4-ноябрь — Халкьарин садвилин югъ

Халкьарин садвал. И гафунин ма­на-метлеб гзаф деринди ва гегьеншди я. Садвал авачир хизанни, хуьрни, республикани зурба агалкьунрикай, рикIин хуш мурадрикай, гьатта гележегдикайни магьрум жезвайди я.

Гьа са вахтунда абур масадбурун лукIвиликни, гъуьнтIуьникни акатда. Тарихдай ихьтин мисалар кIамай кьван гъиз жеда. Алай макъамдани абур тIи­мил туш. СССР чукIунин себебрикай сад­ни адак акатзавай союзный республикайрин арада авай садвал квахьунихъ галаз алакъалу хьана. Ихьтин татугай, чIуру гьалар арадал ату­ник пехилбуру, рикIер чIу­лавбуру, масадбурал агъавал ийиз алахъ­навайбуру чпин пай кутуна. США-ди ва адан гъилибанри араб уьлквеяр сад тахьун патал датIана женг чIугвазва. Стха уьлквейрин  мусурман халкьар сад ийиз, абур, мез ши­риндиз къалуриз, рикI атIузвай душманрин аслувиликай хкудиз алахъай Саддам Гьуьсейнан ва адан терефдаррин кьилеризни яд чимна.

Гьа рикI атIуз, дуьньяда тапан демократия тваз кIанзавайбуру Россияни стха, дуст, къунши республикайривай чара ийиз­ва, абур Россиядин Федерациядиз акси акъвазарзава. Чечен Республикада дяведик цIай кутунухъни, Дагъустандиз международный бандитрин дестеяр сухулмиш хьунихъни, Кеферпатан Кавказда терроризмдиз, экстремизмдиз рехъ ачухунихъни гьахь­тин метлебар авай. Украинада, Белоруссияда тунвай чIиргъинни, Эрменистандинни Азербайжандин арада кьиле физвай дявени, Молдавияда исятда, президентдин сечкийрин вилик, тухузвай татугай сиясатни чIуру крариз талукьбур я.  Гьа ихьтин душманвилин гьерекатралди чи уьлквени  чпелай аслу ийиз кIанзава. Чи халкьари ва къуншийри садвал хуьн патал гьакъикъи женг чIугун тавуртIа, алчахрин, душманрин мурадар, мумкин я, кьилизни акъатда. И важиблу кардин гъавурда гьар са ватанэгьли хьана кIанда.

Ни вуч лагьайтIани, алай аямда чаз сад­вал герек я. И гьакъикъатдин гъавурда 1611-йисуз Нижний Новгороддин земский кавха Кузьма Минин ва князь, бажарагълу военачальник Дмитрий Пожарскийни хъсандиз гьатнай. Федор Мстиславский кьиле авай ирид боярдикай ибарат гьукуматди Урусат Польшадиз маса гайила, анин королдин хва Владислав Урусатдин пачагь яз гьисаба кьу­нин икьрар кутIунайла ва Москвада адан дустари, гъилибанри агъавализ акурла, бояррини абурун тереф хуьдайла, Урусат къутармишун патал къагь­­риман рухваяр, зегьметчи халкьар къарагънай. Абуру са шумуд ополчение тешкилна, полякрихъ галаз женг чIугвадай такьатар кIватIна.

И вахтунда Москвада авай полякрин кьушунда 15 агъзурдалай виниз аскерар авай. 1612-йисан 27-июлдиз халкьдин кьушунар Ярославдай Москва азад ийиз рекье гьатна. Полякринни урус дестейрин арада лап къизгъин женгер кьиле фена. Эхирни 1612-йисан 26-октябрдиз ( 4-ноя­брь) по­лякри рей гана ва Москва чапхунчийрикай азадна. Ида Урусатдин вири мулкарай къецепатан уьлквейрин дестеяр ахкъудунин кIвалах башламиш хьунал гъана­.

И ватанпересвилин гьерекатдин надирвал квекай ибарат я лагьайтIа, мягькем гьукумат авачирвиляй Ватан хуьнин кар чпин фикиррилай, инанмишвалзавай диндилай, чпин гьал-агьвалдилай аслу тушиз, халкьдин гегьенш къатари чпин гъилиз къачуна. Уьл­кве лап кIеве гьатнавай ва девлетар ягъийри тарашзавай девирда Урусатдин халкьарин садвал арадал атана. Урус инсанри а макъамда халис ватанпересвал къа­лурна ва гьа идалди ватан барбатI хьу­нин­ ва гьамиша чапхунчийрин есирда амукьунин гьалдикай хвена. Гьавиляй баркаллу рухвайриз — Мининазни Пожарскийдиз Россиядин ше­гьерра зурба памятникарни хкажнава. Абурун кьегьалвал рикIелай алудиз жедач. Садвал мягькемарун патал гьар са­дахъ ватанпересвилин руьгь хьун лазим я.

1612-йисан 4-ноябрь — Москва Польшадин чапхунчийрикай азад авур югъ — тарих­дин лишанлу ва чIехи вакъиа я. Гьавиляй Россиядин Федерациядин Президентдин Указдалди 4-ноябрь Халкьдин садвилин югъ, вири государстводин сувар яз малумарна. Гьар йисуз чна и лишанлу югъ къейд­ни ийизва.

Къенин Россия 1612-йисан уьлкве яз амач. Адан чилел вишелай виниз жуьреба-жуьре халкьар яшамиш жезва. Чаз виридаз къе мягькем садвал, дуствал, ватан­пересвилин идеологияни герек я, са душмандивайни чи арайра гьахьиз тежедайвал. Чун сад-садаз акси акъвазариз, дя­вей­рик цIай кутаз тежедайвал. Гьар са да­гъус­танвиди, урусди ва маса халкьарин ве­­килрини, чеб гьи шегьерда, республикада аватIа аслу тушиз, сад хьтин ихтиярар, азадвилер авай са Ватандин гражданин яз гьисс авун патални.

И муракаб месэладикай уьлкведин Пре­зидент Владимир Путина ачухдиз кхьена: “Гзаф кьадар ва жуьреба-жуьре чIа­лар, культураяр, адетар авай государствода милли месэладихъ асул дибдин метлеб ава ва государстводин, общественный гьар са деятелни и кардин гъавурда дуьз акьуна кIанда. Вучиз ла­гьай­тIа милли месэладив жув адан гъавурда гьикI акьазватIа гьакI эгечIун хаталу я. Авайвал лагьайтIа, та­­рихда аваданлу, къени крар арадал гъайи са миллетчини хьайиди туш. Зурба ва машгьур инсанар гьамиша миллетчивилин, хсусивилин месэлайрилай, дердийрилай вине хьайиди я. Абуру да­тIана жуьреба-жуьре халкьарихъ галаз дуствилелди, кьве терефдизни хийир хкатдайвал яшамиш хьун хкягъайди я. ГьикI лагьайтIа, миллетчивал лап пис азар я”.

Дагъвийрихъ ихьтин гафар ава: “Халкьарин дуствили ислягьвал, алем хуьзва”. Гьахъ я, дуствал авачир чкада садвални же­дач. Садвал тахьайла, халкьни халкь яз амукьдач, чилерин, девлетрин иесивални масадбуру ийида.

ГьакI хьайила, Халкьдин садвилин югъ чи уьлкведин халкьарин гражданвилин рейсадвал ва ватанпересвал лишанламишзавай виридалайни жегьил суваррикай сад я. Халкьарин садвал чи уьлкведин аслу туширвилин, азадвилин ярж ва такьатни я. И кар эхиримжи варцара Россиядин амалзавай сиясатди дуьньядиз мад сеферда раижна.

Чаз ва къецепатан уьлквейрин агьалийризни аквазва, Россиядин Президент Владимир Путинан регьбервилик кваз уьлкведин къудратлувал хкаж жезва, ам зурба пачагьлугъдиз элкъвезва.  Ада дуьньядин майданда лап муракаб ва зурба месэлаяр меслятдивди, ислягьвилелди гьялунин карда еке роль къугъвазва. Гьа ихьтин Россия даимдаказ хуьн патал чаз мадни ва мадни садвал герек я.

Абад  Азадов