Халит Гьамидович Магидован — 95 йис
Вичин вири уьмуьр инсанрин савадлувал, агьваллувал, асайиш, яшайиш виликди финиз бахш авур хва, къумукь халкьдин векил Халит Гьамидович Магидован и йикъара 95 йис жезва. И макъалани гьа вакъиадихъ галаз алакъалу яз кхьизва. Адаз ганвай кьил акурла, бязибур, мумкин я, тажубни хьун. “Ва мадни…” квез герек тир?
Кар анал ала хьи, и гафар вичикай суьгьбетзавай юбилярди чи лезги хва, зурба педагог, алим, писатель Имам Исламович Аслановакай лагьайбур яз, чи рикIел алама.
1993-йис тир. И.И.Асланован 70 йисаз талукь материал гьазуриз, зун ДГПИ-диз (гила ДГПУ) фенвай. Ина, педагогвилин кадрийрин чирвилер хкажзавай кафедрада, чи республикадин образованидин виликан министр Х.Гь.Магидовани кIвалахзавай. Имам Исламовичакай заз кхьиз кIанзавай гафарин ван хьайила, ада вилив техвей лезги чIалалди лагьана: “Педагог, алим, писатель тIимил я, художникни алава хъия”. Ахпа кафедрадин цларал алай гуьзел цуькверинни кулкусрин, ажайиб набататрин шикилар къалурна, давамарна: “Ихьтин кьатIунар, бажарагъ авайди художник тушни!”
Имам Исламовича шикилар чIугвадайди заз чидай. Хейлин шикилар чи газетдани гайиди я. Халит Гьамидовича шикилар чIугурди ятIа заз чидач. Амма кIвалахай вири чкайра ада вичин гъилералди кутур гуьзел цуькверинни кул-кусрин скверар, куьчейрин къерехра зулар, паркар амайди ам чидай гзафбуру рикIел хкизва. Художникдин руьгь авайди тир кас!..
И кьве кас чеб чпиз акьван хатурлу хьунин себебар гзаф тир. Сифте нубатда, абур кьведни чIехи муаллимар-просветителар, чи республикадин образованидин хел ва педагогвилин илим виликди тухуниз къуллугъайбур я. Гьа рекьера чпин чирвилерни хкажна, кьведани чи республикада образованидинни педагогикадин хилер виликди финин тарих ахтармишна, илимрин кандидатвилин дережаяр хвена. И.Асланова 40 йисуз Каспийскда дагъви аялрин интернатдиз регьбервал гана. Х.Магидова, сифтедай вичин хайиди тир Аксайда, ахпа Хасавюртда муаллим, завуч, директор, районодин заведующий яз, гуьгъуьнлайни, саки 20 йисуз, республикадин образованидин министрвиле кIвалахна…
И кьве хвани чпи кIвалахай шегьеррин “Гьуьрметлу агьали” лагьай баркаллу тIварцIин сагьибар хьана. Уьмуьрдин эхирдайни кьведни — тIвар кьунвай вузда кафедрадин доцентар…
Халит Гьамидович, Имам Исламовичалай тафаватлу яз, хейлин йисара Хасавюрт ва Махачкъала шегьеррин администрацийрин (а вахтара — Горсоветдин исполкомдин) кьиле хьана. Инсанриз къуллугъ авунин, шегьерар виликди тухунин бажарагъ ада гьа йисара къалурна. Адан кьетIен лайихлувилерикай 2011-йисуз чапдай акъуднавай “Халкьдиз бахш авур уьмуьр” ктабда хъсандиз суьгьбетнава. Ина гзаф ксарин рикIел хкунар, къейдер гьатнава. Абурун жергеда лезги кIелдайбурузни чпин тIварар чидай Камал Абуков, Мегьамед Атабаев, Алипаша Умалатов, Абдулатип Гьажиев хьтин тIварарни ава.
Заз Халит Гьамидовичан тIвар вич патавай аквадалди, гьеле алатай асирдин 70-80-йисара, чидай. Чун — студентар, ам — Махачкъала шегьердин а чIаван исполкомдин председатель. Шегьердин, гила лугьузвайвал, мэр кьарайсуз кас тир. Чаз чи меркездин кьилин куьчеяр (Ленинан, Пушкинан, Маркован, Буйнакский, Дахадаеван, Гьажиеван, Котрован, Эмирован…) гьар пакамахъ неинки руквадикай, зирзибилрикай михьи яз, гьакI чуьхвенваз аквадай! Ихьтин михьивал, къайда истемишзавай ва тешкилзавай кьилин кас шегьердин мэр тир! Ам, гьакьван фад къарагъна, меркездин кьилин майдандилай яна, патарив гвай куьчейра, скверра, паркара къекъведай, пляждал фидай. Гила хьиз, багьа машинра, яракьлу къаравулрин юкьваваз ваъ, текдаказ, яхдаказ! Акур-такур кимивилер гьар пакамахъ махсус къуллугърив туьхкIуьриз тадай.
Алипаша Умалатова (чи республикадин кьилин руководителрикай сад хьайида) рикIел хкизвайвал, (винидихъ тIвар кьунвай ктабда), са сеферда, герек кар аваз, мугьманвилиз фейила, кIвалин иеси геждалди техкъвез акурла, ам шегьердин багъдиз эвичIна. Ина мэрди тарариз яд гузвай. “Къерехдихъ авахьзавай яд. Тарариз гун лазимди. Мегер икI виже къведани?” лугьузвай ада…
Образованидин министрдин къуллугъдал Х.Гь.Магидов Махачкъаладин горисполкомдин председателдин къуллугъдилай рекье тунай (1967-йис).
Махачкъаладиз къведалди ада, винидихъ къейднавайвал, Хасавюрт шегьердин исполкомдин председателвиле, партиядин горкомдин 1-секретарвиле кIвалахна. Анайни ам кIелиз Москвадиз ВПШ-диз ракъурнай (1957-1959-йисар). КIелна хтайла, мад Хасавюртдин горсоветдин кьиле хьана. А йисарикай “Дружба” газетдин мухбир Я.Ярмоленкоди, “Дагправда” газетдин мухбир Ю.Коликова кхьизвайвал, Хасавюрт шегьердин асул къамат, къуватар, мумкинвилер (транспорт, ял ядай паркар, куьчейрин михьивал ва мсб) Х.Гь.Магидован девирда арадал атайбур я. “Шегьердихъ гьакъикъи иеси авайди чир хьанай!” (1962-йис).
Махачкъала шегьерда къулайвилер, гьикI артух жез, виликди фенатIа, тIвар кьунвай ктабда а девирда руководство гудай къуллугърал хьайи П.Багандовади, Ю.Гьажиева, Т.Агъаева, масабуру рикIел хкизва. ИкI, 1967-1985-йисара Махачкъала шегьер саки кьве сеферда гегьенш ва кьакьан хьана. Иллаки 1970-йисан залзаладилай гуьгъуьниз.
Республикада а чIавуз Советрин гьукуматди вилик эцигнавай, вири аялриз сад хьиз, юкьван образование гунин месэла, ян тагана, кьилиз акъуднай. Са рекъем: республикада 1967-йисуз кардик кваз хьайи 300 юкьван школадикай 1985-йисуз 728 хьана! (“Дагправда”. 2006-йис). Им а чIаван образованидин министр Х.Гь.Магидован кьетIен агалкьун яз рикIел хкизва тIвар кьунвай ктабда.
Государстводи адан зегьмет 4 орденни 8 медаль гуналди къейднава. Ам Дагъустандин мектебрин лайихлу муаллим, РСФСР-дин халкьдин образованидин отличник тир. Хейлин йисара адакай республикадин Верховный Советдин депутат, КПСС-дин обкомдин бюродин член хьана.
1996-йисуз, тарихдин илимрин докторвилин диссертациядал кIвалахдайла, гзаф ниятар рикIик кумаз, ам рагьметдиз фена. Амма адан ирс, хъсан крарин чешнеяр чав гума. Ада кутур къелемрини кул-кусри чи меркездин ва Хасавюртдин багъларани скверра къени цуькзава, инсанрин гуьгьуьлар шадарзава…
Мердали Жалилов,
РФ-дин ва РД-дин культурадин
лайихлу работник
