(Рекьерин къейдер)
… Ахцегьиз чи машин нисинихъ хьиз агакьна. Машинда чун пуд дуст авай — Абид, Михаил, Къурбан. Михаилан хванахва Фиридунан турбаза хьиз туькIуьрнавай дараматдин са пата ремонтдин кIвалахар кьиле физвай. Муькуь пад дустарал ихтибарна. Чун пудни дараматда авай шартIариз килигна.
— Аферин, Фиридуна зурбаз зегьметар чIугунва. Касди алай вахтунив кьадай, вири шартIар авай гегьенш мугьманхана эцигнава. Гьамамдин ядни кваз кIвалин къенез гъанва,- Къурбана дараматдин тарифарна.
— Азиз дустар, заз квехъ галаз са меслят ийиз кIанзава,- Абида дустарин фикир вичел желбна.
— Уьндуьшка къулал эцигунин месэла яз хьайитIа, чун рази я,- Михаила кьве гъилни цавуз хкажна.
— А кардал зунни рази я, — Къурбанани разивал гана.
— Гьамни хъсан месэла я. Уьндуьшка ргадалди, акъа кIан кьве сят жеда. Ам къулал эцигна, инин администратордиз гуьзчивал твах лагьана, чун халисан гьамамрал фин. Заз а чкаяр такуна цIуд йисалай виниз я, — Абид дустариз килигна.
— Хъсан месэла я. Зазни а чкаяр такуна гзаф йисар я, — разивална Михаила.
Уьндуьшка квай къажгъан администратордал тапшурмишна, дустар Ахцегьрин вини кьиле авай гьамамрал фена.
Ибур мус ва низ сифте яз жагъанатIа, гьелбетда, къе садавайни тайиндиз лугьуз хьун мумкин туш. ГьакI и цин сагъламвилин эсерлувал сифте низ чир хьанатIани лугьуз четин я. Амма, сиверай сивериз чкIиз чир хьайивал, VI асирда, Ануширванрин девирда, Ирандин пачагьрин пачагь I Хосроваз инсанрал “чан хкизвай”, сагъламвал гузвай, жегьил хъийизвай цикай хабар хьана. 300 аскердин гуьзчивилик кваз, ада Шах-Бани эмир 60 хизанни галаз Ахцегьрин дармандин цин сир чирун патал ракъурна.
Гуьгъуьнлай, Ахтыпара Урусатдик экечIайла, пачагьдин векилри цин чимивилиз килигна, кьилди-кьилди гьамамрин кьуд кIвалер эцигна. Алай вахтундани абурал гьа девирдин тIварар алама: “аскеррин”, “офицеррин”, “итимрин” ва “дишегьлийрин” .
КIвачера, юкьва, кIарабра тIалар авайбуру, купулар квайбуру, гьамамра гьахьиз, ратарин, руфунин азарар авайбуру гьа яд хъваз, чпиз чара ийизвайбурун кьадар тIимил тушир.
1958-йисуз аялар патал ина 50 чкадин кардиологиядин санаторий ачухна. Иниз атайбурун чIехи пай сагъ, тIалрикай, азаррикай азад хьана хъфена.
СССР чкIидалди уьлкведин вири патарай Ахцегьрин гьамамрал начагъбур къвезвай, амма 1991 — йисалай, садлагьана вири сагъ хьайиди хьиз, къвезвай инсанрин кьадар тIимил хьана.
— Ахцегьрин гьамамар надир чкайрикай сад я. Аллагьди чи халкьдиз ихьтин аламатдин, кефсузбуруз себеб жезвай ятар авай чка ганва, амма ишлемишиз жезвач. Квелди и яд Кисловодскда, Железноводскда авай церилай усал я? И чкаяр, инсанриз лазим шартIар авай дараматар эцигна, кардик кутуна вучиз ишлемишзавач? Гьайиф! — Абида кьил галтадна.
— Мус эцигайтIани, инал санаторийдин дараматар эцигда, Абид стха. Вуна жуваз акьван гуж гумир. Исятдани акьван писзавач. Гьар кIан хьайи касдивай, кьве кепекдихъ атана, вичин кIарабар чими ийиз жезва, — Михаила Абид фикиррикай хкудна.
— Гьелбетда, ихьтин аламатдин чка Кеферпатан Кавказда санани авач. И цин сагъламвилин эсердиз, жезвай себебриз садани къимет гузвач. Михаила лагьайвал, ахьтин дараматар эцигдай югъни, белки, къвен. Чаз такуртIа, белки, чи балайриз, хтулриз аквада. Къе чун иниз атунин себеб масад я. Хъша, чи уьндуьшкадин ни иниз акъатнава, — Къурбана дустарик тади кутуна.
Мугьманханадиз хтайла, ргана, зангарилай як алатнавай кIвачер цавалнавай уьндуьшка ленгердаваз столдал эцигнавай. Гьамамарни кьабулна, дустар столдихъ хтана. Лазим къаб-къажах, недай -хъвадай затI-матI эцигна, суварин межлисдин къайдада туькIуьрнавай столдихъ чебни ацукьна.
— Вуж тир, паб галачиз хьайитIа, итимар гишила амукьда лугьузвайди? Чи суфра квелди усал я? — Михаил дамахдивди столдиз килигна.
— Йиса са сеферда нивай хьайитIани гьазуриз жеда. Гьар кIвализ мугьман атайла, гьар сувариз итимривай ихьтин столар гьазуриз жедани? — Абид Михаилаз килигна.
— Вучиз жедач кьван!? Куьн хьтин дустар патал зун са кIвачел акъвазда. Лагь куь къуллугъ! — Михаил къарагъна, кIвачел-кьилеллайда хьиз, дасмал алай гъил хурухъ кьуна, са кIвач хкажна акъвазна.
— Сагърай куьн хьтин дустар! Сад лагьай тост чна тамададин- Михаилан сагълугъдай хкажда,- Абида ички авай рюмка гъиле кьуна.
— Рази я. Сагърай чи виридалай дугъри, ислягь ва адалатлу тамада! — Къурбанни, рюмка гъиле кьуна, кIвачел къарагъна…
Пакамаз мад сеферда гьамамар кьабулна, туьнт чай-затI хъвана, дустар Дербентдиз рекье гьатна…
Сардар Абил
