Ихьтин кьил акур кIелзавайбуру лугьунни мумкин я: тежрибалу мухбирдиз, писателдиз ихьтин шегьерар (“чан алачирбур”) гьина акурди ятIа?
Гьуьрметлубур! Тади къачумир. Зи ихтилат яргъарай къвезва. Чи шегьеррик, гьим къачуртIани, ахьтин рехне кутун ва я абуруз тегьне ягъун зи фикир туш. Шегьерни хуьр чна, инсанри, арадал гъизвай имаратар, мумкинвилер я. Абур гьикI арадал гъизватIа, вуч кардик кутазватIа, куь хийир ва я зиян гузватIа, гьадалай чи вири аслу я. Зани чи шегьерриз, мумкин я, са бя-зи хуьреризни, “чан алачирбур” лугьун къенин аямда аквазвай гзаф крарихъ галаз алакъалу я.
И йикъара чи газетдин 30-нумрада республикадин образованидин илимдин министерстводин сайтдай къачунвай “Себеб — чилер авач” макъала чапнава. Килиг садра ана вуч лагьанватIа: “Дагъустандин шегьерра яшайишдин объектар эцигун патал чилерин патахъай еке кьитвал ава. И кар себеб яз, республикада цIийи мектебар ва аялрин бахчаяр эцигуниз талукь программаяр уьмуьрдиз кечирмишиз жезвач…”.
Агъадихъай гена къейднава: “Федеральный центради образованидин идараяр эцигун патал лазим кьадар такьатар чара ийизва. Амма Махачкъалада ва республикадин чIехи маса шегьерра абур эцигдай азад чилер жагъизвач…”.
Ибур вуч мусибатдин ихтилатар ятIа? Чахъ гьикьван, садани ишлемиш тийиз, гадарнавай чилер аватIа килиг, гьа са чIавуз чи са бязи чIехи хуьрера, шегьерра вуч мусибатар кьиле физва! Чи вири чIехи шегьерра таквадай жуьредин аламатарни керематар амач жеди.
Махачкъалада, чна кьатIузвайвал, социализмдин вири 70 йисуз эцигай кьван кIвалер сад-кьве йисуз эцигзава! КIвалер эциг тийизвай са чIиб чил чина амайди хьиз туш. Яваш-яваш чи са бязи сурарни, къаналарни, муькъверни, вирерни, гьуьлни кваз кIвалерин кIаник акатдай хьиз я. КьецIил, гъвечIи жезва чи паркарни, куьчеярни, майданарни. Цавай чи меркездал вил вегьейла, аквадайбур къванерин хараярни къумлухриз элкъвенвай майданар, къир цIразвай куьчейрин цIилер я. Ина уьмуьр, яшайиш, сагъвал ава, жеда садани, белки, лугьудач. Чан алай чкадиз ам ухшамиш туш.
Миллионралди квадратный метрияр — майданар кIвалер эцигайла, са бахча, са поликлиника, я са мектеб эциг тийизвай чкада яшайиш ава гьикI лугьудайди я?
Йифен вахтунда Махачкъаладиз вил вегьейла, адан лап чIехи пай кIвалер, экв авачиз, баябан, ичIи тирди чир жеда. Куьчейра къекъвейтIа, генани зегьле фидай тегьердин чIулав ккIара, пипIера гьатда. Кьил саламат хуьз кIанибур ихьтин я куьчейриз, я багълариз, я майданрал хъфизмач.
Юкъуз ракъинини кьуру гарари кармашзавай куьчейрай йифизни зегьемвал акъатдач. Яваш-яваш Тарки дагъни кIвалерин харайри басмишзава. Квахьзава адан къацувални… Адал чан алама ни лугьуда?
Бес гьа и девирда меркезда эцигнавай кьван мехъерринни кьуьлерин, алишверишдинни къугъунрин залар вуч я! МискIинар вуч я эцигнавай кьван! Генани эцигзава!.. Икьван туьквенарни барар, базарар, кафеярни ресторанар квез гьина акурди я?
Гьа са вахтунда меркезда кардик хьайи заводарни, фабрикаяр садни амач. ЦIийи заводар эцигдай цIийи чилерихъ къекъвезвайди гагь-гагь раижзава.(?)
Бес а виликан заводрин (М.Гьажиеван, Дагэлектромаш, Приборар акъуддай, Стекловолокно, Балугърикай консервиярдай ва икI мадни) майданрал цIийи са мектеб, аялрин са бахча эцигиз жезвачир жал?..
Редукторный поселокда, гьа чи газетринни журналрин комплексдин патав, инсанрин сагъламвал мягькемардай, ял ядай аквапарк эцигда лагьана, чил туькIуьриз, еке харжиярни авурди чи рикIел алама. Амма а планар, регьятдиз гъиле гьатзавай пулар акурвалди, тIач хьана! Къе вири чил, спичкайрин кьватияр хьиз, сад-садан къвалав агудна эцигнавай 17-22 мертебайрин бетондинни ракьун клеткайрин харайри кьунва. Ахьтин къазаматра инсанар гьикI яшамиш жедатIа? Гьава михьи яз, чил ачух яз гьикI амукьдатIа?
Гьар са кIвалера тахминан чи дагълух са хуьр гьакьда. И гъвечIи майдандал агъа кIан чи Ахцегь ва я Кьурагь районра кьван агьалияр яшамиш хьун мумкин я.
Амма ина я са поликлиника, я са бахча, я са мектеб авач. Я женни ийидач! Чил авач эхир абур эцигдай… Им бес чан алай поселок яни?
Аялар авачир хизандин куьк хкатда, кIвалер чкIида, хуьрер квахьда. Аялар авачир шегьерар амукьдани?
Абур низ ва я куьз герек я? Чил хсусиятдиз элкъуьрна, маса гуз, маса къачузвайла, аяларни, гележегни хкIанзамайди вучиз рикIел къвезвачтIа?
Вуна низ арза ийида? Я вуж ви гъавурда акьада?..
Мердали Жалилов
