ВацI муьтIуьгъарзава

Ахцегьа Самур вацIун эрчIи къерех мягькемарунин чIехи эцигунар хъсан еришралди кьиле физва. Республикадин бюджетдай 130 миллион манат чара авунва. Заказчик РД-дин ГКУ “Дагводсервис” ва подрядчик Махачкъаладин ОО “Спецремстроймонтаж” (начальник Мегьамед-Камил Гьасангьусейнов) тир проект 2020-йисан ноябрдиз гъиле кьуна ва 2022-йисан эхирра бегьемарун лазим я. Нетижада 2220 метрдин мензилда габиондин жуьредин бандар ягъуникди неинки кьерен къерехар дурумлудаказ мягькемарзава, гьакI райцентрада вацIувай 200 гектардилай артух дуьзен чилни къакъудзава­.

Самур вацIун къерехар мягькемарунин месэла Мегьа­рамдхуьруьн районда Азер­байжандихъ галаз сергьятдал ­Самурдин гидроузел — SDK муьгъ-плотина эцигай 1957-йи­салай хци жез башламишна. Вучиз лагьайтIа, вацIун сив кьу­­никди кьерен дережа къвер­давай виниз акъатиз, иллаки вацI гужлу жезвай зулухъни гатфарихъ никIер-багъларни яшайишдин дараматар тухунин къурхулувилик акатзавай. Пешекаррин гьисабунралди, эхиримжи 50 йисуз  анжах са Ахцегь райцентрадин сергьятра 80 гектардив агакьна хуьруьн майишатдин чилер тухвана. Гьавиляй Самур вацIал зарпанд акьалжун ахцегьвийрин эрзиман мурад тир. Ам кьилиз акъудунив бубайрилай инихъ, низ чида, шумуд сеферда гъилер къакъажна эгечIнатIа ва гьикьван пулдин такьатар серф­на, гел галачиз квахьнатIа. Бада фейи еке зегьметар рикIел хкунин шагьидар яз, къе ва­цIун кьере чиле акIурнавай ракьун яцIу тур­бая­р, ракьунни бетондин блокар ва цIару зурба къванер-хвахвар инлай-анлай аквазма.

Яшайишдин метлеб авай и четин месэла кьетIивилелди, яни дибдай гьялунив 2014-йисан гатфарилай эгечIна. А чIавуз яргъал чIугур къати марфар-селлер къуникди рекьер, муькъвер, кьилдин ксарин чилерин участокар ва­цIу тухвана. Ахцегьа Самур вацIун эрчIи пата яшайишдин цIудралди кIвалер, магистральный газопровод, Мегьарамдхуьр-Ахцегь-Рутул шегьре еке къурхулувилик акатна. Гьа макъамда тади гьалда ЧС-дин махсус заседание эверна ва райондин хсуси къуватралди (УЖКХдин, СП-рин, кьилди ксарин, кьиле тежрибалу пешекар Къардаш Мамалиев аваз, мергьяматлувилин “Возрождение” фонд желбнавай) тIебиатдин бедбахтвилерин нетижаяр алудунив, къати вацIун вилик пад кьунив эгечIна. Гьа са вахтунда куьмек кIанз, арадал атанвай гьаларикай РД-дин руководство хабардарна. Гуьгъуьнлай, 2018-йисан августдиз, мадни гужлудаказ гьа ихьтин гьалар тикрар хъхьана: рекьер, хвалар, багълар, куьнуьяр тухвана, Хинерин ва Хуьруьгрин муькъвер чкIана… Тади гьалда кьа­­булай серенжемрин нетижада къати ва­цIун вилик пад са бубат кьаз хьана. Амма им месэла гьялун тушир.

Са шумудра райондиз республикадин ГО ЧС-дин министр Нариман Къазимегьамедов, экологиядинни тIебиатдин ресурсрин рекьяй министр Набиюла Къарачаев ва жавабдар маса ксарни пешекарар атана, арадал атанвай гьалар чкадал ахтармишна, талукь тир къарар акъудна. ИкI, абурун куьмекдалди РД-дин гьукуматда Ахцегьрин сергьятра Самур вацIун къерехар габион — цларин къайдада мягькемарунин месэла къарагъна. 2019-йисан эхирра “Базар кьере” Ахцегь вацIун эрчIи патан къерехда 600 метрдин мензилда габион-цал эцигуникди райцентрадин къуза патан кIвалер-мулкар вацIу тухунин къурхулувиликай тамамвилелди хкатна.

Ингье чун муниципалитетдин эцигунрин сад тир заказчикдин управленидин (УСЕЗ) начальник Сердер Моллалиевахъ галаз Самур вацIун кьере габион бандарин эцигунрал ала. 30-дав агакьна фялейри, цеквери хьиз, чпин кIвалах ийиз­ва: садбуру къванер кIва­тIиз, машиндиз ягъиз хкизва; садбуру габион — сеткадин “месер” туь­кIуьрзава; муь­куьбуру, абур тайин къайдада къванерив ацIу­риз, кьетIен цал эцигзава, са десте гадайри, кьерен юкьвал самовардин чай хъваз, ял язава. А патал гуж­лу экскаваторди кIва­лах­зава.

— Хъсанвал галачир писвал жедач лугьудайвал, аквазва хьи, хъуьтIуьз гатфарин хьтин чими гьаваяр хьуникди кIвалах ргазва, — суьгь­бетзава Сердер Моллалиева. — Дагълух атIугъай шартIара чи гурлу вацIун вилик пад кьунин, чилер хуьнин бандарин виридалайни хъсан, ужуз ва мягькем къайда, тежрибади къалурзавайвал, симерин сеткадин конструкцияр – габионар кьерен къванералди ацIуриз, абурукай цлар хурун я. Аллагьдиз шукур, къванерни ина кIани кьван ава. КьетIен техникадин игьтияжвал авач, саки вири кIвалахар чкадин гадайри гъилелди ийизва. Гьавиляй габионрин цлар гьатта лап четин участокрани асантдиз эцигиз жеда. Эцигунар вацIукай далдаламишун патал, дерин хандакI яна, мягькем рув (вал) акална, вири вацI вахтуналди Хкемрин хуьр авай пата тунва…, — суьгьбетзава ада.

— Эцигунрин кIвалахар гьикI кьиле физва? Материалрин, техникадин, фялейрин, финансрин патахъай четинвилер авач хьи? — хабар кьазва чна  “Спецремстроймонтаж” ОО  карханадин прораб Низамудин Къулиевавай.

— Вири хъсан я. 2220 метрдикай гьелелиг 200 метрдин мензилда габионрин (гьар садан яргъивал 7, гьяркьуьвал 2, кьакьанвал 0,30 метрдиз барабар я) цал эцигнава. Цлан кьакьанвал 2,80 метр жеда. Аллагьди гайитIа, планламишнавайвал, 2022-йисуз кIвалах тамамдиз кьилиз акъудда.  Эцигунрин материалрикай рахайтIа, кьере къванер кIани кьван ава, габион-сеткаяр гъанва, герек техника, ГСМ чкадал ала. КIанзавайди зегьметкеш гъилер я. Къазанмишай пул фялейриз, авур кIвалахдиз килигна, са энгелвални авачиз, гъиле-гъилди гузва. Темпелвал квачиз кIвалахзавай гадайрин гъилиз вацра 30-40 агъзур манат пул къвезва. Хуьруьн чкада им пис къазанжи туш. КIвалахни чаз, цал эцигна, бегьем жедалди кIани кьван ава. КIвалах­дик квачир жегьилрихъ элкъвена лугьун: буюр, ша, икьрар кутIуна, кIвалаха.

Дашдемир Шерифалиев