И йикъара “Россия-24” телеканалдай тIвар-ван авай журналист А.Кондрашован “Россиядин вахт”… кьил ганвай, документрал бинеламишна гьазурнавай фильм къалурна. Журналистди чи чIехи государстводин вахт, яни Россияди вич вири дуьньядиз машгьурай вахт еке къарсатмишвилер (агалкьунар ва магьрумвилер) арадал атай ва а къаришмайрай экъечIай вакъиайрихъ галаз алакъалу ийизвай.
Лап и мукьвал тарихрин вакъиаяр яз, журналистди Октябрдин инкъилаб, чи уьлкведа са куьруь вахтунда кьиле тухвай индустриализация ва коллективизация, культурадинни образованидин, медицинадинни илимдин рекьерай къачур гекъигун авачир хьтин агалкьунар, Ватандин ЧIехи дяведа къазанмишай ЧIехи Гъалибвал, социализмдин лагерь арадал атун, СССР-дикай ядерный яракь авай, космос муьтIуьгъарай зурба держава хьун, гилан аямда дуьньяда виридалайни вилик коронавирус хьтин тIугъвалдиз акси, вич гьакьван хийирлу дарман (вакцина) акъудун тирди рикIел гъизвай. Ибур, дугъриданни, чи халкьарин умуми тарихда лап важиблу ва гьакьван кьетIен метлеб авай вакъиаяр яз гьатнава. Виридаз санлай “Россиядин вахт” лагьанва…
Россия кIудиз, чукIуриз, кIурарик кутаз, адан мулкар, девлетар тарашиз алахъай вахтар ва душманар пара хьайиди я. Вири имтигьанрай, магьрумвилерай Россия къудратлу государство яз экъечIна! Ам гилани дуьньядин са пай яз ама!..
Гьа ихьтин тестикьаруни зи рикIел “Лезгийрин вахт” ибара-мана гъана. ГьикI хьи, “Россиядин вахт” лугьудай ибара вири россиявийринди тирди хьиз, лезгийриндини тирдал шак алач.
Россияда вишералди миллетар, чIалар, культураяр, литератураяр, адетар, къилихар санал ала. Санал чун тарихдин кьетIен рехъни фенва. Чун хушуналди Россиядин государстводин къаюмвилик экечIай ХIХ асирдин эхирар къачуртIани, вири россиявийрихъ галаз санал лезгияр фенвай рехъни вакъиайралди ацIайди я. Чун миллет яз хвенвайдини гьа рехъ я.
Амма лезгийрихъ чеб лезгияр, абурувни гьуьрметдалди эгечIун герек тирди раижзавай крар, гьерекатар, алакьунар лап яргъал вахтарани хьайиди я. Месела, Шарвили, Къванцин гада, Куьре Мелик, Мазан Къемер, Гьажи Давуд Муьшкуьрви хьтин, халкьдин тIвар адлу авур маса ксарни хьайиди рикIел къвезва. “Лезгийрин тIвар-вахт” дуьньядин халкьариз Ярагъ Мегьамед, Ахцегь Мирзе Али, Алкьвадар Гьасан, Кьуьчхуьр Саид, Етим Эмин, Рухун Али, Къазанфарбег Зульфикъаров хьтин ва маса нуфузлу ксарин чешнейрини раижна. Гьайиф чIугваз тазвайди а кар я хьи, чаз а тарихрикай я тIимил чизва, я ерли чизвач.
Лап и мукьвал тарихрал вил вегьейлани, чаз чи миллетдин тIвар хкажай, чун илимлу, гьунарлу, Ватандал ашукь, адан рекье игитвилериз гьазур рухваярни рушар тирди субутарай цIудралди, вишералди чешнеяр рикIел къвезва. Инал чпин тIварар къизилдин гьарфаралди кхьенвай Къазимегьамед Агъасиев, Мукьтадир Айдунбегов, Мегьамед Лезгинцев, Нажмудин Самурский, Нурадин Шерифов хьтин ва маса инкъилабчийрин, Ватандин ЧIехи дяведин цIаяра Советрин Союздин Игитвилин тIварар къачур Валентин Эмирован, Гьазрет Алиеван, Араз Алиеван, Абас Исрафилован, Эсед Салигьован, Мирзе Велиеван, Россиядин Игитар тир Радим Халикьован, Зейнудин Батманован ва масабурун кьегьалвилери чаз чпикай хабар гузва.
“Лезгийрин вахт” лугьудайди, за кьатIуз-вайвал, Дагъустандин халкьдин шаир лагьай тIвар къачур СтIал Сулеймана, Хуьруьг Тагьира, халкьдин художник-скульптор Аскар-Сарыджади, актриса Софья Аскаровади, драматург Идрис Шамхалова, алимар тир Мегьамед Гьажиева, Унейзат Мейлановади, Къемер Палчаевади, масабуру чпин кьисметралди раижнава.
Лезгийрихъ чпин кьилдин государство авачтIани, Лезги чил — Лезгистан ава. Миллет яз, адан векилри Россиядин Федерацияда, Азербайжанда, Украинада, Белоруссияда, Къазахстанда, Туьркияда, Германияда ва маса уьлквейрани чеб лезгияр тирди раижзавай, дамахдалди эзбериз тазвай тIварар тIимил туш. Лайихлу кар ам я хьи, сифте нубатда абуру чпин чIал, культура, литература, хъсан адетар, игитвилин тарихриз вафалувал хуьзва.
Ихьтин хизанар, тамам кIватIалар (диаспораяр) Владивостокдани Ярославлда, Ленинграддани Набережные Челныда, Москвадани Харьковда, Измирдани Актауда, масанрани гьалтуни “Лезгийрин вахтуникай” хабар гузвайдал шак алач.
Къенин аямда дуьньядин экономикадик, культурадик, спортдик, илимдик, медицинадик чпин пай кутаз алакьзавай жегьил лезги алимарни карчияр, дипломатарни дилмажар, артистарни спортсменар, писателарни журналистар тIимил яни? Москвада ФЛНКА-дин кьиле авай Ариф Керимов, Бакуда “Самур” газет акъудзавай шаир, гьикаятчи, композитор Седакъет Керимова, сенатор-меценат Сулейман Керимов, Ярославлда писателрин тешкилатдин кьилевай шаир-таржумачи Мегьамед Халилов, Красноярскда эцигунрин холдингдиз регьбервал гузвай стхаяр — Абасовар, дуьньядиз машгьур алим-философ Абдусалам Гьуьсейнов, хирург-офтальмолог Жавид Магьарамов, алим-биолог Пенкер Авчиева, мад ва мад гзаф ксарин тIварар рикIел къвезва. Абур вири “Лезгийрин вахтуниз” алхиш гъизвай векилар тушни! Гьа са вахтунда чи хуьрер, чи дагъларни дереяр ичIи жезва, баябанлухриз элкъвезва. Чи чилериз масанрай “иесияр” акъатзава… Им гьихьтин гьал ятIа?!.
За кьатIузвайвал, “Лезги вахт” — Лезги чил, халкь квадариз жедай хьтин ивирар туш. Са карди чун чаз чирдай мумкинвал гузвач: чун гзаф чкIанва. Чахъ санал агуддай мярекатар, суварар, йикъар тIимил ава. Гьелелиг са “Шарвилидин” суварин тIвар кьаз жезва.
Амма чаз чи чIалан югъ — сувар, лезги халкьдин югъ — сувар, лезги культурадин, месела, лезги халичайрин югъ, маса лишанлу йикъар хьун герек я эхир.
СтIал Сулейманан шииратдин йикъарин дережа вири дуьньядин шииратдинни культурадин суваринди хьайитIа, а карди низ зиян гузва? Сулейман неинки са лезгийрин, гьакI вири дуьньядин халкьарин дамахлу яржарикай сад тирди рикIел хуьн кутугнава.
Алай аямдин интернетди, маса такьатри дуьньядин вири пипIер агудзава. Адакай дуьз менфят къачуна кIанзава. Амма чна чаз тикъетар пара язава. Гьарда вич гзаф “акьуллуди” яз гьисабзава. Гьарма сад вичин нугъат вилик кутаз алахъзава. Амма Самур вацI гзаф булахри арадал гъизвайди, гьавиляй адахъ вичин гьайбатни, тIямлувални, гуьзелвални, эбедивални авайди рикIел хвейитIа, хъсан я. Чахъ вирибуру сад хьиз кьабулнавай, литературадин нормайрал амалзавай дидед чIал, кьилин газетарни журналар, телевиденидинни интернетдин сад тир каналар хьайитIа, и крари низ азаб, манийвал гузва?! Чахъ ахьтин такьатар авачизни туш. Амма тIимил я. КIелзавач, кхьизвач, хуьзвач чна чи руьгьдин девлетар… “Лезгийрин вахт” лугьудайда чавай маса тегьерда, чун агуддай, хуьдай тегьерда яшамиш хьун истемишзава!..
“Лезгийрин вахт” чи тарихдин, кьисметдин, къилихдин “емиш” я. Чи миллетдин асул ярж. Ам, асиррай атана, чав агакьнавай ирс я. Чирун, хуьн, давамарун, мадни девлетлу авун ва дамахун чи везифайрикай, буржийрикай тирди аннамишна кIанда…
Мердали Жалилов
