(РикIел хкун)

Къиримхан Рагьимханован экуь руьгьдиз бахшзава

ХХ асирдин сифте дар йисара  Самур дередин хуьрера рекье-хуьле авай гишиндаз са кап фу, кьецIилдаз пек-партал,  на­чагъдаз  ярх жедай кIвалин пIипI гайи жумарт инсанар хьана. Ахьтинбурун жергеда мегьарамдхуьруьнви Рагьимханан Али ва  адан уьмуьрдин юлдаш Селиматни авай. Алидин сусан тIвар садазни чидачир, ам хуьруьндазни, патандазни анжах “СтIал диде” тир. Бязибур тажуб жедай: “Са аял ханвай жегьил сусакай халкьдиз диде гьикI хьанай?!” Жаваб лап куьруьди тир: “Халкьдиз фу гудайди бубани я,  дидени”.

СтIал диде, ам баде хьайила, заз чир хьунихъ са гъвечIи та­­рих ава:1963-1964-йисара СтIал дидедин чIехи хва Къиримхан­ Алиевич -Тагьирхуьр-Къазмайрин, зун  — КIварчагърин мектебрин директорар яз, Кьасумхуьрел совещанийра таниш хьанай. 1965-йисан хъуьтIуьз чун Талги санаторийда мад дуьшуьш­ хъхьана: кьведазни дабакь хьтин уьзуьрди тади гузвай. Са йиса­лай зун Махачкъаладай Мегьарамдхуьруьз командировкадиз атайла, Къиримхан муаллим райОНО-дин заведующий тир. Ада, нисинин фу нез, зун вичин кIвализ  хутахна.

Кьвед  лагьай мертебадиз хкаж жезвай гегьенш гурарин кьилел чун кьакьан буйдин туькме дишегьлиди кьабулна. Салам гана.

— Диде, за квез са мугьман хканва, — хабар гана Къиримхан муаллимди.

— Мугьман кIвалин берекат я. Вун акваз зун шад я, чан бала, — лагьана дидеди заз.

Зун тажуб хьана: дидеди зи салам куьгьне, чи арада кьериз-цIаруз ван жезвай милли къайдада кьуна. Зани гьа къайдада жаваб  элкъуьрна:

— Квезни самбар шадвилер хьурай, чан диде!

— Я чан хва Къиримхан, и чи балайрин ухшар квай къумрал, муграгърин ни галай жегьил заз сифте аквазва. Яраб им вуж ятIа? — жузуна дидеди.

— Ам, диде, миграгъви Гьакимрин Къурбан я, ада зи пешедин рекьяй Махачкъалада кIвалахзава. Ингье командировкадиз атанва, — гъавурда туна  хци.

Зун кIвалин иесийри хъуьтуьл дивандал ацукьарна, хизанрихъ галаз танишарна, адетдин жузунар-качузунарна. За инал кьатIана:  диде лацу якIарин дишегьли я, аяларни хтулар — къумралбур, шумалбур; аквадай гьаларай, рангарни кIалубар рагьметлу бубайри тунвай эбеди ирс я. Инал заз дидедал акьалтнавай тIварни чир хьана: СтIал диде.

— И тIвар, диде, вал гьикI акьалтнай? — жузуна  за.

— Зун СтIал Сулейманан ватандай я, чан хва, Агъа Крандай, — хуьруьн куьгьне тIвар кьуна. — Зун СтIалрин кавха ТIайибан руш я, — дамахдивди лагьана къариди. — И ви цIийи хванахвайрин бу­баяр, — кьилин ишара авуна, Къиримханан хизан къалурна, — девлет квай, викIегь, хуьре-кIвале як пайзавай итимар тир… Зун иниз кьисмет хьана, и кардал зун са кIусни пашман туш.

СтIалрин къелемди Мегьарамдхуьруьн берекатлу чилел бул бегьер гана: са суфра ацIай рухваярни рушар хана. (Заз чир хьайила, абур вири сагъ-саламат тир).

— Гила, чан диде, зани ваз “СтIал диде” лугьун, — ихтияр тIа­лабна за.

— Лагь, чан хва, жуван дуьз тIвар зи рикIални, — и гаф ада СтIал нугъатдалди лагьана, — аламач, —  успагьи хъверна.

— Зун миграгъвийрикай тирди, чан СтIал диде, ваз гьикI чир хьанай? —  жузуна за.

— Ахьтин сир ахъаюн  четин кар я, — къариди ажайиб хъверна. — Инсандихъ гьахьтин са ажайиб гьисс жеда, ава.

—  Ваз миграгъвияр вужар чида? — жузуна за.

— Гза-а-ф. Бес зи жегьил вахтара ина мискIиндин имам хьайи Рашид-эфенди миграгъви туширни? Бес исятда вини Тагьир­хуь­рел яшамиш жезвай Къафар-эфенди миграгъви тушни? Бес чи чатухъан Пирали миграгъви туширни?  Ада гатай дергесар, мука­лар, къапуяр… чи гъилера къени  ама. Бес Пиралидин хва за­ри Желил, чи савхуздин агранум Надир, шуфир Сиражидин, сагърай­ чеб, миграгъвияр  тушни?! Чи аялриз математика чирзавай Багъдасер малим, духтур Азедин гьанай тушни?!

Зун тажуб хьана: СтIал дидедиз зи хуьруьнвияр залай гзаф чизвай. За фикирна: им ажайиб инсан я.

— Вун тажуб жемир, чан хва, — лагьана СтIал дидеди. — Рагьимханрин кIвал — мугьманрин муг-макан я… ГьакI хьайила, чазни гзаф инсанар чизва…Чунни гзаф инсариз чизва, — разивилелди лагьана дидеди.

Къиримхан муаллимдин чуьнгуьрдин макьамрини манийри  хизандин  ачух суфра межлисдиз элкъуьрна.

Заз СтIал  диде мад са  шумудра  акуна, за адахъ галаз мад са шумудра суьгьбетарна. Ам эхиримжи нефесдалди фасагьат­даказ, зари хьиз, рахадай инсан тир. Адаз гзаф манияр, кьисаяр, риваятар, мисалар хуралай чидай.  Абур кхьин тавунал за къени пашманвалзава. (2020-йис).

Гьаким  Къурбан