологри и дуьнья мадни чIулавардатIа лугьун четин я. Алан Даллесан доктринадал кьуьлзавайбурун кьадарар тIимил хьанвач. Я чи Ватандилай къеце, я адан къенепатани. Чун “деполитизация”, “декоммунизация” хьтин гафарихъ галаз саки вердишарнава. Гуя абурук гьич са жуьрединни чIурувал квайди туш. Амма килиг, чи шегьеррани хуьрера гьикьван тIварар алудиз, “цIийи” тIварар гунал машгъул хьанватIа. Ленинан, Сталинан, Марксан, Кирован тIварар алудайла гузвайбурун лайихлувилер гьакьван винизбур тир жал? — суал къвезва.
Советрин девирда чун са халкь тирди вирибуру гьиссзавай. “Зи адрес я кIвал, я куьче туш, Зи адрес Советрин Союз я!” мани лугьузвай. Гилани “Зи адрес Россия я!” мани тамамарна кIанзава. А мани чи государстводин Гимн я.
Россия — чи хайиди, чи паклу Ватан,
Россия — чи багъриди, чи кIани диге!
Къудратлувал къастарин, машгьурвал кьакьан
Ви кьисмет я, девлет я мидаим еке!
Машгьур хьурай мад ви ад, Бубалух азад,
Чи халкьарин садвилин къадимлу къеле.
Несилри тур камалдин я им жанлу чад!
Машгьур хьурай мад ва мад! Чи дамах — уьлкве!..
Мегер им чун вирибур — россиявияр патал сад тир жанлу мани тушни!
Ихьтин гереквал ни инкарда? Идеология герек яни, тушни лугьуз, ни тапан гьуьжетарда?.. Россия чахъ авай тек сад, ам хуьн чи вирибурун буржи тирди ни инкарда? Инкарзавайди чи душман тахьана, маса вуж жеда?..
Мердали Жалилов
