Зи уьмуьрдин чIехи пай патара акъатна. ГъвечIи чIавалай заз жуван таярихъ галаз дуствал кьаз кIандай. Зун кIвале тIи­мил жедай. За жувалай сад-кьве йисан чIехибу­рухъ галаз чуьхуьнардай, балу­гъар кьадай, тамуз фена, кьурай кIара-сар гъидай, кIерецар кIватIдай. Заз дустар гзаф ава, — школайра, институтда санал­ кIел­­айбур, Хив рай­онда муаллимвиле, Къазахстанда, Пермский крайда МВД-дин органра кIвалахдайла хьайибур. Абурун арада лезгияр, урусар, къазахар, чеченар, аварар, яхулар, рутулар, украинвияр, чу­ва­шар, белоруссар ава. Зи дустар зун хьтин адетдин инсанар я: зун хьтин ра­бочияр, муаллимар, духтурар, алимар, офицерар, инженерар. Абуруз  еке девлетар авач, анжах гьардаз недай са кьас фу къазанмишдай мумкинвал ава. Зи дус­тар на­муслубур, инсанвал квайбур я. Маса жуьредин инсанрихъ галаз зун кьиле фидач.

Куьмек герек хьайила дустариз гьасятда чир жеда, абуру заз куьмек гуда, за куьмек тIалаб та­вур­тIа­ни. За зи дустарихъ галаз ала­къаяр гьамиша хуьзва. Чун сад-садан хийир­-шийирдик ква. Зун алай вахтунда пенсияда ава, амма заз вахт тIи­мил жезва. Гагь зун дустарин патав фида, гагь абур захъ илифда. Гьелбетда, гзаф вахтунда зун зи багъда жезва, гектарникдин къай­гъуяр ийиз. Лугьун лазим я хьи, Аллагьди заз бя­зи рекьерай гана. Заз дустарни хьана гзаф, хъсан инсанрихъ галаз кIвалах ийиз, гьабурун куьмекдалди закай чIехи объединенидин руководителни хьана, зун депутатвилени хкяна. Пис инсанарни зал дуьшуьш хьана, амма абурун кьадар лап тIимил я. Гьелбетда, инсанри ваз гьуьрмет авун патал, эвелни-эвел жува инсанриз гьуьрмет авуна, жув дуьз тухвана кIан­да. Жув вине кьуна, амайбур саймиш тавун ахлакьсузвал я.

Заз жуван дустарин къенивал, вафалувал къалурзавай са кьве мисал гъиз кIанзава. Муьжуьд йис идалай вилик зи уьмуьрдин юлдаш Пермь шегьердиз фенвай, балайрин патав. Зун хтулни гваз хуьре авай. Хтул рекьин и патай муькуь патаз экъечIдайла, винихъай къвезвай машинди яна, хтулдин кIвач хана, ам Су­лейман-Стальский райондин больницадиз тухвана. И кардикай зи дуст духтурдивай  дустар Надираз, Далгатаз, Мегьамедэминаз  хабар хьана, абур йифиз больницадиз ­акъатна. Дуст Гьабибуллагь больницадин кьилин духтурдин заместитель тир. Зани Гьабибуллагьа Кьасумхуьруьн юкьван школада са классда кIелна­вайди тир. Гьабибуллагьан стха Ферзилагь Дагъустандин здравоохраненидин ми­нис­тр­дин заместитель тир. Гьабибуллагьа, хтул Дербентдин больницадиз тухвана кIанда, гьана хъсан духтурар ава лагьана. Ада “тади куьмекдин” машин гьазурна, Махачкъаладиз вичин стха Ферзилагьаз зенгна, гьадан куьмекдалди Дербентда центральный больницада чун гуьзетиз духтурар акъвазна. Абурукай сад Дербентдин центральный больницадин травматологиядин отделенидин заведующий  Эмирбег тир. Ада Гьабибуллагьахъ галаз санал мединститутда кIел­навай. Чун Дербентдиз рекье гьатзавай арада  дуст Мегьамедэмина (ада виликдай РОВД-дин начальникдин заместителвиле кIвалах­най) зав 10000 манат пул ву­гана ва ла­гьа­на: “Вун куьчедилай атанвайди я. И пул ваз герек къведа”. И че­тин, дарих вахтунда дустарин куьмек, абуру чIуг­вазвай зегьмет акурла, зи рикIиз са тIимил регьят хьана. Эмирбег духтур кьилеваз, чав вири жуьредин куьмекар агакьна.

Алай йисан февралдин варз тир. Къуншиди заз зи кIвалин къав къалурна. Шифер ацукьнавай.

“Эгер ремонт тавуртIа, къав чкIи­да”, — лагьана къуншиди.

Заз чи хуьряй устIарар жагъанач. Вири кIвалахрик квай. Заз ус­тIар герекзавайдакай дуст Къурбан­исмаилаз хабар хьана. Ам Бутхуьряй я. Ада Шихидхуьруьн юкьван шко­лада тарихдин тарсар гузва. Касди чпин хуьряй устIарар жа­гъур­на, гьабурухъ галаз вичини кIва­лах ийиз, зи кIвалин къав ремонт хъувуна, зун кIевяй акъудна.

Пермский областда кIвалах­завай вахтунда за кIвалахдик кутур зи хуьруьнвиди са чIуру кIвалах авуна. Адан гьалар хъсанзавачир. Зи дуст урусдин куьмекдалди ам кIевяй акъудна. Ихьтин мисаларни гзаф гъиз жеда.

Пермский областда за кIвалах­за­вай чкада яшамиш жезвайбур урусар тир. Абу­руз “челдонар” лу­гьу­дай. Абуру чпин ара­да масабур, гьатта масанрай атай урусарни тадачир. Абурун арадани заз са дуст авай — Петр Павлович, пенсионер. Са юкъуз­ чна тIебиатдал ял язавай. Залай гъейри, вири челдонар тир. Петр Павловича лагьана: “Масуб Мавлудович, эгер куьне разивал гайитIа, чна куьн челдонвилиз кьабулда”. За разивал гана.  Инал алайбуру вирида сес гана ва зун челдон­вилиз  кьабулнай. Челдонар гзаф хъсан инсанар я. Абуруз гьахъвал кIан­­да, абурун зегьметдал рикI же­да­. Вирибуруз чпин хсуси майишатар ава. Абур хъсан ме­ха­низато­рар я. Челдонри гьамиша заз куьмек гу­дай. Залай гъейри, абуру чпин арадиз маса кас мад кьабулайди туш лугьудай.

Зун 2005-йисуз пенсиядиз фена ва хайи хуьруьз — ЦIийи Макьаз  хтана. Къунши Эминхуьре пенсиядиз фенвай кьве полковник авай. Жими ва Мавлудин. Зун абурухъ галаз таниш, ахпа чун дустар хьана. Жимидин бине Кьеандай я. Адан тухумдиз “Мудумар” лугьуз­ва­. И тухумдай са ге­нерални вад полковник акъатна. И тухумдай заз са дуст мад ава, ам сварщик Играмудин я. Са юкъуз  чун Играмудинан кIвале ацукьнавай. Ина мудумрин межлис авай. И тухумдин агъсакъал Велибег халуди лагьана: “Масуб! Эгер вуна разивал гайитIа, чна вун чи тухумдиз кьабулда”. За разивал гана, мудумри сесер гана ва зун чпин тухумдиз кьабулна.

2018-йисан августдин варз тир. Зун дуст Камилан теклифдалди Бот­­лихдиз фенвай. Ина “Андийская Бурка” фестиваль кьиле физвай. Иниз ботлихвияр, къунши райондин векилар кIватI хьанвай. Заз гаф гайи­ла, за лагьана: “Зазни зи дуст Ка­ми­лаз чи хуьрерин ва лезгийринни аваррин арада халис  дуствал тваз кIан­­­зава”. И гафарин ван хьайила, авар халкьдин векилри гурлу капар янай. Зун гъавурда гьатна, адетдин авар халкьдиз чи лезги халкь хуш я, абуруз чи халкьдихъ галаз дуст­ви­­­лин алакъаяр кьиле тухуз кIанза­ва. Заз аквазва, алай вахтунда лезги­ гадайриз аваррин рушарикай уьмуьр­­дин юлдашар жезва. Са чи хуь­руьз са шумуд аварви дишегьли­ гъанва.

Инсанрин, хуьрерин, районрин, республикайрин арада дуствал хьайила, дуьнья ислягь, инсанрин яшайишни хъсанди жеда. Дуствал хуьн, мягькем хьун патал инсанри, жемиятдин тешкилатри, гьукуматдин идарайри гьамиша зегьмет чIу­гуна кIанда.

Масуб  Магьмудов,

отставкада авай полковник