Пайгъамбаррин варисар (шариатдин) алимар я
(Эвел — 26,28-29-нумрайра)
Имам Абу Гьанифадин мазгьаб
Ам мусурман уьлквейра машгьур тир фикъгьидин мазгьабрикай са мазгьаб я ва ам имам Абу Гьанифадин тIварцIихъ янава (мазгьабдин бине кутурди гьам тирвиляй).
Имам Абу Гьанифа. Адан дуьз тIвар ан-Нуъман ибн Сабит ибн ЗутIа ат-Таймий аль-Куфий я. Ам гьижрадин 80-йисуз Куфа шегьерда дидедиз хьана. Гьижрадин 150-йисуз Багъдадда рагьметдиз фена. Адан асул бине фарсийрикай я. Ам табиинрин гуьгъуьнавай несилдик (табии-табиинрик) акатзава (бязи алимри ам табиинрикай яз гьисабзава, ам кьуд асгьаб акунив агакьайвиляй). Ам тажирдин (савдагардин, алверчидин) кIвале чIехи хьана, гуьгъуьнлай илим къачудай рекьяй фена: Къуръан хуралай чирна, гьадисрин илим кIелна ва фикъгьидин илимдин рекьяй чIехи дережадив агакьна. Имам Шафииди лагьана: “Заз Абу Гьанифадилай зурбади фикъгьида акунач”.
Адан теснифар
Имамдин къелемдикай “аль-Фикъгь-уль-Акбар”, “Муснад- уль-Гьадис”, “аль-Алим валь-Муталлим”, “Къадарит-риз абурун рехъ инкарун” ктабар хкатна. Фикъгьидин илимда ада тайин ктаб кхьенвач, амма ада вичин тилмизриз (сухтайриз) лугьуз кхьей гзаф тарсар ава, абур адан тилмиз хьайи имам Мугьаммад ибн аль-Гьасан аш-Шибанийди кIватIна, кьилдин ктаб яз чапдай акъудна.
Адан гьаялувал (намуслувал)
Имамди гьамиша лугьудай: “Чи гаф (муштагьидрин къарар) чи фикир я, ам чалай алакьай виридалайни хъсан къарар я. Ни чи гафунилай хъсан (дуьз) гаф гъайитIа, гьам чалай лап дуьзди я”.
Ам (шариатдин) къазивиле тайинарайла, ада разивал ганач ва и кар кьабулнач, гьатта а чIавуз авай халиф Мансур адал гзаф алахънатIани. Абу Гьанифади къазивал кьабул тавурвиляй адаз гьяд яна: ам тIваларалди гатана ва дустагъдани туна.
Адан тилмизар
- Абу Юсуф Якъуб ибн Ибрагьим аль-Ансарий аль-Куфий (гьижрадин 113-йисуз хана ва 182-йисуз кьена). Иракдин факъигь я. Ам Абу Гьанифадин тилмиз хьана ва гьадан “ижтигьаддин” рекьяй фена. Лагьана кIанда, ам имам Абу Гьанифадин виридалайни къанажагълу тилмизрикай тир. Абу Юсуфаз килигна, гьанафи-мазгьаб мусурманрин вири уьлквейра машгьур хьана. Абу Юсуф “къазийрин къазивиле” (чIехи къазивиле) тайинарайла ва ада маса къазияр тайинардайла, анжах гьанафи-мазгьабдин къазияр хкязавай. Пара камаллу, зигьинлу, фагьумлу кас тирвиляй ада шариатдин гзаф илимар къачуна. Къейд ийин хьи, ам гьакIни аллама Гьаммад ибн Аби Сулейманан тилмизни хьана ва са шумуд йисан къене ам (чирвилер къачуз) Меккада амукьна.
Гьарун ар-Рашид халифадин тIалабуналди ада “аль-Хараж” ктаб теснифна (чилерилай гудай дегьекдиз, харждиз талукь). Ам малдин (имущество) гьакъиндай сиясатдикай ктаб кхьенвай сад лагьай кас я. Ам гьанафи-мазгьабда «Усул аль-фикъгьи» илимда сифте ктабар кхьейдини я.
(КьатI ама)
Ямин Мегьамедов,
диндин рекьяй алим
