Алай йисуз чи уьлкведин виридалайни чIехи ва важиблу вакъиа 18-мартдиз кьиле фидай Россиядин президентдин сечкияр я. Адаз и месэладихъ галаз алакъалу жезвай вири органар, идараяр, жавабдарвал хиве авай инсанар гьазур жезва. Гьелбетда, сифте нубатда — сечкидин комиссияр, участокар.
Сечкийриз гьазур жезвай гьалдал РД-дин Гьукуматдини гуьзчивалзава. И мукьвара и месэладиз махсус заседанини талукьарнавай. Анал къейдна хьи, президентдин сечкияр уьлкведин майданда общественно-политический важиблу ва зурба вакъиа я.
— Сечкияр михьивилелди, ачухвилелди тухунин жигьетдай жавабдарвал чи хиве гьатзава, — лагьана Избиркомдин председатель Мегьамед Дибирова. — Виликдайни хьайи крар я, сечкийрин юкъуз законар чIурзавай, чIуру крариз рехъ гузвай дуьшуьшарни жезва. Государстводин властдин, муниципалитетрин органрин кар алай везифа михьи, законлу, ачух сечкияр кьиле тухудай вири жуьредин шартIар тешкилун я. И кар патални сечкидин участокар материально-технический рекьяй, электроэнергиядалди, алакъадалди, герек аппаратурайралди таъминарун важиблу я.
Республикадин сечкидин комиссиядин председателди малумат гайивал, комиссияди государстводин гьукумдин ва чкадин самоуправленидин органрихъ галаз санал сечкийрин вахтунда гьалар секинбур, хатасузбур хьун патал герек вири серенжемар кьабулзава.
Комиссиядиз ЦИК-дайни талукь вири малуматар, хабарар къвезва ва гьазурвал акунин вири къайдайрал амалзава. Малум тирвал, ЦИК-да 14 кандидатдин документар кьабулнава, абурукай сечкийралди шумуд кас амукьдатIа лугьуз жедач.
Сечкидин комиссия ва властдин органар секинсуз ийизвай кьилин месэла ам я хьи, эхиримжи йисара дагъустанвийри вири жуьрейрин сечкийра ашкъидивди иштиракзавачир. Гила сечкидин участокар галай падни рикIел аламачир агьалияр сес гуз гъана кIанзава. Гьавиляй шегьерра, районра, хуьрера таблигъатдин кIвалах гегьеншарун кьилин месэладиз элкъвезва. 2018-йисан 1-январдин делилралди, республикада 1677969 сечкичи ава. Махачкъалада 275326 кас ава. Республикада сечкидин 1970 комиссия (абурукай 15 территориальнияр ва 1915 участокринбур я) кардик ква.
Фикир гана кIанзавай са месэла мад ава. Эхиримжи йисара кьиле фейи сечкийрин вахтунда малум хьайивал, шегьерра, иллаки Махачкъалада яш тамам хьанвай вири сечкичияр сиягьра гьатзавач. Имни сечкидин участокрин комиссийри бегьемвилелди кIвалах тавунихъ, чпин мулкара авай яш тамам хьанвай вири инсанар тайинар тавунихъ галаз алакъалу я. Инанмишвал ийиз кIанзава, президентдин сечкийрин йикъалди талукь ва жавабдарвал хиве авай ксари и нукьсан арадай акъудда.
Сечкичийриз къулай ва регьят хьун патал сес гудай хъсан мумкинвилер тешкилзава. Эгер вилик йисара яш тамам хьанвай гьар са агьалиди вич яшамиш жезвай чкада сес гана кIанзавайтIа, гила адавай вич фейи, авай чкадани са четинвални авачиз сес гуз жеда. Анжах ада и кардин гьакъиндай талукь сечкидин комиссиядиз ва я сечкидин участокдиз виликамаз хабар гана кIанда. Сес гузвай юкъуз кас Москвадиз, Новосибирскдиз, Сургутдиз акъатайтIани, адавай сес гуз жеда.
Президентдин сечкияр вини дережада аваз тешкилун кар алай месэлайрикай сад яз гьисабзава. Законсуз гьерекатрин вилик пад кьун патал сечкидин вири участокар алай аямдин техникадалди таъминарун лазим я. РД-дин Кьилин ва Гьукуматдин Администрациядихъ ва шегьеррин, районрин администрацийрихъ галаз санал вири участокар патал компьютерар къачунва. Вири участокра ва комиссийрин дараматра видеокамераяр эцигзава. Абур сечкийрин юкъуз Интернетдихъ галаз алакъадани жеда.
И сечкийрин кьетIенвал мадни адакай ибарат я хьи, государстводин органрин ва сечкидин комиссийрин везифа сечкийрин вахтунда хатасуз гьалар жедайвал авун я. И кар патал сес гузвай вири дараматар стационарный металлодетекторралди таъминарна кIанда. Дагъустандин МВД-дин малуматдалди, исятда республикада стационарный 401 ва портативный 701 металлодетектор ава. Сес гузвай юкъуз абур вири ишлемишни ийида.
ЦИК-дин председатель Элла Панфиловади лагьайвал, президентдин сечкияр михьибур, законлубур хьун патал вири жуьредин серенжемар кьабулзава. Абурукай сад гуьзчивалдайбур (наблюдателар) тайинаруниз талукьарнавай къарар я. Ана къалурнавайвал, гуьзчияр яз общественный, пешекарвилин объединенийрин, пешекарвилин ва яратмишдай союзрин, гьакI коммерциядинбур тушир маса организацийрин векилар тайинариз жеда. Амма регионрин ва чкадин администрацийрин кьилерикай, абуруз табий къуллугъчийрикай, депутатрикай, судьяйрикай, прокуроррикай, сечкидин комиссийрин членрикай гуьзчияр жедач.
Дагъустандин Избиркомди малумарайвал, Дагъустанда кардик квай сечкидин комиссийра гуьзчияр яз РД-дин Общественный палатадин векилри кIвалахда. Гуьзчи жез кIанзавай гьар сада республикадин ва муниципалитетрин Общественный палатайриз чпин гьакъиндай хабар гун лазим я. Ахпа абур Общественный палатадин Советди тайинарда ва сечкийриз ва чпин везифайриз талукь тир чирвилер гун патал семинарар тешкилда. Сечкийрин юкъуз Дагъустандин сечкидин участокра 4 агъзурдав агакьна гуьзчийри сесер гузвай гьалдал гуьзчивалда.
Сесер гузвай юкъуз вири участокар датIана электроэнергиядалди таъминарунилайни сечкийрин нетижаяр аслу я. И кар фикирда кьуна, тади гьалда куьмек гудай махсус 55 бригада туькIуьрнава ва виринра дежурство тухудай дестеярни тайинарнава. Абуру 17-19-мартдин йикъара мукьуфдивди кIвалахда. Гьина эквер хкахьай ва я электролинияр пайгардикай хкатай дуьшуьшар хьайитIа, махсус бригадаяр чпин везифайрив эгечIда.
Идал алава яз, вири участокар электроэнергия гьасилдай автономный техникадалди, алакъа хуьдай телекоммуникациядин системайралди таъминарда.
Избиркомди СМИ-рин векилриз сечкидин комиссийра, участокра регистрация ийидай ва СМИ-ра кандидатрин гьакъиндай таблигъатдин материалар чапдай, дараматар кирида кьуна, сечкичийрихъ галаз гуьруьшар кьиле тухудай къайдаяр, вахтарни тайинарнава.
18-мартдалди са акьван вахт амач. Сечкийра гьар сада иштиракун ва сес гун лазим я.
Нариман Ибрагьимов,
Земфира Бабаева
