Тербия гунин карда чна жуьреба-жуьре такьатрикай менфят къачузва. Ихтилатар, суьгьбетар ийизва, яшайиш, уьмуьр итижлудаказ кьиле тухвай ксарихъ галаз гуьруьшар тешкилзава, ахьтин ва кIвалахда тафаватлувал къалурзавай ксар  чешне яз раиж ийизва.

Ихьтин серенжемри чпин нетижаярни тагана тазвач. Эгер чна и рекьиз кино желб авуртIа,  менфятлувал, таъсирлувал мадни артух жеда. Кино гьам гъве­чIибур, гьамни чIехибур патал гзаф таъсирлу такьат я. Адан роль и карда лап екеди хьайиди ва исятдани ам зайиф  туширди ашкара я. И жигьетдай иллаки  перестройкадин девир алукьдалди гьазурнавай военный ва ватанпересвилин месэлайриз, чи уьмуьрдин амай хилерни вилик финиз, яшайишдин дережа хкаж хьуниз талукь кинофильмаяр хуш жеда. И кар са за ваъ, зун хьтин масабуруни къейдзава.

ГьакI тирвиляй, исятдани ЧIехи Гъалибвилин 75 йис тамам хьуниз талукь яз,  рикIелай тефидай суварин гьуьрметдай, халкьдиз телевиденидай вижевай  кинояр къалурун ва маса мярекатарни тухун давам жезва. А кинойрай чаз дяведин йисара къизгъин женгери басрух гуз хьайи четин вахтара гьукуматдин кьиле хьайибуру, чIехи военачальникри, чи аскерри душман кукIва­рун патал чеб тухвай жуьре аквазва. Иллаки  Верховный Главнокомандующий Иосиф Сталинан сабурлувални лигимвал къенин де­вир патал  чешне я. Адан и ерияр 4-декабрдиз “ТВЦ” каналдай къалурай “Москва патал ягъунар” тIвар алай фильм­дай ачухдиз аквазва. Гзаф паярикай ибарат тир ва саки ирид сятда давам хьайи и фильмдиз агъзурралди инсанар килигна жеди. Фашистрин Германияди, чи уьлкведин меркез — Москва са куьруь вахтунда къа­чуна, вичин тIвар дуьньядиз чукIу­риз  кIанз, вичихъ авай кьван гужлу яракьарни техника, инсанрин къуватарни желбна, пуд сеферда гьужумар авуна. Ибур гьакIан ихтилатар ва я къугъунар ваъ, чи аскеррин, халкьдин, москвавийрин чанарихъ галаз алакъалу вакъиаяр тир.

Мектебра, колледжра, институтра кIелзавайбур, жегьилар ихьтин кинофильмайриз килигиз хьанайтIа, ажеб хъсан кар жедай, абур патал им важиблу я эхир. Яшариз чIехибур, гьикьван лагьайтIани, а вакъиайрин гьавурдик ква. Къе кIанзавайди жегьил синифни и крарин гьавурдик кутун я. Ватан патал чанар къурбанд авурбур рикIера хуьнин гьиссер битмишарунихъ, абур и крарихъ рикIивай инанмишарунихъ тербия хъсанарунин карда еке метлеб ава. Тарихдин ктабрай, мектебрин  программайрикайни гзаф темаяр хкуднавайвиляй, жегьилар бязи крарин чIалахъ тежезвайдини аквазва. Ихьтин шаклувал арадай акъудна кIанда.

Дуьз тербия гун ва къачун патал гьар жуьредин  такьатрикай, кьилди къачур­тIа,  килигдай, яб акалдай тадаракрикай менфят къачун адет я.

Иллаки кIвалахзавай чкадин, хуьруьн, райондин, республикадин, санлай уьлкведин руководителрикай синихдин, наразивилин, им хъсанди, ам писди я лу­гьуз, аялар алай чкадал, абуруз ван къведайвал рахуни, суьгьбе­тар авуни аялрин бейнидиз чIу­рукIа таъсирзава. И карни тербиядин кIвалах­да чIуру терефрикай сад яз гьисабзава.

Бязи вахтара кимерал, инсанар кIватI жезвай маса чкайрални гъавурдик квай ксарин сиверай Сталин гзаф векъи инсан хьана, ада себебар авачиз инсанар тергна лугьудай ванер-сесер къведа. Ихьтин дуьшуьшра дуьз гъавурдик хьайи­­тIа пис жедач. Руководитель векъи хьун – им ада, Конституциядиз кIевелай муьтIуьгъ яз, гьукуматдин къанунар кьилиз акъудзава лагьай чIал жезва эхир. Жуван кIвализ-йикъаз, хизандиз и кар патал са вил ягъун бес же­да. А векъивал, истемишунар Сталинахъ хьаначир­тIа, а шартIара гьукумат, армия бажагьат идара ийиз жедай. Гьукумат чукIурна, барбатI авур Горбачеваз талукь яз садани са затIни лугьузвач, уьлкве  кIватIна хвейи Сталин беябурзава бязибуру.

Зун дяведин йисарин аялрин жергедай я, за 81-йисаз кам вегьенва. Дах Жи­лавхан,  адан стха Самурхан, амледин гада Меликмамед женгера телеф хьана, амлеяр Къайим, Герейхан, бахтунай хьиз, хтана. ГьакI хьайила чна, чун хьтин ма­сабуруни, къавун чIередилай, кьве гъилни цавуз яна, гьарайдани?  Лацудаз лацуди, чIулавдаз чIулавди гьа аквазвайвал лугьун чи, яни тербия гунин рекьевайбурун, буржидик акатзава. Эгер санлай чун чIурукIа рахайтIа, чи чIа­лахъ агъан хъийидач. Тербия цуьк хьтин назик затI я, адав мукьуфдивди, сабурдивди эгечIун виридан буржи хьана кIан­да. Сталинакай  разивилин кьве келима мад лугьун. И тIварцIи инсандик руьгь, къуват кутазва, тербиядани, ватанпересвал патални ам еке такьат я. И кар фикирда кьуна,  инициативадин дестедин тек­лифдалди, адаз памятник эцигиз кIан­зава. Вири гьазур я, анжах вилик-кьилик квайбуру ам эцигдай са кутугай чка тайи­нарнайтIа, халкь рази жедай. Ида тербиядин кIвалах мадни вилик кутадай, аялриз, жегьилризни адакай делилар чир жедай. Ашкара я,  и тIвар такIанбур гзаф ава. Им лагьайтIа, дуьз кар жезвач. Ватандин ЧIехи дяведа чIехи гьукумат ни идара авуна?!

Райсудин  Набиев