Вири дуьньядиз раиж хьайивал, 23-де­ка­брдиз Москвада, выставкайрин чIехи “Ма­неж” залда, Россиядин Федерациядин Президент Владимир Путинахъ галаз кьиле фейи 17-пресс-конференцияда дуьньядин ва Россиядин 507, гьа гьисабдай яз Дагъустандин 3 журналистдини иштиракна. 60-дав агакьна суалриз жавабар гайи мярекат кьуд сятда давам хьана. Инал рикIел хкун лазим я хьи, сиф­те сефер яз В.Путина ихьтин пресс-конференция 2001-йисуз тешкилнай. Сифтегьан муьжуьд мя­рекат Кремлдин Элкъвей залда, амайбурни международный алишверишдин центрада тухвана. Виридалайни яргъалди  (4 сятдани 40 декьикьада) 2008-йисуз давам хьанай. Вирида­лайни гзаф журналистри (1900 кас) 2019-йи­суз тухвай конференцияда иштиракнай.

Сифте нубатда къейд авун лазим я хьи, Россиядин Президент вири суалриз ачухдиз, тамамдиз, гьар сад гъавурда акьа­дайвал жавабар гуз алахъна. Дагъус­тандин журналистри республикадин агьа­лийрик ва руководстводик датIана секинсузвал кутазвай пуд месэла къарагъарна: чIехи пай куьгьне хьанвай электросетар мукьвал-мукьвал къайдадикай хкатун; агьалияр (иллаки шегьерэгьлияр) хъвадай михьи целди таъминариз тахьун ва дагълух хуьрериз газ агакьар тавун. Президентди “Дагъустан” РИА-дин директор Мегьамед Мегьамедован гафарал алава язни суалар вахкана ва, са рахунни­ алачиз, месэладай кьил акъудна, герек серенжемар кьабулдайдакай малумарна.

Владимир Путин Россиядин экономикадикай, уьлкведин хатасузвал хуьникай, тIугъвалдихъ галаз женг чIугуникай, агьа­лийрин кьадар артухаруникай ва яшайишдин шартIар хъсанаруникай, инсанриз ганвай азадвилерикай гегьеншдиз рахана. Россиядин регионрай атанвай  журналис­три къарагъарзавай месэлайрихъни мукьуфдивди яб акална, вичиз герек къейдер авуна, са месэлани гьял тавуна амукь тийидайдакай лагьана.

Алай аямдин шартIара Россия кIеве, НАТО-дин яракьрин, армийрин гьалкъада тваз кIанзавай гьалара чун уьлкведин хатасузвални, сергьятарни хуьниз мажбур я. За США-диз, НАТО-диз рекье тунвай ислягьвилин теклифар — истемишунарни анжах гьа и месэлайрихъ галаз ала­къалу я. Абуру чакай датIана тапарарна, уьлкведин кьиле авайбур алдатмишна. 1990-йисара США-ди, Германияди,  Францияди, Англияди, НАТО-ди вичин сергьятар гегьен­шардач, Россиядиз акси са серенжемни кьиле тухудач лугьуз гаф га­най. Россияди вичин  вилик эцигай вири истемишунар тамамарна. Амма къе НАТО-дик квай уьл­квейрин  кьадар  30-дав,  НАТО-дин  аскерар,  яракьар Россиядин сергьятрив агакьнава. Вучиз? Вуч патал? Гьар садаз чир хьун лазим я, Россиядал гъалибвал къачуз жедайди туш. Амма адан цлар анжах къенепатай хаз жеда. Дуьньядин сад лагьай дяведин ва 1990-йисара Урусатни ­Советрин Союз чукIурай хьиз. Ни авуна и чIуру крар? Къецепатан ампайрин итижар хуьзвайбуру. Урус ва чи амай халкьарин дердийрикай, мурадрикай хабар  авачирбуру. Къецепатан амадагар галаз абуруз къе Россиядин Федерацияни барбатIиз кIан­зава. Ихьтин алчах мурад кьилиз ­акъу­диз тадач чна. Украина гъилик авуна, адан кьилиз атанвай радикалрин, “нацикрин” пацук акатнавай Владимир Зеленскийдикай менфят къачуна, дяведин гьерекатрив ­га­тIуниз кIанзава, ахпа мадни чун тахсирлу ийидайвал. Виликан Урусатдин чилел алай урус халкь хуьниз чун мажбур я. Ни вуч лагьайтIани. Гьавиляй чна Рагъ­акIи­дай патавай чи уьлкведин хатасузвал хуьдай гьакъикъи заминвилер истемиш­зава. Гафар-чIаларихъ инанмишвал амач. Чна чи уьлкведин сергьятра эцигзава ­яракьар, США-дин къваларив эцигзавач хьи. Чна алай аямдин ракетаяр США-дин, Кана­дадин ва я Мексикадин па­тарив эциг­найтIа, яраб вуч жедайтIа? Гьихьтин къалар акъуд­дайтIа? Гьавиляй чаз Россиядин патаривни НАТО-дин ракетаяр хьана кIанзавач.

Владимир Путинавай коронавирусдикай, маса уьлквейрив гекъигайла, Россия­да инсанар гзаф (йикъа са агъзурдалай гзаф) рекьизвайдакай ва вакцина ягъ тийиз­вайбур уголовный жавабдарвилиз чIугуникайни хабар кьуна.

“Ковид-19” вири дуьньядиз хаталу азар хьанва. Гзаф уьлквейрин экономикадин дережа хейлин агъуз аватна. Абурув гекъигайла, Россияда пуд процентдин агъуз аватна. ЯтIани вахтунда кьабулай серенжемрин нетижада чалай уьлкведин экономика тIугъвал жедалди авай дережадиз хкиз алакьна. Эцигунрин хилехъ лап хъсан агалкьунар  жезва. 90 млн. квадратный метрдин майдандиз барабар дараматар, яшайишдин кIвалер эцигнава. Гьа са вахтунда бейкарбурун кьадар тIи-мил хьана. Эгер тIугъвал жедалди ви­лик бейкарбуру 4,6-4,7 процент теш­кил­завайтIа, гила — 4,3 процент.

Инсанар рекьизва. Им виридалайни туькьуьл делил я. Идахъ вичин себебни ава. ТIугъвалдин вилик пад кьун, азарлу жезвайбурун кьадар тIимиларун, яни ковиддиз акси иммунитет арадал гъун патал, гьич тахьайтIа, 80 процент агьалийри коронавирусдиз  акси  рапар  яна  кIан­зава. Къенин йикъалди анжах 59,4 процент агьалийри рапар янава. Маса уьл­квейра и рекъем­ 75-даз, 80-даз барабар я. “Яру зонайра” кIва­лахзавай духтурри тес­тикьарзавайвал, рапар ягъ тавун­вайбур сифте нубатда начагъ жезва. ­Ванер-сесер акъудзава, рапар ягъайбур, начагъ хьайибурни азарлу хъжезва ­лу­гьуз. Эхь, жезва, амма — сад-кьвед. Им­ни им­мунитет зайиф хъхьунихъ галаз алакъа­лу я. Гьавиляй пуд ла­гьай сефердин рабни хъияна кIанзава. Жувни, багъриярни, кIвалахдин юлдашарни хуьн патал.

Заз инанмишвал ийиз кIанзава, 2022-йисан кьвед лагьай кварталда халкьдин иммунитетдин процент 80-далай алатда.  Уголовный жавабдарвилиз чIугун хьтин серенжемар герек авайди туш. Тапан сертификатар къачунвай 200-далай виниз дуьшуьшар дуьздал акъуд­наватIани, и кардиз кIеви законар герек авач. Анжах чи инсанрин арада гъавурдик кутунин кIвалах артухарна, тIугъ­валдиз акси рапар ягъ тавуни гьихьтин туькьуьл нетижаяр­ арадал гъизватIа, гьадакай лагьана кIанда”.

Азадвилериз, къадагъайриз, къецепатан агентриз талукь яз В.Путина къейд­на хьи, Россияда гьам умуми, гьам ярат­мишунин азадвилер таъминарзава. ГьикI лагьайтIа, азадвал авачиз виликди физ жедач. Амма азадвал — им законар, умуми къайдаяр, адетар кваз та­кьуна, рикIиз кIани крар ая лагьай гафни туш. Яратмишунин азадвал я лугьуз, диндин яржариз тикъетар ягъиз, инсанрин намусдик хкIадай крариз рехъ гун виже текъведай кар я.

“Ингье Мугьаммад пайгъамбардин дережа агъузардай, вири мусурманрин намусдик хкIадай крар авун — идаз гьикI лугьуз жеда? Яратмишунин азадвал? За гьисабзавайвал,  ваъ. Им динэгьлийрин пак гьиссерик чиз-чиз хуькуьрун я”, — лагьана Путина.

Агентар лугьузвайбурукай рахайтIа, абурун кIвалахар, гьерекатар, союзар къадагъа авуниз, агалуниз талукь законар сифте нубатда РагъакIидай патан уьлквейра акъудайди я. Россияда абур я къадагъани авунвач, я абурун тешкилатар агални ийизвач. Анжах абурувай чеб къецепатай пуларалди ни таъминар­заватIа лугьун истемишзава. И кар сир яз хуьзвайбур агални ийиз­в­а. Вуж хьайи­тIани, Россиядин законрихъ  галаз кьадайвал яшамиш хьана кIанда.

Гьелбетда, уьлкведин Президентдиз, Рос­сиядин халкьарин гьал-агьвалдикай, къенин, пакадин  йикъакай, яшайишдин четинви­лерикай, уьлкведин лап къулай шартIар авай регионрикай, шегьеррикайни суалар гана.

Пандемияди халкьдин майишатдин гзаф хилериз кьецI гузва. Гьа гьисабдай яз агьалийрин кьадарни тIимиларзава. Демографиядин месэла Россия патал лап важиблуди я. Эгер исятда уьлкведа 146 млн кас аватIа, и рекъем тIимил ваъ, гзаф жедайвал авун ла­зим я. Вучиз ла­гьайтIа, чи зурба уьлкведин игьтияжар чIе­­хи­бур я. Исятда Россияда зегьметдиз къабил 80 миллиондив агакьна инсанар ава. Им тIи­мил я. Чаз мадни, мадни зегьмет чIуг­вадай  инсанар герек жезва. Чна къунши республикайрай къвезвайбурузни кIвалахдай, яшамиш жедай шар­тIар тешкилзава. МасакIа жедач. Эхиримжи йи­сара РФ-дин гьукуматди яшайишдин ре­кьяй кьабулзавай серенжемрин нетижада уьлкведа хазвай аялрин кьадар гзаф жезва. Жегьил хизанриз, диде-бубайриз, аялриз гузвай куьмек мадни метлеблуди жеда.

Уьлкведи, гьа гьисабдай яз регионрини, виликди еримишзава.  Шегьерарни чIехи жезва. Агьалийриз къулай шар­тIарни тешкилзава. Гьукуматди виринра инфраструктура вилик тухуниз талукь месэлайриз гзаф фикир гузва ва икьван гагьда чара тавур кьадарда пуларни ахъайзава. Кьилди къачуртIа, Краснодардин край, Крымдин Республика хъсандиз ви­лик физва. Тарифдай делилар, къазанмишунар вири регионрихъ ава.

В.Путина Камчаткадай Москвадиз самолетда аваз фин гзаф багьаз акъва­зунихъ, Санкт-Петербургда зирзибил гзаф кIватI хьунихъ, Сибирдиз яшамиш жез физ кIанзавай­буруз чилер, кIвалер къачудай кьезилвилер гунихъ, Чечнядай Грузиядиз рехъ, Краснодардай Грозныйдиз ракьун рехъ тухунихъ, Ярославлда спортдин комплекс эцигунихъ, Ростовдин военно-промышленный комплекс вилик тухунихъ галаз ала­къалу суалризни жавабар гана. Эхирдай виридаз алукьзавай ЦIийи йис тебрикна.

«Лезги газет»