Веревирдер
И йикъара за “АиФ” газетдай (2020-йисан 48-нумра) аламатдин делилар квай чIехи макъала кIелна: “Как фанера над Россией” КIаникай баян ганва: “Почему у нас леса много, а зарабатываем мы на нем всего 1% ВВП”. Таржума: “Россиядин винел фанера хьиз”. “Вучиз, чахъ кIарас (там) гзаф аваз, адакай къачузвай къазанжиди чи ВВП-да анжах 1 процент тешкилзава”.
Дугъриданни, ажайиб суал тушни? Гьа и чина гьакьван маналу рекъемарни къалурнава. Чебни графикадин къайдада шикилар чIугунивди. Ина къалурнавайвал, Россиядин тамарин кьадарди дуьньяда 21 процент тешкилзава. Яни чахъ виридалайни гзаф тамар (кIарасар) ава. Хийир къачунал гьалтайла, чун дуьньяда вад лагьай чкадал ала. США, Индия, Китай, Бразилия хьтин уьлквейрилай кьулухъ.
Чалай вилик квай и уьлквейрихъ виридахъ санлай авайди 28% тамар я. Индиядихъ вири 2% тамар ава. 355 млн куб кIарасар (маса гуз) гьазурзава. Россияди, 21% тамар аваз, 238 млн куб кIарасар маса гузва… Мад рекъемар за гъизвач. Гьа и 238 миллион кубометр кIарасар маса гуни чи ВВП-диз 1% къазанжи гъизва. (?) Им вуч лагьай гаф я?
И суалдиз макъалада чи Гьукуматдин вице-премьер В.Абрамченкоди жаваб ганва: “Чна лап ужуз хаммал маса гузва. Асул гьисабдай, гьял тавунвай кIарасар (тахта-шалман). Там атIана, къецепатаз акъудзава, я тахьайтIа, кудай кIарасар яз ишлемишзава…”
Гьихьтин тамар (кIарасар) чина тахьай мисал ийизва! Гьа са чIавуз миллионралди гектарра тамар, цIаяр кьуна, кузвайдини, «чIулав тамухъанри», чинеба атIуз, маса гузвайдини (тарашзавайдини) къалурзава…
Икьван чун-къадирсузар?.. Девлетдиз цIай язавайбур?.. Вири булвилелди аваз, гишилани мекьила са бубат кьил хуьзвайбур?.. Дуьньядин халкьари, белки, гьавиляй чаз, россиявийриз, “тамун север” лугьузватIа?
Зи рикIел векьерал ксанвай кицIин къаматни къвезва. Векьер кицIи я вичи недач, я масадазни гудач… Мал гишила рекьиз хьайитIани… Куьрелди, гьа ихьтин гьал чина авайвиляй, и мукьвара Президент В.Путина лагьана: “Вагьшивилелди икI тамар тергун мад эхи ийиз жедач!” РФ-дин Гьукуматдизни, тамар хуьнал, кIарас гьялунал, маса гунал машгъул тирбурузни и хилера бегьем дегишвилер тунин кIеви тапшуругъар ганва. Газетда къалурнавайвал, 2022-йисан 1-январдилай чинай гьял тавунвай кIарасар (тахта-шалман) къецепатаз акъудунал (маса гунал) къадагъа эцигнава.
Бес и кар садлагьана вучиз ийизвач? Мад са йисуз там атIуз, кIарас къецез акъудун, уьлкведин хазинадиз затIни текъвез, са гьихьтин ятIа угърийринни тарашчийрин жибинар ацIуриз жедани?
И суалдизни чун рахазвай макъалада РФ-дин минпромторгдин кьилин заместитель В.Евтухова жаваб ганва. Гуя чахъ, кIарасар (там) къецез акъуд тавуна, чина хуьдай гьялдай такьатар (техника, тадаракар, механизмаяр) авач. Абур арадал гъун регьят кар туш. Промышленность вилик тухудай фондуникай менфят къачуна кIанда, кIарас гьялдай лап хъсан тадаракар маса къачун патал. (?)
Мадни тажублу жезва. Икьван йисара акьван тамар атIуз, кIарас къецез акъудиз, ина кIарас гьялдай, адакай яшайишда гьакьван герек жезвай мебель (шкафни стол, диванни кровать, дакIарни ракIар, полар ва икI мадни) гьазурдай станокар, маса тадаракар тахьун?..
— Вуча, чи тамухъанриз икьван йисара (тарихра) чир хьайибур кIарас атIудай мишерни, хилер квядай якIвни, тарар галчIурдай залан тракторар яни? Тахта атIудай станокарни (пилорамаяр), цIалцIамардай рандаярни къецепатай къачузвайни?..
Чи бубайри гъилин мишерралди тахта чIугуна, гьихьтин мебель, рак-дакIар, столни стул, маса затIар гьазурдай! Чина, газетда къейднавайвал, хъсан диван гьазурун патал, адал акьалждай я ших, я хамарни авач кьван!.. КIарасдиз ядай ширни, лакни, клейни къецепатай гъизвай кьван!..
Макъалада къейднавайвал, чина гьатта диванда твадай ракьун пружинарни гьазурзавач!..
Гьазур тавунани туш. Ракьарай къецепатаз маса гузва, ахпа гьанай къулай «хъсан» пружинар маса вахчузва. Яни ракьар гвайбурузни хийирар масанай кIанзава!.. (?)
Бес! Гьикьван чун жуван шейинин, малдин къадир авай ксар ятIа аку тIун!
Бес “перестройка”, “приватизация”, “демократия”, “плюрализм” хьтин тIугъвалар галукьдалди чахъ вири авайди тир лагьанва чун рахазвай макъаладани. Чина целлюлозадинни чарчин эхиримжи комбинат (ЦБК) алатай асирдин 80-йисара эцигна. 90-йисарилай инихъ ЦБК-ар анжах агална, чукIурна, ракьарайни кIарасрай маса гана.
Амма чар, картон, целлюлоза къвердавай гзаф герек жезва. Чахъ гьакьван тамар аваз, яни хаммал аваз, ам гьялдай комбинатар тахьуни чун къецепатан гьатта чпихъ кIарасар (тамар) авачир уьлквейрин вилик усаларнава. Къизил гана, чар маса къачузва. (?)
Ихьтин къайгъусузвал чал чи уьмуьрдин гьар са камунал гьалтзава эхир? Са чи районар къачуртIани, чахъ гьихьтин тIебии ятар, цуьквер, векьер-кьалар, емишар, майваяр ава! Амма хийир гьикI къачузва? Чи шумудни са консервийринни мурабайрин комбинатар тергна, гилани арадал хкизвач…
Чи саларинни багъларин майданар яваш-яваш арадал хкизва. Амма жезвай бегьерар лутуйринни путуйрин гъиле твазва. Хийирар низ жезва?
Дербентдин, Мегьарамдхуьруьн, Кьасумхуьруьн чилерал афнини памадур жезвачни?.. Чи базаррал абур гьинай гъизва?
Чи ципицIар гьялиз нин гъиле гьикI твазва? Чахъ вучиз жезвач ахьтин гъвечIи цехар хьайитIани? Чи вири совхозра, яни вири чIехи хуьрера чехиррин хаммал (миже) хуьдай гьамбарханаяр авайди туширни? Чи емишар хуьдай бузханаяр садлагьана масанрай пулар гваз атай хванахвайрин гъилера ни туна?
Чи кар алай чилерин майданрикай (чи аранрани дагълара) ни гьикI менфят хкудзава?.. Ихьтин суалар гзаф ава. Чун, дугъриданни, жуван векьерал чарадан кицIер кутIуннавай гьалда гьатнава.
Чи вацIарикай гьич тахьайтIа гилалдини хийир къачуз жезвач. Чахъ амай дагъдин гъвечIи 2 ГЭС-ни (Текидал ва Ахцегьа) гьакI акъвазнава. ЦIийибур “эцигиз” шумуд йисар я?..
Дугъриданни, чун кьил акъат тийир уьлкведа (обществода) яшамиш жезва. “Акьулдалди Россия кьатIуниз жедач”, лагьай шаир гьикьван гьахълу тир!…
“Импортозамещение” лугьудай келимади чи гзаф крар ахварикай кудайди хьиз тир. Амма сакIани уях тежезвайбур гьикьван ава!? Гила “коронавирус” лугьудай завални алава хьанва. Ада чи халкь санлай мадни кIеве тунва. КIвалахдик квачирбурун кьадарар мадни гзаф хьанва… КIвалахзавайдавни гьакъи ахгакьарзавач…
Ихьтин гьалари мегер чав секинвал, архайинвал вугузвани? Инанмиш я, сагълам къуватар, Ватандин девлетрихъ, абур жуван халкьдин хийирдихъ рикI кузвай инсанар гзаф авайди я. Гьукумни, пул гвайбурни, зегьметчиярни, илимдарарни, законар кьабулзавайбурни са десте хьун лазим я. Чара-чараз ваъ. Рак туькIуьрайла, адак кутадай петлиярни ручкаяр жагъин тийиз ваъ…
БалкIан авайдаз леэнарни хьун герек я…
Мердали Жалилов,
литературадин отделдин редактор
