18-декабрдиз СтIал Сулейманан районда  “Туристар патал рекьер ва абур желбиз жедай чкаяр”  месэладай стратегиядин сессия кьиле фена. Анал муниципалитет аваданламишунин ва еримлу авунин, гьакIни милли меденият хуьнин, ам агьалийрин гегьенш къатара раиж авунин  сергьятра аваз,  туристар патал къурулушар ва къуллугъар­ санлай еримлу авун таъминарунин,  гьакI­ни сиягьатчияр гьар жуьре хилериз желб ийиз жедай цIийи чкаяр арадал гъунин месэлаяр веревирдна.

Мярекат райондин кьилин меслятчи  Заур Къагьриманова кьиле тухвана. Анал райондин кьил Нариман Абдулмуталибов, РД-дин туризмдай ва художественный сеняткарвилерай  министр Эмин Мерданов,  милли политикадин ва диндин крарай министр Энрик Муслимов, туризмдай ва художественный сеняткарвилерай министрдин за­меститель Абдула Мегьамедов, гьа и министерстводин госпрограммаяр уьмуьрдиз кечирмишунин управленидин начальник   Нариман Рамазанов, Россиядин государстводин туризмдин ва къуллугърин университетдин Махачкъалада авай филиалдин директор Зульмира Ханбалаева, РД-дин культурадин ирс  хуьнин Агентстводин  руководителдин заместитель Таиса Алибутаева, тарихдин илимрин доктор Замир Закарияев, “Lekitravel” турфирма арадал гъайи  Анзор Агъамирзоев, РД-дин туризмдай ва художественный сеняткарвилерай министерстводин “Дербент-2000” ГБУ-дин директор Руслан Агьмедов, са жерге маса  идарайрин пешекарар рахана.

Сифте Нариман Абдулмуталибова  мугьманриз тебрикдин гафар лагьана. Ахпа ада кIватI хьанвайбур СтIал Сулейманан райондин тарихдихъ, кьетIенвилерихъ, яшайишдинни экономикадин жигьетдай алай вахтунда авай гьалдихъ ва мумкинвилерихъ галаз танишарна.

— Чи чил  берекатлуди, инсанар мугьман­пересар я. Жемят къанун-къайдадал амал ийиз яшамиш жезва. Гьа са вахтунда ина, республикадин маса районра хьиз, четин месэлаярни авачиз туш. Ихтилат сифтени-сифте яшайишдин месэлайрикай, хуьрерин къурулушар лазим къайдада тахьуникай физва. Муниципалитет 16 кIватIалдик акатзавай 39 хуьруькай ибарат я. Абур дагълух, дагъдин ценерив гвай ва дуьзендин чкайра ава. Эхиримжи переписдин делилралди, районда 61 000 кас яшамиш жезва, — къейдна райондин кьили.

Малум хьайивал, эхиримжи йисара райондин АПК-диз тахминан 4 миллиард манат кьилдин ксарин инвестицияр серфнава. Са кьадар хилерай ина Советрин девирдин хьтин агалкьунар хьанва. Санлай къачурла, районда зурба кьуд агрохолдинг ава — “Полоса”, “АлиЯк”, “Восход” ва “Зардиян” ООО-яр. Абуру райондин экономикадин бине тешкилзава. Ина гьасилзавай пуд суьрсет — дагъдин минеральный “Рычал-Су” ва “Мевер” ятарни нехв — федеральный дережада алишверишдин сетра маса гузва. Гьа са вахтунда архитектурадин, шегьер эцигунин планра са кьадар четин месэлаяр ава. Хуьрерин агломерациядин месэла виликди тухуниз талукь мастер-план туькIуьруни сифте нубатда гьа и месэлаяр гьялун лазим я.

“Яшайишдин месэлаяр гьялунин карда чаз еке куьмек меценатри гузва — давамарна Н.Абдулмуталибова. — ИкI, Марат Шайдаева Цмурдал школа эцигна. Гила лагьайтIа, школа-интернат эцигунин ва чиркин ятар михьи ийидай тадаракар туькIуьрунин проектдинни сметадин документация гьазурзава. Имам Яралиева яшайишдин, культурадин, инженервилин ва спортдин са шумуд объект, гьа жергедай яз  Алкьвадар Гьасан эфендидин музей, КIварчагърин хуьре чIехи спорткомплекс эцигна. Меценатди алай вахтунда  лезги кьуьлуьнин “Леккур” академия, зурба спорткомплекс ва са жерге маса объектар эцигунин проектар гьазурзава.  Меценат  Салман Ба­баеван куьмекдалди Агъа СтIалрин-Къазмайрин хуьре алай аямдин истемишунриз жаваб гузвай пуд мертебадин мектеб эцигзава. ГьакIни ада аялрин бахча эцигун патал про­ектдинни сметадин документация туь­кIуьр­­зава. Районда зурба инвестпроектар уьмуьрдиз кечирмишунин ва мергьяматлувилин кIвалахра иштиракзавай мад са меценат Фируза Керимова я.  Ада райондин Гуьне пата  агьалийрин сагъламвал мягькемардай ва клубдин  идараяр, мектеб ва аялрин бахча галай чирвилер гунинни тарбияламишунин комплекс эцигунин ва, гьелбетда, чи райондин дамах тир “Кпул-Ятар” санаторий-профилакторий еримлу авунин проектдинни сметадин документация гьазурзава.

Ибур, гьелбетда, кIвалахдин цIийи чкаяр арадал гъидай, райондиз туристар желбдай ва талукь тир къурулушар виликди тухудай себебар я. Идалайни гъейри, чахъ культурадинни тарихдин жигьетдай важиблу, гьакIни пак  чкаяр, памятникар, тIебиатдинни ял ядай объектар ава. СтIал Сулейманан район яшамиш хьун патал  иллаки къулайди я. Ина туриствилин къурулушар арадал гъун патал лап хъсан шартIар ава.

Эмин Мерданова, минтуризмди уьмуьрдиз кечирмишзавай госпрограммадин сер­гьятра аваз, СтIал Сулейманан районда Испикрин хъенчIин къапар гьазурунин кар арадал хкунихъ элкъуьрнавай кIвалах кьиле тухузвайдакай лагьана. Ада малумарайвал, алай вахтунда Дагъустандин мулкунал туристри сиягьат ийидай рекьерин сеть гьазурзава. Адан сиягьда туроператоррин 66 маршрут гьатнава. СтIал Сулейманан районни  республикадин гьалкъадин туриствилин маршрутдик ква. И проектдин сергьятра аваз “Шаир СтIал Сулейманан ватандиз сиягьат” маршрут туькIуьрнава.

Ада гьакIни  райондиз  промышленный туризмдин хилера иштиракунизни эвер гана.

Энрик Муслимоваз гаф гудайла, Заур Къагьриманова Миннацдин куьмекдалди СтIал Сулейманан районда и мукьвара Алкьвадар Гьасан эфендидин 187 йис тамам хьунихъ галаз алакъалу яз кьиле тухвай между­народный форумдин важиблувал къейдна.

“Ина туристар патал къешенг чкаяр гзаф ава. Кьилди къачуртIа, диндин рекьяй туризм виликди тухуз жеда. И мукьвара кьиле фейи форумдиз  Къиргъизистандай атай мугьманри райондин акунрал, важиблу чкайрал, агьа­лийрин мугьманпересвилел гьейранвална. Абуру иниз къведай йисуз чIехи дестедик кваз мад хтун кьетIна. Районда гьакI милли тIуьн­рин туризмни виликди тухуз жеда — чахъ  ан­жах чи халкьдиз хас, амма саки рикIелай ра­къурнавай тIуьнар гзаф ава. Мад са хел лезги чIал хуьниз ва  еримлу авуниз талукьди я. Имни чIалал машгъул ксар желбдай те­реф я”, — теклифна Э.Муслимова.

Гуьгъуьнлай рахайбуру СтIал Сулейманан райондихъ туризмдин хиляй авай мумкинвилер Дербент шегьердихъ галаз алакъа­лу авуникай, туризмдин центр арадал гъуникай, тIуьнрин фестиваль кьиле тухуникай, сиягьатзавайбурун чIехи дестейриз яшамиш жедай чкаяр туькIуьруникай, мугьманар кьабулзавай терефда  кIвалахзавайбурун пеше­карвилин дережа хкажуникай лагьана. ГьакI­ни инал асул кьве месэла къарагъарна: Кьиблепатан Дагъустандин тарихдинни меде­ни­ятдин музей арадал гъун ва Кьасумхуьруьн кьве муькъуьн арада вацIун къерехар хизанар галаз ял ягъун патал аваданламишун.

Районда археологиядин хел вилик тухунихъни гележег авайдакай рахана. “Ина илимдин рекьяй ахтармишунар истемишзавай памятникар гзаф ава. И ва винидихъ лагьанвай са жерге  маса месэлаяр чна исятда республикадин гьукуматдихъ галаз  гьялиз алахънава”, — алава хъувуна райондин кьили.

Амина Муслимова