(Эвел — 14-18, 20-нумрайра)
Чна гьисабзавайвал, Гияр шегьер-кIеле лезги халкьдин тарихдин ва архитектурадин надир имаратрик акатзава. Гьавиляй ам Дагъустандин тарихдин кьетIен гуьзчивилик квай объектрин сиягьдик кутун герек я.
Лагьана кIанда, гуьрчег тIебиатдалди девлетлу я. Кьиблепатан Дагъустандин дагълара агъзур йисарин тарихдин гуьмбетар, куьгьне хуьрерин харапIаяр, кIелеяр, къадим сурар ва маса чкаяр ава. Гьайиф хьи, абурун са гъвечIи пай кьванни ахтармишнавач. Касни амачир бязи лезги хуьрерин мулкарал алай, виликдай душманди гьужумзавайдакай хабар гуз хьайи женгинин кIелеяр рагарин синериз ухшар я. Сифте виле акьурла, абур эцигнавай кIелеяр тирди кьатIунун четин я. И кардихъ себебарни авачиз туш. Сад лагьайди, абур гьа рагарай акъуднавай къванерикай эцигнава, кьвед лагьайди, гзафбур чкIанва, векьер-кьалар экъечIна, чир жедай гьалда амач. Тарихдин, медениятдин, илимдин жигьетдай Гияр шегьер-кIеледин харапIайрихъ еке метлеб ава. Чна гьеле алатай нумрада къейд авурвал, мумкинвал хьанмазди, и мулкарал археологиядин ахтармишунар кьиле тухвана кIанзава. Са шумуд сеферда цIийи кьилелай эциг хъувунвай къадим кIеледин харапIаяр халис археологар патал лап кутугай чка я.
Къейд ийин хьи, Гиярдин кIеледихъ стратегиядин жигьетдай еке метлеб авай, вични элкъвена авай дагъларин кьакьанвилер фикирда кьуна эцигнавай. Ада тарихдин гзаф сирер хуьзва. Гияр цавун кIаник квай ачух музей я лагьайтIа, чун гъалатI жедач. Эгер кIеле, адан къадим архитектурадин кьетIенвилер фикирда кьуна, цIийи кьилелай эциг хъувуртIа, ам неинки са Кьурагь райондин, гьакIни вири Дагъустандин античный ва юкьван виш йисарин тарихдин метлеб авай виридалайни къиметлу имаратрикай сад жеда.
Чи фикирдалди, Кьурагь райондин мулкарал алай Гияр шегьер-кIеле Дагъустандин тарихдин кьетIен гуьзчивилик квай объектрин сиягьдик кутун патал, энгел тавуна, РД-дин Кьилин тIварцIел, Халкьдин Собранидиз махсус чарар рекье туна кIанда. Чахъ авай делилралди, виликдай кIеле хьайи мулкарал алай вахтунда кIвалер эцигзава. И кардин вилик пад кьун лазим я. Чпихъ еке къимет авай и мулкар авайвал тунин важиблувал екеди я. Анжах и дуьшуьшда чавай, пешекарар желбна, ана ахтармишунар кьиле тухуз жеда. И месэла Кьурагь райондин администрацияди вичин гуьзчивилик кутуртIа, мадни хъсан я. Виликдай къеле хьайи мулкарал эцигунрин кIвалахар кьиле тухун къанундалди къадагъа авуна кIанда. Халкьдин тарихдин, медениятдин ирсиник акатзавай къадим имаратрин къайгъу чIугун, сифте нубатда, чи умуми везифа я.
Дагъустандин 2009-йисан 3-февралдиз кьабулнавай 7-нумрадин “РД-дин мулкарал алай Россиядин Федерациядин халкьарин медениятдин ирсинин имаратрикай (тарихдин ва медениятдин памятникар)” закон ава. Адак 2020-йисан 10-ноябрдиз бязи дегишвилер кухтуна. Ада чакай гьар садаз медениятдин къиметлу ивиррихъ галаз мукьувай таниш жедай ихтияр гузва ва и кардихъ галаз санал абурув къайгъударвилелди эгечIуниз, абур хуьниз эвер гузва. И месэлайрикай РФ-дин Конституциядани раханва, федеральный метлеб авай къанунарни кардик ква. Абурал асаслу яз, тарихдин метлеб авай имаратар алай чкайрал эцигунрин кIвалахар кьиле тухун къадагъа я. Эгер эцигнаваз хьайитIа, чукIур хъувуна кIанда. Эгер Гияр шегьер-кIеледиз чун винидихъ рахай хьтин официальный статус гайитIа (и кар кьилиз акъудун патал вири мумкинвилерикай менфят къачуна кIанда), чна къадим кIеле хьайи мулкар саламатдиз хуьн патал Кьурагь райондин администрациядиз махсус чар рекье твада.
Газетдикай менфят къачуна, чаз вири кьурагьвийривай Гияр шегьер-кIеледин харапIаяр алай мулкар саламатдиз хуьн, анрал эцигунрин кIвалахар кьиле тухун тавун тIалабиз кIанзава. Чун чи тарихдин, медениятдин къайгъударар хьана кIанда. Кьурагь райондин администрациядиз кIеледин харапIаяр алай мулкар машгьурдай шартIар тешкилун, Гиярдиз медениятдинни тарихдин ирсинин райондин метлеб авай имаратдин статус гун теклифзава.
Шерибан Пашаева,
тарихчи
