Дуьньяда арадал атанвай гьалар вилив хуьзвай вири инсанри хьиз, и тIегъуьндихъ галаз алакъалу яз Дагъустандани гьалар са акьван пайгардик квачирвиляй завай и месэладивай къерехда акъвазиз хьанач.
Садакай масадак акатдай и азар пайда хьайи сифте йикъарилай, здравоохраненидин тешкилатчивилин яргъал йисарин тежриба авай общественник яз, за республикадин медицинадин идараяр тIегъуьндин вилик пад кьунин ва анра чарпаяр гьазурунин кIвалахдал гуьзчивалдай ахтармишунар кьиле тухвана. Азардиз акси раб пайда хьайила, за регьятдиз нефес чIугуна. Азардикди начагъ жезвайбурун кьадар тIимил ва кIвалахдин рекьяй юлдашриз регьят хьуник умуд кутуна. Гьайиф хьи…! Хьанач! Майдандиз “антивакцинаторар” акъатна. Медицинадикай гьич хабарни авачир ахьтин ксари азардиз акси рапуни инсандин бедендиз чIуру таъсирзавайдакай ийизвай ихтилатралди инсанар рекьелай алудиз эгечIна ва и кар давамарзава.
Ахьтинбурухъ элкъвена лугьуз кIанзава: гила куьне кардин гъавурда авайбуруз, са тIимил хьайитIани, яб це!
За инал алай йисан 17-августдиз “Дагправда” газетдиз акъатай “Ишез кIанзава. Ва… гьарайизни” (автор — Сабина Исрапилова) макъаладал фикир желбзава. Куьрелди лагьайтIа, ана Буйнакск шегьердин азарханада коронавирусдин тIегъуьндикди начагъбуруз гузвай еке азабдикай ва, сабурлувал квадар тавуна, абур ажалдин къармахрай акъудзавай духтурри чпин пак везифаяр кьилиз акъудзавай тегьердикай, абурал гьалтзавай четинвилерикай кхьенва. Макъалада къалурнавай шикилри зун азардиз акси раб ягъунин лазимвал авайдакай жуван фикир лугьуниз мажбурна. Аял чIавалай башламишна, зи рикIел аламай кьван девирда зун лазим вири рапар ва вакцинаяр ягъай кас я. 2020-йисуз ковиддиз акси вакцина акъатдалди, заз гриппдиз акси раб яна. 2021-йисан февралдиз, сифтегьанбурун жергеда аваз, за Махачкъалада, республикадин садакай масадак акатдай азаррин центрада, — “Спутник V”, июлдизни “Ковивак” вакцинаяр яна. Заз гьич са жуьрединни чIуру таъсирнач. Яшар 80-далай алатнавай зун сагъ-саламат я ва кIвалахун давамарзава.
Гьуьрметлубур! Вакцина азар туш, адакай кичIе хьана кIандач. Гъавурда акьадай чIалалди лагьайтIа, вакцина чи беденда антитела — азар пайда хьайи чIавуз чун адакай хуьдай “яракь” — арадал гъун патал чак тIимил кьадарда аваз кутазвай чан алачир (кьенвай) вирус я. Къе массовый информациядин жуьреба-жуьре чешмейра вакцинадин чIуру таъсирдикай, ам ягъуналди чак чIуру маса азар кутаз чалишмиш жезва лугьудай чIуру фикирар майдандиз акъудзава, идани екез зарар гузва, гзафбур чанаривай жезва.
Куьне садра фикир це! Гьар юкъуз чи республикада азар акатзавай ва азарханайра къаткурзавай ксарин кьадар 200-дав агакьзава. Дагъустандин здравоохраненидин министерстводин делилралди, 2020-йисав гекъигайла, цIи азарлуйрин кьадар 8,5 сеферда артух хьанва. Гьар юкъуз 20-30 кас рекьизва. ТIугъвалдин виликдай авай штаммрин азар квайбурукай ам 1-2 касдик ахкатун мумкин тиртIа, гила авай штаммар лап хаталубур я — 5-6 кас азарлу жезва. Идахъ галаз сад хьиз, Роспотребнадзордин эпидемиологиядин ЦНИИ директордин заместителди Индиядай атанвай “Дельта штамм” (Россияда ам гзаф гьалтзава, чи республикадани адакди начагъбурун кьадарди 68% тешкилзава) амайбурулай пуд сеферда фад акатзава.
Инал заз Москвадин Коммунаркадин кьилин духтур Денис Проценкоди лагьай гафарни рикIел хкиз кIанзава: “Вакцина ягъайдалай кьулухъ коронавирусдикди азарлу хьана лугьузвайбурун гафар гьакъикъатдив кьазвач. ГьикI хьи, азарлу хьайибурун 90% “Спутник V” вакцинадин кьвед лагьай пай агакьдалди, азарлу хьана ва азарханадиз аватнавайбур я. Вакцина ягъайдалай кьулухъ тромбар арадал къвезва лугьузвайбур гъавурда тун патал и рекьяй пешекарри къейдзавайвал, къенин юкъуз, коронавирусдин тIугъвал акатуникди ва адалай кьулухъ инсульт арадал атунилай гъейри, и жигьетдай тестикь хьанвай маса делилар авач. Идалайни гъейри, иви кьери ийидай дарманар духтур-кардиологди къалур тавунваз хъун меслятзавач. Эпидемиологиядин ва вирусологиядин илимдин центрайрин делилрал асаслу яз, къейд ийиз жеда: Россияда акъуднавай вири вакцинаяр менфятлу ва хатасуз я, абур тIугъвалдин дегиш жезвай штаммрикай (Ухандин, Индиядин, Британиядин, Кьиблепатан Америкадин ва мсб.) хуьниз куьмекзава, вакцина ягъайдалай кьулухъ иммунитет, гьар са касдин бедендилай аслу яз, 6 вацралай са йисалди амукьзава. Вакцина ядай ихтияр авачирбурун жергедай яз, аллергияди тади гузвай ва яргъалди хкат тийидай азарар къати хьайи (период обострения) дуьшуьшар яз гьисабиз жеда. Коронавирусдин вакцина ягъайбуруз аялар жедач лугьудай фикирдихъ галаз алакъалу язни субутнавай гьич са делилни авач.
Гьуьрметлубур! Квез азарлу хьайи ксари чпин гьалдикай ва чпи дурум гайи жегьеннемдикай ихтилатрин ван вучиз къвезвач!?. Бес сифтедай и азар авач лугьудайбурни авайди тир эхир! Гьаниз килигна, арадал атанвай чIуру гьаларай чавай анжах вакцинациядин куьмекдалди экъечIиз жеда. Россиядин Президент В.Путина ва Дагъустан Республикадин Кьилин везифаяр вахтуналди тамамарзавай С.Меликова инсанар хуьн патал ийизвай чалишмишвилерив чун жавабдарвилелди эгечIун лазим я. Хаталувилин гъавурда акьан тийизвай ксар патал вири жуьредин мумкин тир ва тушир серенжемар кьабулзава. Гьатта вакцина ягъайбуруз руьгьламишдай пишкешарни гун кьетIнава. Им, “антивакцинаторри” къейдзавайвал, ихтияр чIурун туш. Къарши яз, чи гьар садан сагъламвилин къайгъуда ава лагьай чIал я. Гьалар муракаббур тир вахтунда кIвалахдин рекьяй чи са бязи юлдашри къалп справкаяр гун, бязибуру “яру зонайра” кIвалахзавай тегьер рикIелай ракъурун гьайиф чIугвадай кар я.
Эхь, алай четин вахтунда “яру зонайра” инсанар ажалдин къармахрай акъудзавайбур чи девирдин игитар я. Умудлу я, уьлкведин Гьукуматди медицинадин рекье зегьмет чIугвазвайбурун кIвалахдиз “Пандемиядин ликвидатор”, “Россиядин Игит”, “ВикIегьвиляй ва жуьрэтлувиляй” ва маса шабагьар гуникай фикирда.
Алай йисан 13-августдиз Дагъустан Республикада авай кьилин санитарный духтурдин “2021-2022-йисарин эпидсезонда гриппдин ОРВИ-дин вилик пад кьунин серенжемрин гьакъиндай” нубатдин къарар акъатнава. Агьалийрин 60-70 процентдиз тIугъвалдиз акси рапар ягъуниз талукь виликан къарар эхирдалди кьилиз акъудна куьтягьнавач. Гьелбетда, и карди, вири сад хьана, тIугъвалдихъ галаз женг чIугун истемишзава. Гьар са касди вичин хиве жуван ва багърийрин патахъай жавабдарвал авайди гьиссна кIанда. Зи фикир ихьтинди я: вакцина ягъуналди, зун рекьидач, чIуру тIугъвалдик начагъ хьайитIа, зал бажагьат чан аламукьда.
Агъамегьамед Хаметов,
РФ-дин ва РД-дин лайихлу духтур,
РД-дин здравоохраненидин
министерстводин ветеранрин,
общественный советрин член
