Хиве кьада, чIалахъ, литературадихъ галаз зи са алакъани авач. За физикадин, математикадин муаллим яз кIвалахна, ахпа закай Россиядин ФСИН-дин къуллугъчи хьана. Хайи ватандихъ, жуванбурухъ цIигел яз, яргъара хьайи йисар алатна. Зун жуван чилел яшамиш жезва. Хуьре, районда кьиле тухузвай жуьреба-жуьре мярекатра иштиракзава. Дидед чIалаз талукь яз тешкилзавай серенжемризни итиж ийизва, инсанри ийизвай ихтилатрихъ яб акалзава. И мукьвара Кьасумхуьрел кьиле фейи конференциядални дидед чIал хуьниз талукь хейлин месэлаяр веревирдна. Зазни и важиблу месэладикай сад-кьве гаф лугьуз кIанзава. ГьикI лагьайтIа, чIал хуьн, къвезмай несилриз чирун гьар са лезгидин везифа я.
Лезги хуьрерин агьалийрин, школайра кIелзавай аялрин кьадар къвердавай тIимил жезва. Советрин девирда 400-500 аялди кIелзавай школайра алай вахтунда амайди 60-80 аял я. Кьилин себебни ам я хьи, хуьрера колхозар, совхозар чукIурна, кIвалах авач. Гьавиляй жегьил хизанар шегьерриз (Москвадиз, Санкт-Петербургдиз, Тюмендин областдиз ва маса шегьерриз) фенва. Шегьерра лезгияр гзаф вахтара дидед чIалал рахазвач, гьавиляй аялризни лезги чIал чир жезвач. Лезгийрин кьадар тIимил жезвачтIани, лезги чIалал рахазвайбурун кьадар тIимил жезва.
И татугайвал арадай акъудун патал чи диде-бубаяр хизанда лезги чIалал рахун лазим я.
Неинки шегьерра, гила хуьрера авай са бязи диде-бубаярни, гьайиф хьи, кIвалера урусдал рахазва. Школада ва шегьердин куьчейра аялриз лезги чIал герек къвезвач. Дидед чIал хуьн патал хуьрера лезгийрин кьадар гзаф хьана кIанда. И кар анжах хуьрера инсанриз яшамиш жедай, къазанмишдай шартIар хьайила, кьилиз акъатда.
Са бязи хуьрера чилер, маса гана, варани зара авуна, кесибриз лапагар, малар хуьдай мумкинвал амач. Хейлин чилерал хъач, кул-кус акьалтнава. Бязи чкайра чилер маса миллетрин векилриз ганва. Абуру анрал кIвалерни эцигзава. Лезги чилер лезгийриз амукьнайтIа хъсан тир. Вучиз лагьайтIа, маса миллетрин векилрихъ галаз къалмакъалар хьунни мумкин я. Чи халкьдиз бизнесменар тIимил авач. Лезги районрин руководителрин куьмекдалди чи хуьрера цехар, заводар ва маса карханаяр арадиз гъана, жуван халкьдиз кIвалахдай чкаяр жедайвал авунайтIа, хъсан тир. Хуьрери халкьни, чIални хуьда эхир.
Алай вахтунда телевизорар, интернет хьана, хуьре яшамиш жезвай аялриз лезги чIални урус чIал хъсандиз чир жезва. И кIвалах хъсан я. Дидед чIал чир хьунин, аялрик лезги руьгь кутунин карда школайрин коллективрилай гзаф крар аслу я. Школадин кIелунин ва тербиядин кIвалах тешкилзавайди директорар ва абурун заместителар я. Школайрин кьиле авайбур чпин предмет хъсандиз чидай, тербиядин къайдайрин гъавурда ва аялрин, муаллимрин, диде-бубайрин, хуьруьн агьалийрин арада гьуьрмет, авторитет авай ксар хьайила, дидед чIалан тарсарни гьакI тIвар патал тухузвайбуруз элкъведач.
Пулунихъ, чирхчирвилелди, мукьва-кьиливилелди директорар эцигиз хьайитIа, лезги халкьарин гьалар хъсан жедач, я лезги чIални хуьз алакьдач.
Алай вахтунда интернетдай лезгийрин “Къайи рагъ” лугьудай художественный фильмдиз килигзава. Ам вичин харжидихъ арадиз акъуднавайди чи кьегьал лезги руш, журналист, писатель, композитор, кинорежиссёр Седакъет Керимова я. Фильм гзафбуру хъсандиз кьабулнава. Седакъет Керимовади милли эдебият, меденият вилик фин патал еке зегьмет чIугвазва. Адаз чи халкьарин патай чухсагъул. Халкьни, чIални кIанзавайди ада яратмишзавай эсеррай ачухдиз аквазва. Ам халис ватанперес я, адалай лезги жегьилри чешне къачуна кIанда.
Седакъет Керимовади дидед чIалал халкьдиз кIан жедай шиирар, повестар кхьизва, халкьдикай документальный фильмаяр акъуднава. Ада тешкилнавай “Сувар” ансамбль Кавказда, Туьркияда, Россияда машгьур хьанва. Лезги аялриз манияр лугьуз ва кьуьлер ийиз чирзава.
Ватандихъ авай кIанивал кьуру рахунралди, нетижа галачир хиве кьунралди ваъ, халкьдиз хийир хкатзавай краралди къалурна кIанда. Лап сифте везифадикни дидед чIал хуьн акатзава. И гьакъикъат гьар са ватанэгьлиди вири рикIелди гьиссна кIанда. Гьа са вахтунда чи халкьдин арадай акъатнавай бизнесменри, районрин руководителри лезги чIал хуьник пай кутазвай, эдебият, меденият вилик тухузвай ксариз пулуналди куьмекар ганайтIа, гзаф хъсан жедай.
Масуб Магьмудов,
пенсияда авай полковник, ЦIийи Макьар
