Дуьньядикай бейхабардаз1

 

Дуьньядикай бейхабардаз

Тегьердин2 къадри3 вуч чир хьуй?

Веледдикай дуьнья дардаз

Мехъердин4 къадри вуч чир хьуй!

 

Течирдаз гьич хумрав5, къайси6,

Дугъри, игри7, угъри, аси8;

Вилиз таквар9 ишигъ шамси,

Къемердин10 къадри вуч чир хьуй?!

 

Гьава11 сад жеч аран-дагъдин,

Хаталудан, уьзуьагъдин;

Жуьтчидиз12, цан цадай, багъдин

Бегьердин къадри вуч чир хьуй?!

 

Баяд13 туш им, къаза14 я хьай,

Вилиз акур, кьилел атай:

Уьмуьраллагь15 тахъвайдаз16 чай

Шекердин къадри вуч чир хьуй?!

 

Етим Эмин, — мукъаятдиз! —

Лагьайла ви шикаят дуьз17:

Гьаким такур риаятдиз18

Нуькердин къадри вуч чир хьуй?!19

________________________________

1 И шиир 1941-йисуз М.Гьажиева туькIуьрай Е.Эминан шииррин кIватIалда “Дуьньядикай бейхабардаз” тIвар алай 5 бендинин, эхиримжи бендинин кьве цIар кими тир эсер хьиз  ганвай. 1948-йисуз Н.Агьмедова акъудай классикдин шииррин кIватIалда и эсер авачир. А.Агъаева 1954-йисуз туькIуьрай кIватIалда шиир 1941-йисуз акъудай жуьреда чап  хъувунвай. 1957-йисуз Н.Агьме­дова кьвед лагьай сеферда акъудай Е.Эминан шииррин кIва­тIалда, чи фикирдалди, ктаб чапдиз гьазурайбуру туькIуьрна, бес­ тежезвай кьве цIар и эсердик кухтунвай. Гила чаз и шиирдин араб гьарфаралди кхьенвай кьве вариант Гъ.Садыкъидин ва А.Шихсаидован архиврай гьат хъувунва. Абурун арада саки тафават авач, абур кьведни тамам 5 бендиникай ибарат я. Гъ.Садыкъидин архивдай гьатнавай и шиирдин вариант, герек тир баянарни галаз, чна газетда гузва.

2 Тегьер — инал: яшайишдин адетар, тегьерар.

3 Къадри/къадир — мана, къимет.

4 Инал шиирдин 1941-йисуз акъатай ва Гъ.Садыкъидин архив­дай гьатнавай вариантра “мехъерин” гаф, амма А.Шихсаидован архивдай гьатнавай вариантда “мехъердин” гаф кхьенва. Чи фикир­далди, инал шиирдин бендерин эхиримжи цIарцIе хьун герек тир рифма чIур тийизвай “мехъердин” гаф кхьин дуьз я. Аквадай гьаларай, Эминан девирдин лезги чIала “мехъерин” гафунихъ галаз санал а гафунин “мехъердин” жуьредин кIалубни ишлемишзавай.

5 Хумрав — финик. “Хумрав” гаф бязи авторри, гъалатI яз, “хурма” гафунин синоним яз гьисабзава.

6 Къайси — машмашрин са жуьре.

7 Игри — тапарардай, дуьзвал гвачир.

8  Аси — гунагь тир кар авур.

9  Гъ.Садыкъидин ва А.Шихсаидован архиврай гьатнавай вариантра инал “Шигъ таквадай вилиз шамси…” келима ала, чна ам лезги чIалан тайин хьанвай орфографиядив кьадай къайдадиз хкайла, адакай ихьтин келима жезва: “Ишигъ таквар вилиз шамси…” И келимада ихтилат ракъинин (шамс — рагъ, шамси — ракъинин) ишигъ таквазвай виликай физва. Келимадин мана якъиндаказ акун патал, адан гафарин чкаяр икI дегишарун герек я: “Вилиз таквар ишигъ шамси…” Чна винидихъ гьакI авунва.

10 Къемер — инал: варз.

11 Гьава — инал: авай гьал.

12 Жуьтчи — туьрезчи, туьрездалди цан цадай, туьрез гьалдай лежбер.

13 Баяд — инал: буш ихтилат, къундарма.

14 Къаза — инал: хата, бедбахтвал.

15 Уьмуьраллагь — инал: уьмуьрда садрани. Ихьтин гаф А.Шихсаидован архивдай гьатнавай и шиирдин вариантдин талукь цIарцIени ава. 1941-йисуз акъатай и шиирдин вариантда “уьмуьраллагь” гафунин чкадал “уьмуьрда гьич” келима кхьенва.

16 Гъ.Садыкъидин архивда авай шиирдин вариантда инал “такурдаз” гаф, А.Шихсаидован архивда авай вариатда инал “тахъвайдаз” гаф ала. Чи фикирдалди, и кьве гафуникай “тахъвайдаз” гаф кхьин дуьз я.

17 Шиирдин и цIарцIин эхиримжи гаф вири икьван чIавалди чапдай акъатай ва чаз гьатнавай шиирдин вариантра “шикаятдиз” гаф хьиз кхьенва. Амма, чи фикирдалди, им, гъалатI хьана, санал кхьенвай “шикаят дуьз” келима я. Анжах гьа келима авай цIарцIихъ бендинин манадив кьадай метлеб жезва.

18 Риаят — инал: архавалзавайди, лувак хуьзвайди.

19 Шиирдин эхиримжи кьве цIар 1957-йисалай башламишна и жуьреда кхьин адет хьанвай: “Гьич тефейдаз сиягьатдиз,/ Сефердин къадри вуч чир хьуй?!” Чна и цIарарин чкадал чаз Гъ.Садыкъидин ва А.Шихсаидован архиврай гьатнавай шиирдин вариантра абурун чкадал алай, философиядин дерин мана авай кьве цIар гузва.

(Етим Эминан и шиир чапдиз гьазурайди

ва адаз баянар гайиди Мансур Куьреви я)