Каспий гьуьлуьз авахьзавай чиркин ятарин карта туькIуьрун. Ихьтин проект гъиле кьаз кIанзавайдакайДагъустан Республикада авай Общественный халкьдин фронтдин (ОНФ) активистри гьеле са йисалай гзаф вахт идалай вилик хабар ганай. А чIавуз экологар Каспийдин тюлень терг хьунин себебар тайинарунал машгъул тир. Амма, са жерге гьахълу себебар аваз, и месэла кьилиз акъудиз тахьана амукьна.
Гила лагьайтIа, ОНФ-диз, адахъ галаз санал и карда иштиракзавай “Каспийский природоохранный центр” АНО-диз ва ДГУ-дин экологиядинни дурумлудаказ виликди финин институтдиз проект тамамдаказ кьилиз акъуддай фикир ава. Идакай идарайрин векилри и йикъара республикадин “Дагъустан” РИА-дин майдандал кьиле тухвай пресс-конференциядал хабар гана.
“Каспий гьуьл чиркин хьунин месэладихъ галаз, заз чиз, вири таниш я, амма чаз республикадин властрин ва гуьзчивалдай органрин фикир и жигьетдай атанвай мусибатдин гьаларал желб ийиз кIанзава. ГьикI лагьайтIа, месэла республикадин дережадинди яз амач, ам федеральный важиблувилинди хьанва. Чахъ дуьзгуьндаказ кIвалахзавай канализациядин къурулуш авай са шегьерни ва я хуьрни авач. Шегьерра яд михьи ийидай тадаракрилай къвезвай кьван чиркин ятар михьиз алакьзавач, хуьрера лагьайтIа, вири чиркер ва зирзибил вацIариз гадарзава, абуруни вири гьуьлуьз ялзава. Кьиле тухвай ахтармишунрин нетижада ОНФ-дин пешекарри гьалар гуьнгуьна хтун патал кьабулна кIанзавай серенжемрин план — “рекьерин карта” — туькIуьрда, региондин властриз месэла тамамдаказ гьялун патал къачуна кIанзавай камар гьихьтинбур ятIа лугьуда”, — башламишна суьгьбет проектдин автор, ДГУ-дин экологиядинни дурумлудаказ виликди финин институтдин директор, ОНФ-дин региондин штабдин член Алимурад Гьажиева. Институтдин директорди хабар гайивал, анжах 2019-йисуз Каспий гьуьлуьз авахьай михьи тавунвай чиркин ятарин кьадар 100 млн кубометрдиз барабар хьана.
Дагъустандин ОНФ-дин региондин исполкомдин руководитель Жамалудин Шигьабудинова малумарайвал, экологиядин месэладал Вирироссиядин общественный фронт гьам Дагъустанда, гьамни вири уьлкведин сергьятра “Экологияди” милли проект уьмуьрдиз кечирмишунал гуьзчивал авунин сергьятра аваз машгъул жезва. “И рекье чна хсуси, яни региондин проект — “Каспийдин экология” — гьазурнава. Адан сергьятра аваз Каспий гьуьлуьз чиркин ятар гадарзавай чкайрин карта гьазурда. Кьилди къачуртIа, чав агакьзавай делилар чна ва талукь тир пешекарри ахтармишда, гьуьлуьз чиркер вегьезвай и ва я маса чка арадал гъанвай ксар тайинарда, — къейдна Ж.Шигьабудинова. Адани тикрар хъувурвал, вири и мярекатри “рекьерин карта” туькIуьрдай мумкинвал гуда ва, нетижа яз, Каспий гьуьлуьн экологиядин гьал хъсан патахъ дегиш жеда. “Чиркин ятар какахьзавай чкайрин картади чаз месэладин майданар тайинардай мумкинвал гуда. Эгер чаз къенин юкъуз а авай гьал якъин хьайитIа, чавай экологиядин мусибатдихъ галаз женг башламишиз жеда”, — алава хъувуна ада.
ОНФ-дин активистри хабар гайивал, чиркин ятар гьуьлуьк какахьзавай чкаяр чирун патал гьуьлуьн кьер ахтармишунив эгечIнава. И кардал алай аямдин махсус техника желбнава. Къенин йикъалди 19 чка тайинарнава, анрай къачунвай яд лабораторийра ахтармишайдалай кьулухъ арзаяр, къарарар кьабулун патал, прокуратурадиз рекье твада.
“Каспийдин тIебиат хуьнин центр” АНО-дин директор, ОНФ-дин пешекар Заур Гапизова къейд авурвал, чиркин ятар гьуьлуьк какахьзавай чкаяр тайинарунин карда абуруз еке куьмек республикадин тIебиатдин михьивилихъ рикI кузвай ксари гузва. ИкI, ада чпив агьалийрилай 140 арза агакьнавайдакай лагьана.
“Чна ахтармишнавай 19 чкадиз талукь сифтегьан делилар кIватIнава. И месэладал фикир желб авун чна давамарда, гьикI лагьайтIа, гьуьлуьн къерех тирвал арадал атанвай гьалар акьалтIай чIурубур я. Инсанри вацIариз гадарзавай вири чиркер гьуьлуьз физва. Гьуьлуьн яд лагьайтIа, уьцIуьди туш, гьаниз килигна, адавай вичивай вич михьи ийиз жезвач. Чи вилик квай месэла Каспий гьуьл чиркин ятарин уьлендиз элкъуьр тавун я. Къенин юкъуз чун экологиядин ва техногенный мусибатдин сергьятдив агакьнава”, — лагьана З.Гапизова.
Къейд ийин, ОНФ-дин активистри хайи ерийрин михьивилихъ рикI кузвай гьар са касдиз проектда иштиракуниз эвер гузва. И кар патал тешкилатдин регионда авай отделенидиз, гьа жергедай яз Инстаграмда авай официальный адресдиз — onfdagestan — гьуьлуьк чиркин ятар какахьзавай чкайрин шикилар ва я лентиниз къачунвай материал, делилар агакьарун лазим жеда.
Малум хьайивал, кьиле тухузвай кIвалахдин сифтегьан нетижаяр мартдин эхирдай кьаз жеда.
Гуьруьшдин вахтунда республикадин журналистри ОНФ-дин векилриз экологиядиз талукь са жерге маса суаларни гана. Кьилди къачуртIа, анал чиркин ятари тергзавай кьуразвай Ак-Гель вирин, атIана куьтягь жезвай Эльтавдин тамун, садлагьана рекьиз башламишзавай Каспийдин тюленрин ва са жерге маса месэлаярни къарагъарна. Вири и бедбахтвилер инсан тIебиатдив инсафсузвилелди, вагьшивилелди эгечIунин нетижаяр я. Амма, виридалайни пашманди а кар я хьи, тIебиатдиз зарар гуналди, инсанди сифтени-сифте вич ва вичин гележегдин несил тергзава.
Жасмина Саидова
