(Эвел — 2021-йисан 45-52, 2022-йисан 1-нумрайра)

Мавгьумат авунин гьакъиндай инсанрин жуьреяр

Кьвед лагьай жуьре: мавгьуматдин кардал гьалтайла, абуру чпиз ийиз кIан хьайи герек кар тазвач (суеверидиз килигна), амма абуруз гъам, хажалат, къалабулух жезва, вучиз лагьайтIа, мавгьуматдин карди чпиз таъсир ийиз кичIезва. Ихьтин касдин гьал, ада мавгьуматдин кардиз жаваб тагайвиляй сад лагьай жуьредик акатзавайдан гьалдилай кьезил я. Амма а касдин рикIе мавгьуматдикай са гьихьтин ятIа­ни эсер амукьзава. Ам, кIевивална, Аллагьдал дуьз таваккул (кIеви умуд) авуна, Гьа­­дал­ вичин вири крар ихтибарна вилик фена кIанда.

Пуд лагьай жуьре: ам виридалайни вини дережа я. И жуьредик акатзавайбур мавгьуматдин кар тийизвайбур ва а кардиз жаваб тагузвайбур я. Амма им абурун рикIериз ахьтин са хиялни (са карни) къвезвач лагьай чIал туш. Абуру, чпин рикIериз ахьтин фикир гьахьайла, ам, Аллагьдал “таваккул” авуналди ва Гьадал чпин вири крар ихтибар авуналди элкъуьрзава.

Муавия ибн аль-Гьакам асгьабди (Аллагь рази хьурай вичелай) лугьузва: “За лагьана: я расулуЛлагь! Чакай бязи итимри мавгьуматдин кар ийизва. Ада жаваб хгана (мана): “Ам абуруз чпин хурара аваз жагъизвай шей я. Къуй гьич элкъуьн тавурай абур (герек кардилай)” (Муслим).

Ибн Масгьуд асгьабди (Аллагь рази хьурай вичелай) хабар гузвайвал, Пай­гъам­барди (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) лагьана (мана): “Мавгьумат авун ширк я, мав­гьумат авун ширк я, мавгьумат авун ширк я (пуд сеферда). Чакай гьар сада — анжах! Амма Аллагьди ам алудзава — Адал таваккул авуналди”.

“Анжах” гафуни чакай са касни адакай къутармиш (азад, яргъаз) тежезвайди къалурзава. Амма Аллагьди ам таваккулдалди алудзава. И гьадисда къалурнавай жумла, алимри лугьузвайвал, Ибн Мас­гьуд­ асгьабдин (Аллагь рази хьурай вичелай) гафарикай менфят къачуна хъувунвай алава я (Тирмизий).

Бурайдагь асгьабди (Аллагь рази хьурай вичелай) хабар гузва: Дугъриданни, расулуЛлагьди (къуй Аллагьдин патай са­лават ва саламар хьурай вичиз) са   шейинин гьакъиндайни мавгьумат (суеверие) ийизвачир. Ада тайин тир кар патал саниз са кас ракъурдайла, адан тIварцIин патахъай хабар кьадай. Эгер адан тIвар бегенмиш (хуш) хьайитIа, ам адал шад жедай­ ва а шадвални адан чинай аквадай­. Эгер адан тIвар такIан хьайитIа, а такIан­вал­ни адан чинай аквадай. Ам (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) са хуьруьз гьахьдайла, ада и чкадин тIвар-цIин патахъай хабар кьадай. Эгер адан тIвар бегенмиш (хуш) хьайитIа, ам адал шад жедай ва а шадвални адан чи­най аквадай. Эер адан тIвар такIан хьа­йи­­тIа, а такIанвални адан чинай аквадай (Агьмад).

Мавгьуматдикай азад хьун (сагъ авун) ва а гунагьдилай гъил къачун­ патал ийидай эвездин кар

Пайгъамбарди (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) мусурмандиз мавгьуматдин кардихъ элкъведай ва ам себеб яз вичин герек кардикай къерех жедай ихтиярар авачирдан гьа­къин­дай баян ганва. Ам вичин крара Аллагьдал “таваккул” авуна, вилик фена ва адан гьакъиндай дуьаяр авуна кIанда.

Абдуллагь ибн Амр асгьабди (Аллагь рази хьурай вичелай) агакьарнавайвал, расулуЛлагьди (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) лагьа­на (мана): “Вуж мавгьуматдин карди вичин гьажетдилай (герек кардилай) элкъуь­райтIа, ада ширк авунва”. Абуру суал гана: “А гунагьдилай гъил къачун патал ийидай эвездин кар гьим я?”. Ада жаваб гана: “Аллагьумма ля хайра илля хайрака, ва ля тIайра илля тIайрака, ва ля илягьа гъайрука” лугьун”. (Я Аллагь! Ви хийирдилай гъейри маса хийир авач, ва авач Ви лишандилай гъейри, (са кар жедайвилин) маса лишан авач ва Валай гъейри ибадатдиз лайихлу маса илагьи авач” (Агьмад).

Урвагь ибн Амира агакьарнавай гьадисди хабар гузва: “За расулуЛлагьдин патав мавгьуматдикай ихтилат авурла, ада (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) лагьана (мана): “А карда виридалайни хъсанди хъсанвал лишанламишун (оптимизм) я ва и карди мусурман элкъуьрдач. Квекай садаз такIан кар акурла, къуй ада лугьурай: “Аллагьумма, ля яътибиль-гьасанати илля анта, ва ля ядфагIу ассайиати илля анта, ва ля гьавла ва ля къуввата илля бика”. (Я Аллагь! Хъсан крар гъизвайди са Вун я, пис крар алудзавайдини са Вун я! (Са кар ийидай) такьат ва къуват авач — са Ви патай ава!” (Абу Давуд).

Писвал лишанламишун (пессимизм) пуд шейинин гьакъиндай жеда

Пайгъамбарди (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) икI лагьанвайди субут хьанва (мана): “Азар галукьун (масадак акатун) авач, мавгьуматчивал (суеверие) авач. Дугъриданни, писвал лишанламишун (пессимизм) пуд шейинин гьакъиндай ава: балкIандин, папан ва кIвалин”. Маса риваятда (версияда) икI лугьузва: “Эгер писвал лишанламишун (пессимизм) аватIа,  ам кIва­лин, папан ва балкIандин гьакъиндай ава” (Бухарий, Муслим).

1. Имам Нававийди лугьузва: “Алимри и гьадисдин баяндин гьакъиндай гьар жуьре фикирар лагьанва. Имам Малика ва са десте алимри гьисабзавайвал, адан ма­на ачух я. КIвалин патахъай лагьайтIа, ана яшамиш хьун Аллагьди зарардин ва я телефвилин себеб яз авун мумкин я. Тайин­ паб къачунни ва я балкIан, къуллугъчи (къа­равуш, слуга) къачунни мумкин я, Аллагь-Тааладин кьадар-кьисметдалди, адаз телефвал хьун. Писвал лишанламишун (пессимизм) хьун и пуд затIуна хьун мумкин я”.
2. ЧIехи алим аль-ХатIтIабийди ва гьакI­ни гзаф маса алимри лугьузва: “Адан мана мавгьуматдикай хкатзавай (адак акат тийизвай исключенияр я). Мавгьумат къадагъа я, анжах яшамиш жезвай кIвал, паб, балкIан, къуллугъчи (слуга) адаз (мусурмандиз) такIан ятIа, къуй ам ча­ра хьурай (абур вичивай къакъудрай)”.

ЧIехи алим Ибн-уль-Къаййим(а) лу­гьуз­ва: “Пайгъамбарди (къуй Аллагьдин патай салават ва саламар хьурай вичиз) пуд затIунин гьакъиндай писвал лишанламишун (пессимизм) авайдакай хабар ганва. Лагьа­на кIанда, и гьадисда а шейэра писвал ­лишанламишун (пессимизм) субутун авач, ам­ма адан макьсад Аллагь-Таалади ахьтин затIар халкь авун мумкин я, чпин иесийриз (а затIариз мукьва хьанвай ксариз) абур писвал лишанламишун (пессимизм) квайбур жеда. Берекат квай маса затIарни халкь авун мумкин я, абуруз мукьва хьанвай ксариз писвал лишанламишун (пессимизм) ва шийир (писвал, зарар) квачир. И кар ихьтин гьалдиз ухшар я: Аллагьди диде-бубадиз берекатлу (къени) велед гузва, абуруз кьведазни адан чинай хийир аквазва. Аллагьди са маса диде-бубадиз “чIуру” (шуъм квай) велед гузва, абуруз кьведазни адан чинай шийир (писвал) аквазва…”.

(КьатI ама)

Ямин Мегьамедов,

диндин рекьяй алим