ТIал алай месэла

“Лезги газетдин” редакциядиз агьалийрилай  мукьвал-мукьвал къвезвай суалрикай сад  гзаф квартирайрикай ибарат кIвалер капитальный ремонт авунин взносар гунин месэладиз  талукьди я лагьай­тIа жеда.  Ам, къейд ийин, шегьерэгьлияр­ патал, дугъриданни, гзаф гьуьжетар, шак­лувилер арадал гъизвайдаз эл­къвенва.

Россиядин мулкунал цIийи жуьредин  жерме кардик кутурдалай инихъ 6 йис кьван алатнаватIани, жавабар жагъин тийизвай суалрин кьадар къвердавай анжах артух жезва. ГьикI лагьайтIа, неинки адетдин агьалияр гъавурда гьатзавайвал, гьакI­ни юристрини, гьатта капитальный ремонтдиз талукь идарайрин ­пешекаррини тестикьарзавайвал, месэ­лада кьил-кьилел текъвезвай, гъавурда тваз тежезвай чкаяр мукьвал-мукьвал гьалтзава.

Месела, эгер кIватIзавай жермедиз “взнос” лугьузватIа (яни ам гуьгьуьл­лудаказ гун лазим шей ятIа) ва и кардал машгъул идарадин тIвар “фонд” ятIа, вучиз агьалийривай илитIнавай гьакъи гужуналди, суддин къарардалди къа­чузва?

Мад са суал: эгер кIвалер маса къачудайла, месела, Дагъустанда,  государстводин патай куьмек (бязи категорияр квачиз) авачтIа ва агьалийри им хсуси ­къуватралди тамамарзавай кар ятIа, вучиз дарамат саки  эцигна куьтягьнамазди, ам ремонтдай пул кIватIиз башламиш­зава?  Эгер квартирадин иесиди кIвализ технический рекьяй къуллугъ авунай гьар вацра еке кьадарда аваз коммунальный  гьакъи гузватIа, кьвед лагьай жерме — капитальный ремонтдин гьакъи къачун дуьз жезвани? Вучиз?..- суалар мад ва мад ава. Дуьз лагьайтIа, абуруз жавабарни гузва. Амма…

“Взносдиз” талукь месэладиз килигин. Делил яз гьисабиз жеда: капитальный ремонтдиз къачузвай гьакъи РФ-дин Налогрин кодексда фикирда кьун тавунвай налог я. Эгер РФ-дин НК-да и кардикай ла­гьанвачтIа, квартирайрин иесийри и пул гун чарасуз туш. И делилдиз РФ-дин Конституционный Суд гьеле 2016 йисуз килигнай. Судди субутарайвал, и рекье къачузвай жерме налогдиз ухшар туш: ам вирибур патал чарасузди туш, тайин макьсаддихъ элкъуьрнавач, талукь тир бюджетдиз рекье твазвач ва икI мад. Эгер налог туштIа, ам “гужуналди” къачунни дуьз жезвач эхир? ГьакI ятIани, 2016-йисан 12-апрелдиз кьабулай къарарда Конституционный Судди капитальный ремонт авунин рекьиз взносар гунин  чарасузвал Россиядин Конституциядиз акси текъвезвай кар яз кьабулна. Яни Яшайишдин кодексдин статьяяр къуватда амукьна ва Россиядин агьалияр капитальный ремонтдин гьакъи гуниз законлудаказ мажбурна. Кьил къакъудуни жавабдарвилиз чIу­гу­нал гъида.

Кьвед лагьай суалдиз  талукь яз са мисал гъиз кIанзава. Редакциядиз чи газет кIел­завай агьалидилай атай арзада лу­гьуз­ва: “Зун Каспийскда 2014-йисан апрелдиз шегьердив вахканвай гзаф квартирайрикай ибарат цIийи кIвале яшамиш жезва. Дарамат эцигай  карханади гузвай  заминвилин вахт 5 йис ятIани, чи кIвал  саки гьа вахкай йисалай капитальный ремонтдин программадик кутунва ва гьар вацран жерме илитIнава ва, кьилинди, идакай вахтунда хабарни ганвач. Ругуд йис алатайла, гила чав са шумуд цIуд агъзур манатдин истемишунар агакьарнава.  Республикадин Жилинспекцияди заз хабар гайивал, и кар законлудаказ авунва…”.

Месэладай кьил акъуддайла малум хьайивал, федеральный законра “заминвилин вахт” кваз кьун лазим тирдакай ла­гьанватIани, и вахтунин кьадар — 5 йис — рес­публикадин Фондунани тестикьарна­ватIани, 2016-йисан 8-февралдиз РД-да кьабулай “Дагъустан Республикада гзаф квартирайрикай  ибарат кIвалера умуми эменни капитальный ремонт авунин кIва­лахар тешкилунин гьакъиндай”  Закондик дегишвилер кухтунин гьакъиндай” закондин (№5) бинедаллаз, региондин программа тестикьарайдалай кьулухъ ишлемишиз вахканвай ва региондин программадик ам актуализация ийидайла кутунвай кIвалер патал  гьакъи гуз башламишдай вахт 5 йисалай алукьзава. Дагъустандин капитальный ремонтдин фондунин отделдин начальник Мегьамед Алигьажиева зун гъавурда турвал, винидихъ вичикай лагьанвай кIвал шегьердив 2015-йисан эвелра, яни  къарар кьабулдалди вахканва, гьаниз килигна “заминвилин вахт” и кIвализ талукь туш. МасакIа лагьайтIа, республикадин закон кьабулайбуру ихьтин кIвалерин “кьисметдикай” фикирнавач. Гьа са вахтунда федеральный законда и вахт къалурнава.

Санлай къачурла, Россиядин закондин бинедаллаз, яшайишдин кIвалин квартирайрин иесийри кIвалер ремонт авунин месэлада государстводин патай куьмекдик умуд кутун лазим туш. ГьикI лагьайтIа, уьлкведин мулкунал алай гзаф квартирайрикай ибарат анжах  20 процентдив агакьна кIвалер государстводивай “кирида къачунвай” жуьрединбур (социальный найм) я. Амай 80 процент кьилдин ксарин хсусиятда ава. Гьаниз килигна, чпин эменни къайдада аваз хуьникай иесийри чпи фикир авуна кIанда. Гьа са вахтунда Яша­йишдин кодексда къалурнавай  и рекьериз пул кIватIдай куьгьне законарни  гьелелиг къуватда амазма.

Тикрар жезвай  мад са суал капитальный ремонтдин гьакъи гудайла авай кьезилвилериз талукьди я: “70 йис хьанвай касди капитальный ремонтдин гьакъи гьи­кьван кьадарда аваз гун лазим я? Ихьтин ксарихъ тайинарнавай тарифдин 50% гудай ихтияр авани?”

Кьезилвилерикай рахадайла, сифтени-сифте къейд ийин, капитальный ремонтдин взносар гзаф квартирайрикай ибарат дараматра авай гьам яшайишдин, гьамни алишверишдин кIвалерин вири иесийри  гун чарасуз я. И кардикай са кьадардин ва я тамамдаказ азад авун мумкин дуьшуьшрикай РФ-дин ЖК-дин 169-статьяда лагьанва.

Капитальный ремонтдин месэлада нихъ ава кьезилвилер?

Яшдилай ва я яшайишдин статусдилай тафаватлу тушиз, капремонтдин взносар гун лазим туш чукIун мумкинди яз кьабулнавай (аварийный) кIвалин хсусиятчийри, я тахьайтIа, участок государстводин ва я муниципальный игьтияжар патал вахчунвайла.

Алава кьезилвилерикай РФ-дин ЖК-дин 169-статьядин 3-паюна лагьанва, амма­ абур къуватда гьатун патал РФ-дин субъ­ектди, яни регионди тестикьарун лазим я.

Дагъустан Республикадин законодательстводи 50 ва 100 процентдин кьадарда аваз капремонтдин взносдин гьакъи эвез хъувунин кьезилвал агъадихъ галай жуьре агьалияр патал тайинарнава.

50% кьезилвал:

чпин 70 йис тамам хьанвай, кьилди (хизан галачиз) яшамиш жезвай ва кIва­лах тийизвай ксар (кIвалерин иесияр) патал;

чпин 70 йис тамам хьанвай, анжах пенсиядин яшдив агакьнавай ва кIвалах тийиз­вай ксарикай ибарат хизан галаз  яшамиш жезвай ксар (кIвалерин иесияр) патал.

100% кьезилвал:

чпин 80 йис тамам хьанвай, кьилди (хи­зан галачиз) яшамиш жезвай ва кIва­лах тийизвай ксар (кIвалерин иесияр) патал;

чпин 80 йис тамам хьанвай, анжах пенсиядин яшдив агакьнавай ва кIвалах тийиз­вай ксарикай ибарат хизан галаз  яшамиш жезвай ксар (кIвалерин иесияр) патал.

Важиблу я: ихьтин кьезилвал  анжах а дуьшуьшра къуватда гьатзава, эгер чпин яшар 70 ва 80 йисарив агакьнавай агьалияр анжах кIвалах тийизвай ва пенсиядин яшдив агакьнавай хизанрихъ галаз яшамиш жезватIа.

Махачкъаладин агьалияр яшайишдин рекьяй хуьнин управленидани (УСЗН), Да­­гъустандин капитальный ремонтдин  фон­дунани  зун гъавурда турвал, кьезил­ви­лериз  талукь  месэлада фикирда кьуна кIанзавай са жерге крар ава. ИкI, кьезилвилерикай  рахадайла, кваз кьазвайди “яшайишдин кIвалин кьадар” — майдан я. Дагъустанда са кас патал “яшайишдин  кIвалин кьадар”  33 квадратный метрдиз барабар я. Гьаниз килигна, кьезилвилер гьисабдайла, хсусиятчидин “кьадар” кваз кьазва. Яни, эгер квартирадин майдан  100 квадратдинди ятIа, кьезилвал анжах 33 квадратдиз талукь жеда. Эгер квартирада чпин яш 70 йисалай виниз тир кьве кас яшамиш жезватIа, абуруз 42 квадратный метрдилай гьисабзава. Ина фикирда кьуна кIанзавай делилар мадни ава. Амма га­зетдин чинилай абурукай лугьун дуьз жедач. Мегьамед Алигьажиева гъавурда турвал, гьар жуьре муниципалитетра “яша­йишдин кIвалин кьадар” гьар жуьрединди хьун мумкин я.

Гьаниз килигна, чпин яшар 70 ва 80 йисарив агакьнавай ва кьезилвилерикай менфят къачудай ният авай агьалийри  яшамиш жезвай чкадин соцуправленидай   кьилди къачур чпин дуьшуьшда гьихьтин кьезилвилер аватIа  чирун меслятзава.

Важиблу я: кьезилвал анжах а дуьшуьшда къуватда жезва, эгер касди капремонтдин гьакъи гьар вацра вахт-вахтунда гузватIа — гьа гайи пулуникай тайин кьадар  кьезилвал яз элкъвена рахкурзава.

Гзаф аялар авай хизанар патал Дагъустанда и рекьяй кьезилвилер фикирда кьунвач.

Кьезилвиликай менфят къачун патал ихьтин ихтияр авай касди сифтени-сифте УСЗН-диз ва я МФЦ-диз арза, кIвале яшамиш жезвай хизанрин паспортрин ва я маса документрин копияр, хизандин кьадар,  хсусиятчивал, гьакIни взносар вири ганвайди тестикьарзавай документар тухвана кIанда.

Гьуьжет алаз, къал алаз ятIани, капремонтдин месэлади чи уьмуьрда яваш-яваш инанмишвилелди  чка кьазва. Бязи вахтара  гьатта закондин “процедурный” ис­темишунрални амал тийизвай дуь­шуьшар жезва. Акьуллу инсанар гъа­латI­риз рехъ ганвайдан гъавурда гьатза­ва­тIани, кваз кьазвач. И месэладал машгъул пеше­карри гьисабзавайвал, кардин себеб агьалийри чпин гражданвилин ихтиярар хуьн патал рикIивай чалишмишвилер тавун я.

Жасмина  Саидова