Мад са йис алатна, тарихдиз хъфенва. Вичелни “Коронавирус” тIугъвалдин тIвар акьалтай завалдинди. Гзаф ксарин гзаф умудриз ачух рехъ тагайди…Йисан варцел, адет яз, хьайи хъсан крар, агалкьунар рикIел хкидайди я. Абурулай чешне къачуна, мад виликди, цIийи агалкьунрихъ фин паталди.
За вуч рикIел хкизва? 2020-йис са куьналдини лишанлу хьаначни? Гьич тахьайтIа, литературадин, культурадин, агьваллувилин дережайрайни виликди феначни чун? Вахт акъвазнавай жал?..
Ваъ! Са бязи хъсан крарни зи кьисметда хьайиди рикIел хквезва. Гьич тахьайтIа, тIугъ-валдай зун, зи хизан саламатдиз акъатна. Мажибар хкаж хьаначтIани, гьа тIимилбурни агакьна, еке дарвилера, дердисервилера гьатнач. Са хтулдиз гьатта вичи куьтягьай пешедай кIвалахни жагъана! Алай аямда жегьилрив чпи хкягъай пешедай кIвалах жагъун агакь тийир мураддиз элкъвенва.
ТIугъвалдив дяве чIугун яз, за гьа кIвалин “дустагъда” хьайи йикъара жуван саягъ дневник — шиирар кхьена, эхирдай жуван харжийрихъ “Яшамиш жен!” тIвар алай ктабни акъудна. 240 чиникай ибарат. Ана тахминан 4800 цIар ава! ТIугъваларни завалар инсанрин къастуни, инанмишвили алуддайди субутнава! Анжах гьич са жуьре татугайвилерани инсанри чпин инсанвал, акьулдинни марифатдин кьакьанвал квадарна кIандач.
Яшамиш жен гузмай кьван гагь,
РикIел тегъиз рагъулар.
Алудиз кIам, алудиз дагъ,
Хиве такьаз кагьулар…
Яргъиди туш йикъалай йиф,
МичI къазуниз, нурар хуьн.
Умуддин женг жедач зайиф,
Умуд гудай крар хуьн!..
За кьатIузвайвал, жуван литераторвилин кIвалахдалдини, публициствилин гафуналдини, неинки са зун, чи коллектив халкьдиз умуд гудай крар хуьз алахъна.
2020-йис “Лезги газетдин” 100 йисан юбилейдинди тир. Ам, винидихъ лагьанвай хьтин себебар аваз, къейд ийиз хьанач. Амма за жуван ферз (хиве кьур кIвалах) кьилиз акъудна: саки 200 чиникай ибарат ктаб — газетдин 100 йисан тарих кхьена, макъалаяр яз газетдани чапна. Спонсорар хьайитIа, ам ктаб язни чапдай акъудда… Хайи газетдин тарихдин ктаб гьар са хизан патал кутугай ядигар жедай…
Газетда чна хейлин литераторрин, чи халкьдин чIаланни руьгьдин зурба дестекрин — Ярагъ Мегьамедан, Мазали Алидин, ТIагьиржал Эмирасланан, Сфи-Эфендидин, Миграгъ Мардалидин, Исмаил Вагьабован, Гьажи Аликберован, Абдулбари Магьмудован, Асеф Мегьманан ва гзаф масабурун юбилеяр къейдна. Алай аямдин тIвар-ван авай шаиррин — Ханбиче Хаметовадин, Арбен Къардашан, Майрудин Бабаханован, Абдуселим Исмаилован, Зульфикъаран, Фейзудин Нагъиеван, Азиз Мирзебегован ва масабурун цIийи эсеррихъ галаз кIелзавайбур танишарна.
Газетдин чинрай чаз чи хейлин цIийи тIварар, иллаки чи аялринни жегьилрин къелемрикай хкатзавай гуьзел цIарар, таза гьиссер чир хьана.
Алукьнавай йис юбилейралди, вакъиайралди мадни девлетлуди, метлеблуди я. Литературадин календарь чна газетдин гьа и нумрада чапнава. Анай аквазвайвал, дуьньядиз машгьур классик Низамидилай гатIунна, къенин йикъаралди майдандиз атанвай, чпи чаз еке ирс тунвай хейлин авторар ава. Чун гьеле чпин яшарин эхирда “0” авайбурукай раханва. Маса рекъемрин иесияр мадни гзаф я. Белки, чун а вири юбилеяр, литературадин вакъиаяр (СтIал Сулейманан шииратдин йикъар, Етим Эминан сувар, “Шарвили” эпосдин сувар ва мсб.) кьиле тухуз агакьин. Алатай 2020-йиса а вакъиаяр тIугъвалди чав тухуз тунач. Гьайиф…
Инал къалабулух кутазвай маса крарни рикIел къвезва. Йисалай-суз чи газетдин подписка тIимил жезвайди квез аквазва. Чарчин газетни ктаб чаз герек туш лугьузвайбуру и кардиз гьихьтин кьацI язаватIа лугьуз хьун мумкин туш.
Эхь, электронный такьатар виликди физва, абурун мумкинвилерни екебур я. Вири хьиз, чунни и такьатрин сагьибар хьун лазим я. Амма чарчин газетни журнал, ктабар интернетди эвездач!
Ктаб виш йисузни ктаб яз, акьулдинни камалдин, хайи чIалан девлетдин хазина яз амукьзава. Ктабдани газетда, журналда грамматикадин жигьетдай нормада тунвай чIал авайди рикIел хуьн кутугнава. Интернетда авай чIални, информацияни, литературадин чешнеярни гьихьтинбур ятIа, чаз аквазва. Неинки лезги чIалазни литературадиз, гьакI вири халкьарин чIаларизни, литературайризни электронный СМИ-яр гъилевайбуру тийизвай жуьредин завал, зиян авач. И кардин вилик падни кьаз жезвач. Чарчин газетни журнал гъиле авачиз хьайитIа, гьа завалрин ра-гъулри чун батмишарда.
Лезги чIалал кIелзавайбур, рахазвайбур, кхьизвайбур тIимил хьуни чак виридак къурху кутун лазим я.
Филологиядин факультетда лезги чIалан десте амукь тавуни чак бес къурху кутазвачни? Лезги чIалал яратмишзавай жегьилар къвердавай кьит жезва. Гьевеслувал куьз амачтIа? Пулдихъ калтугуни амай девлетар рикIелай ракъурзава. Гьайиф…
За гагь-гагь фикирзава: гьа манат лугьу-дай шейтIанди инсанрин руьгь рекьизва. Руьгь авачирди яшамиш гьикI жеда? Амма манатдин руьгь масад я. Шаирди икI лугьузва:
Я кьей манат, вуч вуна вал дамахда?
Шумуд гъили ви тIарамвал тIушунна?
Ви хесетар гва акьулдиз ахмакьдав,
ТакIан карни кьабулзавай хушуналд.
ЧидатIа ваз, шумудан вал чирк ала?
Угъридинни, дугъридинни, гачалдин…
Шумудан вахъ гьекьедин ял — ни гала?
Ви хъуьруьнни я гьамиша фашалди…
Ви къилих бес яни даим къанихвал?
Вун гьуьл хьиз я, гзаф хьуналд ацIудач.
Шад чIавузни агудда на дарихвал,
Гзаф къуллугъ ийида на яцIудаз…
Газет кхьин патал пулдин гьайиф къвезвай кас гьа къанихвилин лукI тушни бес? Ахьтин лукIраз ни гьуьрметда?
Гележег хъсан жедач лагьана, за умудар атIузвач. Яшайишди вичи чаз четинвилер алудиз чирзава. Руьгь тахьайтIа, чаз рекьер агалдай кикIарни кукIвалар гзаф жеда.
Алукьнавай йис мублагьди, ислягьди, мурадриз майдан гузвайди хьун патал женг чIугун лазим я. Яру яц темпелди туш, адахъ вири завалар алуддай къуват, инанмишвал ава!
Кагьулвили беден рекьида. Уьмуьрдихъ метлеб амукьдани ахпа? За лугьузва:
Инсан, зун ви инанмиш я камалдихъ,
Ви жамалдихъ, ви жалалдихъ, амалдихъ.
АкатайтIа агъзур жуьре завалдик,
Рехъ давамда сидкьи михьи гьалалдихъ.
Шумуд сефер атайди я тIурфанар,
Рекьер, муькъвер ятаривди яд ийиз.
Амма герек атайди туш кафанар,
Уьмуьр хвена, уьзягъдиз дад ийиз…
Зун инанмиш я, сагълам, шадлу, гьунарлу уьмуьрди чун вилив хуьзва.
ЦIийи йис масакIа къаршиламишиз жедайди туш. Мубаракрай квез ЦIийи йис — цIийи девир — цIийи умудар!
Мердали Жалилов,
литературадин отделдин редактор
