Нажмудин Шихнабиев - Лезги Газет

(Юмордин гьикая)

Хуьруьн кьилихъ галай тамай югъди цIилинал алай жунгавдиз хьуй лагьана са типIих гигин пешерин къуьнел алаз нянихъ зун кIвализ хквезвай. КIамун къерехда авай шуьмягъ валарик квай булахдилай заз рахунрин ван атана. Инал шишер ягъиз, кьве вишер дадмишиз къвезвайбур гьамиша жедай, акI хьайила ибурун патав тефена хъфин заз меслят акуна. Амма бирдан заз зи тIвар кьур ван атана. Аквар гьаларай, абур за-кай рахазвай хьтинди тир. Къуьнел алай типIих явашдиз чилел эцигна, зунни валарив агатна.

Инал пуд кас алай. Чебни вужар ятIа аку гьа. . . Чи хуьре авайни авачир пуд угъри. И йикъара Сеферан кIел квахьна лугьузвай, ингье шишерни ибуру гьадакай язавай кьван. Къацу вилер авай Мегьтера, ичкиди кьил гижи авурла, ашукьвал ийиз башламишна. Шуьмягъ тIвалуникай авунвай шиш кьилел хкажна, муькуь гъиле авай истиканни адав агудна «шаирди» вичи туь-кIуьрай чIалар кIелна:

Хуьда вуна таза кIелер,

Чубандилай артух, Сефер.

Чазни кIанда чIугваз кефер,

И кIелекай ягъиз шишер.

Истиканда авай зегьер турбадай хьиз вичин кIалхандай цана, ада мад вичин тариф ийиз эгечIна.

— Эй, хьана я кас, — акъвазарна адан лавгъавал чилиз кьуьнт янавай Къурбана. — Шиир кIантIа за ваз исятда туькIуьрин.
— А крар гьич, чун Мирзедин жунгав гъиз мус фида? – гаф масанихъ элкъуьрна ада.

«Яъ, я кицIин хва! – гьарай акъатиз са тIимил амай зай. – Зи жунгавда вил авани? Жуван виликай амукьай хапIа-шурпа, фу, тамай пешер гъиз гузвай жунгав ви руфуна твада за?! Валлагь, и гъиле авай гьанефдалди за ви руфунар акъашда, кепеюгъли!»

Генани за абуруз яб гудайвал хьана, вучиз лагьайтIа чи хуьре мад са Мирзе авай. Белки, гьадан жунгав нез кIанзавай-тIа?

— ГьикI, мус фида? Чун рази хьайивал, и йифиз. Кьвед- пуд сятинилай фида, — командирди хьиз жаваб гана Къурбана.
Ахпа абур мад чпин вилик квай тIуьн-хъунрикай рахаз хьана. Гьи Мирзедин жунгав тухудатIа чир хьаначтIани, зун гила хабардар тир. Гьавиляй зун типIихни гваз хтана. Паб, аялар гъавурда туна. Фу – затI тIуьна, зун мад гьа валарик фена. Папа и арада эквер хкадарна.

— Гьан, гадаяр, — буйругъзава командирди вичин жаллатIриз.- Сад – кьве КIвале экв ама, амайбур ксанва. Виликди!

Гила абур куш – кушдалди рахаз виликди физвай. Акван гьиниз фидатIа лагьана, зунни ибурун гуьгъуьниз. Сад – садан гуьгъуьна аваз физва чун. Вилик Мегьтер, ахпа Къурбан, гуь-гъуьна Маца. Арада кьуд – вад кам ава. Эхирда зунни. Физва чун кьудни чуьнуьхиз. Дуьз чи гьаятдихъ. Салан кьилихъ агакьайла, Маца гьанал къаравулда туна, кас- мас пайда хьайитIа лугьуз жеч, чеб кьвед фена.

Гила за вуч ийида? Вилик Маца кваз, завай сакIани эляс жезвач. Гьанеф зав гва. Мад чуьнуьхни тавунмаз и гавурдин хва рекьиз жеч хьи.

Эхирни, зи рикIел са кинода къачагъри гьикI складдин къаравул «секинарнатIа» хтана. Зани кьилел алай бармак хтIунна, ада вижевай са кварквацI къван туна, адалди жугъунихъ агалтнавай Мацадин кьилиз сад кекисна. Зере ван – сес акъат тавуна, ам зи гъилерал ярх хьана. Вичин юкьва авай чIулунал гъилер, зи чIулуналди кIвачер, перемдални сив кутIунна, зун яваш – яваш угъри хьиз зи гьаятдив агакьзава.

И арада варарай зи жунгавдин крчара ебни аваз угърияр экъечна. Заз садлагьана гьанефни гваз абурал тепилмиш жез кIан хьана, амма зи кьиле бирдан са фенд гьатна. Угърийри, «Маца, хъша» лагьана, жунгав агъуз тухвана. Зунни, Маца хьиз хьуй лагьана, абурун гуьгъуьниз. Агъа магьледиз агакьдайла, Къурбана заз лагьана: «Маца, вун гила ахлада, пакамахъ кимел экъечIа, вуч хабар – затI аватIа чирна, нисинилай чна жунгавдин кар аквада». Зун Мацадин паталай разивилелди «ун» ла-гьана, акъваз хьана.

«Ваъ, — фикирна за, — икI жунгав хутахиз за квев тадач. Сакъекъуьндилай алатайла Мегьтеран кIвализ мукьва я. Килигин гьиниз тухудатIа. Гуьгъуьниз хъфейтIа, Мегьтерни туна, Къур-бана чпин кIвализ хутахзава. Адан кIвал хуьруькай хкатнавай-ди я, жунгавди гьарагъай ванни къведач.

Зун мад угърийрин гуьгъуьниз фида. И арада са патахъ къекъечIнавай Мегьтер хкведа. Зани гьасятда бармакда къван твада. «Яда, Маца ам вун яни? – куш – кушдалди хабар кьунай ада. Амма гьасятда Мацадихъ галукьайди идахъни галукьна. Мегьтерни кьуд къат хьана чилел экIя хьана. И жаллатIни кутIунна, зун гила фида Къурбанан гуьгъуьниз. Фида дуьз адан тевледал кьван.

Рак акьална кIвализ хъфизвай Къурбанан кьилни за яда къене къван тунвай бармакдал. Жунгавдин крчарай акъуднавай епиналди кIвачер, гъилер кутIунна, хкажна Къурбан кьамал, гваз хкведа за жуван тевледиз. Хкведай рекье Мегьтер юзаз акурла адал мад са сеферда бармак гьалч хъувуна за. Гьа икI Мацани Мегьтерни хкида за тевледиз. Жув, хъфена ксана.

Пакамахъ за папаз, аялриз алатай йифен агьвалат хьайи – хьайивал ахъайна. Анжах жунгав квахьнавайдакай садазни лугьун тавун эмирна. Хабар кьур кас хьайитIа, аялри тама авай къурухдиз тухванва лугьурай. Къуй аяларни тамуз фий, са типIих тIвалар гваз хтурай, лагьана буйругъар гана, зун кимел фена.

Хабар нивай, хабар Къурбанан папавай. Пакамахъ къарагъай адаз тевледин виликай гъуьлуьн кьилел алай шапка жагъида кьван. Ам за кьасухдай анал тунвайди тир. Тевледиз кили-гайтIа, ана зи жунгав ава. Жунгав ава, шапка ава, гъуьл авач. Ина къекъведа, ана къекъведа – гъуьл цуькI хьанва. Адаз чизвай, алатай юкъуз Мацани Мегьтер галаз гъуьлуь нез – хъвазвайди, ахпа са нин ятIани жунгав чуьнуьхиз физвайди.
Чукурда язух дишегьлиди Мегьтеран папан патав.

— Я кьей вах, Къурбан куь кIвале авани? – жузада ада Мегьтеран папавай.

— Вув, ваъ, за Мегьтер куь кIвале аватIа лугьузвай.

— АкI ятIа абур Мацадин кIвале ава. Ша кван гьаниз фин, зи рикI секинзавач.

Фида ибур Мацадин кIвализ. Амма инани авач. Ацукьда пуд угъридин пабни веревирд ийиз. «Белки, милицайри кьуна ху-тахнатIа?» — лугьуда сада. «Ваъ, я руш, акI хьанайтIа, чи цура авай жунгавни хутахдачирни?! – жаваб гуда Къурбанан папа. «А жунгав нинди я?» — хабар кьада Мацадин папа. «Жунгав Мирзединди я, амма гьи Мирзе ятIа чидач». «Вуна адакай вучда?» — тIанкьна Къурбанан папан рикIи. «Я кьей вахар, чи гъуьлер Мирзеди кьунвачтIа гьа. . . », — гьарай акъатна Мацадин папай.

Са геренда ибур яд иличайбур хьиз акъваз хьана. Ахпа гьи Мирзедин жунгав квахьнаватIа чирдайвал меслятдал атана. Абур пудни санал булахдал экъечIна. Булахдин рехъни кимелай фенвайди тир. Папар чи къаншардиз къведайла, зун кIвачел къарагъна, инал жуван патав гвай Мегьамедаз угърийрин папариз ван жедайвал «зун жунгавдин цIил дегишариз хъфида», — лагьана кIвалихъди рекье гьатна.

Зи жунгав квахь тавунвайди чир хьайила, угърийрин папар муькуь Мирзе авай мягьледиз фида. Лугьумир кьван, адан жунгавни кефсуз яз гьаятда аваз хьана. Мад угърийрин папарин кенеф квахьна. Бес и жунгав нинди хьуй, квахьна лугьудай са касни авач? Жунгавни жегьлема, бес чи гъуьлер гьиниз квахьна? Белки, мад тIуьн – хъун ийиз булахрал фенватIа лагьана, къучийрин папар гьарма- сад са патахъ фида. Мад жагъидач.
Угърияр чеб лагьайтIа, зи тевледа жунгавдин чкадал гъилер, кIвачер, сиверни кутIунна ярхарнава. За ара-бир физ абуруз шишер ягъуникай, гьи малдин, гьи ничхирдин якIукай гьихьтин хуьрекар ийидатIа, абурув гьихьтин ички кьадатIа рецептар кIелиз хьана. Гьеле куьгьне йисарин календардай кIвалин кайванидиз гузвай меслятарни кIелна. Гьа и календарда вилик девирра Африкадин са тайифади инсанар недай къайдаярни кхьенвай. И макъала кIелдайла угърийрин вилер лап лацарни кваз дуьздал акъатна. Маца лагьайтIа, вич вичелай фена.

Эхирни, абур язух атана, за сивер кутIуннавай пек – перем алудна. Абурун минет –суьнет, кьур кьван кьинер ван хьайила, акI жедай хьи, на лугьуди, ибур са сеферда хата акъатай гунагьсуз аялар я. Гьикьван абуру чеб азад авун т1алабзавайт1ани, захъ авай жаваб сад тир: «Зи жунгав сагъ-саламат яз инал хтайла куьн азадда. Эгер жунгав тукIуртIа, квез чир хьухь…».

Угърийри чпин папариз жунгав гваз хъша лугьун тIалабна. Мад вучда, зун угъри туш кьван, угърияр чеб за чуьнуьхнаватIани. Зун са регьимлу кас я. Гъана за дафтар, ручка. За лугьуз, абурув пудавни кагъазар кхьиз тада, са гъил вахтуналди азад ийиз. И кагъазарни гваз зун кимел фена. Сеферни кимел алай. Адав кагъазар кIелиз турла, кимел ахьтин хъуьруьнрин ван акъатна, инал алай кьван вирибур а кагъазар мад кIелиз таз кIватI хьана. Инлай са пуд жегьилдив вугана кагъазар угърийрин папарив агакьарна.
Са ара фейила куьчедай винелди ажайиб са десте атана. Вилик Къурбанан паб квай. Адан гъиле крчара тунвай еб аваз зи жунгав, гуьгъуьна Мегьтеран паб – Сеферан кIел хкизвай, эхирдайни, кьве хъуьчIуьк Мегьамедаз хкизвай кьве къаз кваз, Мацадин паб.

Са арадилай абур куьчедай агъуз кьилер куьрснавай гъуьлерни галаз халкьдин тфу гуьгъуьна аваз хъфена. . .

Яраб гила кьванни эсер жедатIа?! ТахьайтIа, зи кьилиз мад са фикир атанва, къведай сеферда за угърияр чеб чуьнуьхдач. . . Я кас, виликамаз сир ачух тийин, килигда чун къучийри мад вуч фенд къурмишдатIа. . .

Нажмудин Шихнабиев

_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Гьикаятчи яз машгьур хьанвай Нажмудин Шихнабиева чи вилик сифте яз вичин шииррин кIунчI гъанва. ТIварарайни, цIарарайни аквазвайвал, абурун тематика гегьенш я: аялриз бахшнавай тарифрин чIалар, рушарикай кхьенвай манияр, лирикадин таза гьиссер квай эсерар, тIебиатдин сирерикай, классикрин рекьерикай ва икI мадни. Яни автордин гьиссеринни рекьерин майданар генгбур я. Ида куьн гьакъиндай лугьузва?

Н.Шихнабиева шииратдин эсерар фадлай кхьизвай. Студент тир йисара адахъ самбар шиирар урус чIалал кхьенвайбурни авай. Иллаки сатирадинни юмордин тах квайбурун таъсирлувал кьетIенди тир. ЯтIани адан гьикаятди кIвенкI къачуна, майдандиз чIехи ктабарни акъатна. Ингье абурун тIварар: “Куьредин билбил”, “Мехъер”, “Уьмуьрдин декьикьаяр”, “Хкягъай эсерар”. Эхиримжиди 2017-йисуз писателдин 70 йисан юбилейдихъ галаз алакъалу яз акъатна.

Бес шиирар? Абур гила майдандиз акъудзава. Ихьтин мисалар хейлин гьалтзавайди я. Месела, машгьур гьикаятчи ва драматург Къияс Межидовани эвелдай шиирар кхьизвайди тир. Прозаикар тир М.Гьажиевни, Я.Яралиевни, Ш.Исаевни, З.Гьасановни литературадиз чпин сифтегьан шиирар гваз атайбур я. Нажмудин Шихнабиевни гьа жергедай я.

Чна автордиз къачунвай кам мубаракзава. Гьикаятда хьиз, шииратдани ада вич устад тирди субутзава…

Мерд Али

____________________________________________________________

ГъвечIи руш

Чан гъвечIи руш,чан гъвечIи руш,

Ви тай гьич хуьревайд туш.

Ийидай кар рикIиз жед хуш,

Гьич акъатич ихтилат буш.

Кьада вичи гьар са амал,

Дидедин я рикIин хиял,

Нехирдизни тухуда мал,

Безетмишда бустанни сал.

Илимарни чирда хъсан,

Нинийривни къугъвад масан.

Гагь алукIиз партал сусан,

Квез амалар акван рушан.

ХупI манияр яда гуьзел,

Ширин гафар жеда мецел.

Квар къачуна,фида вич цел,

Шад жеда вич,хьайила мел.

Чан бубад руш,чан дидед руш,

Садан хатур гьич хадайд туш.

Икьван рикIиз жедани хуш,

Лезгистандин багъдавай къуш.

Эхиримжи зенг

Вуч гуьзел я и югъ къешенг,

Шад умудри язава зенг-

Гележегни хьурай куь генг,

Куь гъилева сирлу куьлег.

Эхиримжи мектебдин зенг —

Сефилвал квай шадвал я им.

Къе тарсарин акъвазрин женг,

Гурлу ийин шадвилин ким.

Гъалаба квай жегьил рикIер,

Къизгъин я цIай гьиссерин.

Хиялрава пакад рекьер,

Кьисмет хьайи мад вишериз.

Айрутмиш жез хьанва гьазур,

Хайи мектеб ва аялар.

Тербияни чирвал къачур

Муаллимрин пак хиялар.

Лув це гила, жегьил картар,

Къалуз рикIин мерд къенивал.

РикIеваз мектебни дустар,

Гьала девран квез кIанивал.

Мубарак хьуй квез и сувар,

Гуьзел рушар, чагъ гадаяр.

Дурумлу хьуй рикIин къастар,

Пакад йикъан чи архаяр.

Зун рикI я…

Зун жив я, вун акурла цIрадай,

Зун гар я, вун атайла къугъвадай,

Зун чил я, тек са цавув рахадай,

Зун дагъ я, тек са чили зурзурдай.

Зун рагъ я, гьамиша ваз хъуьредай,

Зун варз я, йифиз са ваз туьмердай,

Зун багъ я, къелед цлар тежедай,

Зун вацI я, кьулухъ элкъвез техжедай.

Зун гъед я, умуд атIун тийидай,

Зун гел я, цава-чиле таквадай,

Зун рехъ я, фена куьтягь тежедай,

Зун хьел я, рикIе хер-кьацI тийидай.

Зун лекь я, дагъдиз цавай килигдай,

Зун стIал я, къванцяй тIеквен акъуддай,

Зун цуьк я, рагак дувул кукIурдай,

Зун чад я, ашкъид гьиссер къизмишдай.

Зун гад я, зул къвалав гваз дамахдай,

Зун дад я, емишдин ад акъуддай,

Зун гьуьл я, залан дердер батмишдай,

Зун мез я, инсанвал квайд саймишдай.

Зун рикI я, гьиссерин кIунчI багъишдай,

Зун ким я, ашукьбуру алхишдай.

Зун цIай я, гьулдандин рикI ифирдай,

Зун сад я, устад я ви тарифдай.

Уьмуьрдин зул

( Мани )

Уьмуьрдин зул алукьзава,

Живед цIверекIв кваз цIвелерик.

Межлисд либас алукIзава

Сир йисарив гвай гьиссери.

Припев:

Нажмудин,Нажмудин,

ЧукIура сес манидин.

Залан дердер алудин,

Михьи рикIер агудин.

Муьгьуьббатдин нурарикай

Ша илгьамдин сачах хран.

Ашукьрин пак чIаларикай

КIанибуруз пайдах хран.

Шем хьиз кана цIрайтIани,

Гьич кьуьзуьвал кьадач хиве.

Ашкъидин цIал чрайтIани,

Тек жегьилвал хуьда рикIе

Нажмудин,Нажмудин,

ЧукIура сес манидин.

Кваз илгьамдин луварик

Ша бахтарин суварик.

Гатфар

Вили я цав, дили я кIам,

Къвезва шагьвар, юзуриз гам,

Цуькверикай дагъдин хурал

Хранавай къацу чIурал.

Булахдик ква гимишдин квар,

Цава ава къугъваз ачкар,

Физва дагъдиз, хъуьрез рушар,

Цуькверин гъиз гуьзел кIунчIар.

Зун рушариз килигзава,

Чпикай кIунчI илигзава.

Амма кIунчI ваъ, са цуьк я тек,

КIанзавайди рикIиз керчек.

Хквезва руш тек са цуьк гваз,

Темен гузва адаз,къугъваз,

Ашукь хьанва руш цуькведал,

Зун — а руш къекъвей чигедал.

Цуьк акъатна, къведа гатфар,

Вахт я гъиле кьадай дафтар,

Гьахьна гатфар зи рикIизни,

Акъат тийир гьич хъуьтIуьзни.

Теснифзава ваз манияр

Мани туькIуьр лугьуз вун зал

Гьавалат я, аваз ви тIвар.

Я руш, мани яни тупIал,

Ифриз къаш хьиз, ягъиз ви тIвар?

Припев:

Заргар туш зун, я тажир,

Са вун патал я шаир,

Теснифзавай ваз манияр.

Ви ипекдин чIарарикай,

Заз чуьнгуьрдин симер хьана.

За ваз лагьай чIаларикай

Муьгьуьббатдин эсер хьана.

Куьз элкъвезва залай вун икI ,

Чепелукь хьиз лампадилай?

Зав агатмир, кузва зи рикI,

Куда вунни багьнадилай.

Сулейман

Ви гьар са гаф хьана къизил,

Лезгидалди рахаз кьезил,

Девир — куьруь, хьана мензил,

Вун кукIушдал алаз хьана.

Ваз гележег акунай фад,

Инкъилибар хъжерди мад,

Сиясатдихъ тежерди дад —

Ви чIалара аваз хьана.

ЧIуру ният авай инсан

Ажеб вуна негьна хъсан.

Арифдарар тир ваз масан,

На гьабур чаз къалаз хьана.

Гафар — тIимил, мана — гзаф —

Ажайиб тир суьгьуьрдин саф.

Чладавай шаирдин гаф

Ваз вахтунда акваз хьана.

Накьан югъ чаз тиртIа мичIи,

Къе чахъ амач крар пичIи,

Зурба хьанва камар гъвечIи

Сулейман чахъ галаз хьана.

* * *

Заз акурд туш Хорасандин мичIи йиф,

Гьа йиф хьиз я на къуьнелай вегьей киф.

Ипек гузвай туш хьи я зун савдагар,

Назик чIарар вуч ипекдиз я ухшар.

Заз гекъигиз кIан хьана ви вилерни

ПIузарар ви, хъуькъверин хъвер, гъилерни,

Амма са затI жагъанач заз тешпигьдай,

Усал я хьи гьар са затI вав гекъигдай.

Хорасандин мичIивал гвай йиферни,

Ипек лугьуз тарифзавай пекерни-

Къундарма я теснифзавай шаирри,

Вун такуна,буш рахазвай факъирри.

Хуьруьн руш

РикI шадардай милайим хъвер,

Гьар са карда къизил гъилер,

ЧIулав кифер, чIулав вилер,

Ажеб хас я ваз, хуьруьн руш.

Я вун халкьай чилер-цавар,

Гатфарин цуьк, такур къаяр,

Гьа вун хьтин галаз таяр,

Къекъведа, гуз наз, хуьруьн руш.

Йикъа цIудра физ булахдал,

Гьейранариз буй-бухахдал,

РикI акъудмир, на дамахдал

Жизви салам кьаз, хуьруьн руш.

Мехъер я вун авай межлис,

Пехилбурун гьал жеда пис,

Агудмир на вав гьич иблис,

Лавгъа гафар гваз, хуьруьн руш.

Гьар са кIвале хьуй са гуьзел,

Гьар гуьзелдиз — рикIе гъезел,

Вакай мани хьурай мецел,

Ашукьдив гвай саз, хуьруьн руш.

Шаиррин шагь

Садбуру чапхунна къизилни гимиш,

Мержанар къакъудиз,тарашна гьуьлер.

На жавагьиррин цIараралди дигмиш

Гьейранна илгьамдихъ къаних тир эллер.

Гьар садан рикIикай вуна хъвана яд,

Фана дуьньядин чин авуна астад.

Бейнидин рикIе туна ашкъидин дад,

Панагьрин руьгь тир, пачагь Етим Эмин.

Дустариз къалана душман рикIевай,

Рабъедихъ къекъвезвай Салман рекьевай,

Бегьердихъ ишезвай чинар йикьевай,

Дердер (икай) яд авур, къуччагъ Етим Эмин.

Чи лезги халкьдив ви даим я суьгьбет,

Гьар са келима я несилриз тербет,

Ви илгьам ваз хьанва къизилдин гуьмбет,

Шаиррин арада шагь Етим Эмин.

Шихидхуьр

( Мани )

Ирид рекьин кьуна гирве,

Душманриз вун хьанай къеле.

Бахтлу я вун авай уьлкве,

Лекьерин макан Шихидхуьр.

Припев

Шихидхуьр, Шихидхуьр,

Шейхер-пIирер авай хуьр.

Тарихдин я шагьид хуьр,

Мелер-мехъер авай хуьр.

Мукьва ийиз аранни дагъ,

Синераллай женнетдин багъ.

Бахтлу хьурай гьар са утагъ,

Икьван чаз масан Шихидхуьр.

Гуьне патан чIал я фарман,

Гьар лезгидин руьгьдин Лукьман.

Самад булахдив гва дарман,

Гьала шад девран, Шихидхуьр.

Школадин юбилейдиз

Инкъилабдин ал пайдахдал

КуькIвенай вун са чирагъ хьиз.

Лежберрини вал дамахдай,

Куьрпейриз тир экуь рагъ хьиз.

Припев:

Бахтлувилин нур я вун,

Чи хуьруьн абур я вун,

Илимдин макан, школа.

МичIивилин перде падна,

Нурлу рекьиз гъана на эл.

Авамвилин рекьер кьатIна,

Илимдихъни тухвана гел.

Ви суьрейрихъ хьана дигмиш

Гьар жуьре дад галай емиш.

Алим, духтур ийиз битмиш,

Са асирда хьана вердиш.

Шихидхуьре кIелай картар

Чи уьлкведин гьар пипIева.

РикIелай фич, азиз дустар,

Школа даим рикIева.

Школадин дустар сагърай,

Юбилейдин югъ тебрикиз.

Школадин гатфар сагърай,

Бул бегьердин зул тебрикиз.

«Лезги газетдин» 2019-йисан 4-нумрадай.

__________________________________________________________________________________________________

Орден

(Гьикая)

Руфуна кьуьл акьур Салман вич вичел хтана. Адан кьиле чIижерин куьнуьда хьиз ван авай, япарай зегьле тухудай уьфтуьнин сес атIузвачир, гьа гила-мад япун пердейрай тIеквенар акъуддайди хьиз тир. Жендек, кьуркьушум цанвайди хьиз, заланзавай. Ада са жизви кьил хкажна, ам гьасятда пар алатай динг хьиз чилел гьалч хъхьана. КIевиз мад сеферда руфуна эцягъай кьуьлуьни ам алчударна. Адан япарихъ са уьтера хьиз “КIвачел къарагъ, урус вак! Тадиз, тадиз…” лугьудай немсерин гафар галукьна.

Вилер са жизви ахъайиз хьайи Салманаз лап гьа вичин нерин патавай чекмедин кIан акуна. Са гужуналди кьил хкажайла, адаз вичел гьалтнавай зирбадин кIан хьтин чин ва вичихъ элкъуьрнавай автоматдин луьле акуна. Къвалахъай адаз мад са автомат килигзавай.

— Яраб есирда гьатна жал? — гуьлледи рикIяй тIеквен акъудайди хьиз хьана Салманаз. — Ваъ! Жеч!

Бес ада кьин кьуначирни чан аламаз душмандин гъиле жув твадач лагьана. АкI хьайила, ада кьин чIурна, ам алчах я. Ингье, вун гьихьтин намуссуз ятIа, Къазиев Салман, 1936-йисалай партиядин член, Яру Армиядин офицер, Ватандин аскер, диде-бубадин даях, дустарин далу!

…Абур вад кас амай, кьве суткада абуру чпин полкуниз кьулухъ чIугвадай мумкинвал гана. Вад аскерди душмандиз вилик къведай рехъ СиратIалдин муьгъ авуна. Абурун чпин кьилелни азраилди лув гузвай, ятIани, аскерри са камни кьулухъ къачунач. Пуд лагьай юкъуз немсери викIегь аскерри хуьзвай тепедал тупарай гуьллейрин хар къурна. Тамам са сятни зура. Салманан юлдашар вири телеф хьана. Текдиз амукьай командирди амай са тупунай ягъиз хьана. Снарядар куьтягь хьайила, ам, гранатар тупуник кутуна, (гьамни сагъдиз немсерин гъиле гьат тавурай лагьана), вични тупунал хкаж хьана… Вири санлай цавуз акъатна.

Амма гила Салманаз вичел чан гьикI хтанатIа чизвач. Белки гранатар хъиткьинначтIа? АкI хьайила кьиле авай биши ван вучтинди я? Женгера ахьтин вахтар жедай хьи, ада гуьллеяр гьич тIветIер кьванни саймишдачир. Я адахъ садрани гьарнихъ чкIизвай гуьллеяр галукьни авуначир. Аскеррини лугьудай: “Чи командир гзаф бахтлу кас я. Адак тур-тфенг акатдайди туш. Гуьллейризни адахъай кичIе я. Ам лап гьа Берлиндиз кьван фида.

Ингье, гьа икI хьуни авуна. Тупуникай затIни амач, амма Салман сагъ я. Кьамал хер хьанва, анжах кьенач. Гьа икI гижи хьанваз ам немсерин солдатриз жагъана.

Немсери Салманакай чпивай жедай кьван рахшандар авурдалай кьулухъ ам галчIурна подвалдиз гадарна. Йиф амай кьван ам вич вичел хтанач. Югъ малум жедайла, ада вилер ахъайна. Са гуж-баладалди, чиле гъилер атIумиз, цлар кьаз, ам къарагъна. Ада сифте авур хиял катуникай тир. Ам аста-аста экв аватзавай дакIардив агатна. Амма дакIар лап гъвечIиди тир, ана ракьун тIвалар авай. Цларни — къванцинбур. Адаз дакIардин къванер акъудиз кIан хьана, амма кIеви ва къайи къванер гьикьван кикералди чухванатIани, адан тIем акакьнач.

Ада гила вичин кьисмет гьихьтинди жедатIа лугьуз фикирзавай. Гьар гьикI хьайитIани, сифте жув сагъ амукьун патал хвена кIанда, ахпа катда. Коммунист тирди абуруз чир жедач. Полк хъфидайла документар вири полкунин комиссар Гришинав вахканвай. Командирдин лишанарни алач, эхиримжи юкъуз ада кукIвар хьайи гимнастерка дегишнай, цIийидал са лишанни алачир. Анжах гила адан рикIел са кар хтана. Куьгьне гимнастерка гадардалди, адалай орден алудна, цIийидал гьалднай, кIаникай, астIардал.

Анжах гила ада кьецIил жендекдал алай гимнастеркадин кIаник квай ордендин къайивал гьиссна. “Немсериз такуна гьикI амукьна?” — фикирна ада. Ада хурудик гъил кутуна, орден кIевиз гъута чуькьвена. Командирдин гъиляй къачур сифте юкъуз хьиз.

И арада подвалдин рак ачух хьана ва анай Салманаз экъечIунин буйругъ гана. Адаз немс чIал чидачиртIани, фронтда хьайи кьве йисуз ам бязи гафарин гъавурда гьатзавай. Ам машинда акьадарна са гьиниз ятIани тухвана. Гьар са акъвазай чкадилай машин гьа вич хьтин есиррай ацIана. Нянихъ и дестедихъ галаз Салман цацар алай симералди кIевирнавай лагердиз акъатна.

Им ажалдин лагерь тир. Салманаз абурукай ван хьанвай, амма вич аниз аватдайдакай ада гьич хиялни авунвачир. Гила тахтайрикай раснавай баракар, инсанрикай кана руьхъ ийизвай крематориядин турба, цацар алай симерин пуд жерге акурла, адаз къайи гьекь акъатна…

Са варз, кьве варз алатна. Салмана катуникай фикирзава. Амма кьилиз акъатзавач. Эхирни ихьтин са югъ атана. Лагердин комендант хайи югъ къейд ийизвай. Комендатурада офицерри тIуьн-хъун тешкилна. Солдатрини хъваз башламишна. Йифиз геж хьиз Салман баракдай экъечIна. Ам кис жез-кис жез комендатурадив агатна, пипIел алай связистрин кIвализ килигна. Касни авач, вири хъваз фенва. ПипIe авай тумбочкадал адаз юкъуз акур симер атIудай хех ва бегьлеяр ала. Адаз герекбур гьа ибур тир. Салман кац хьиз, а кIвализ гьахьна, экъечIна. Лагердивай яргъаз акъатайла, ам вич и кардал тажуб хьана. Икьван регьятдиз катиз хьунал мягьтел хьанвай ам кьадарсуз шадни тир. Югъ малум жедалди адаз тадиз тамув агакьун кIанзавай, гьавиляй ада тадини ийизвай. Ингье, ам тамув агакьзава. И арада садлагьана адан рикIел лагерда вичин орден — Яру Гъетрен орден амайди хтана.

Сифте лагердиз гъайи нянихъ ада орден баракдин цлан са тахта хкажна гьана чуьнуьхнай. И орден адаз багьа тир.

Вучиз лагьайтIа адахъ галаз рикIелай тефидай са вакъиа алакъалу тир… Дяведин сифте йисуз Къазиева къуллугъзавай полк душмандин гьалкъада гьатна. Анай экъечIун патал сифте душмандин зайиф чка чирна кIанзавай, амма разведкадиз фейибурукай садни хтана ахкъатнач, я полкуна мад разведчикарни амачир. “Есир герек я” — лагьана куьрелди полкунин командирди адаз. “Гъида”, — мадни куьрелди жаваб гана Салмана.

Ам аскерар тир рабочий Алексей Гвоздин ва Бакудин нафтIадин буругъдин ачарчи Аллагьверди Жафар-огълы галаз рекье гьатна. Бирдан абурал кьезил автомобиль расалмиш хьана. Къазиева автоматдай машиндин чархар яна. Машин акъваз хьана. Са легьзеда давам хьайи ягъунар акъваз хьайила разведчикри машиндал вегьена, ана ацукьнавай полковник кьуна акъудна, адан гъилер кутIунна. И арада рекьел немсерин мотоциклистар акъатна. Абур лап патав агакьайла разведчикри абуруз гуьлле гана ва абурал гранатар гадарна.

— Партизанар! — гьарай акъатай мотоциклистар гуьлле гуз-гуз кьулухъ элкъвена. Са гуьлле Аллагьверди патал ажалдинди хьана.

Хурудай фей и гуьлле далудай акъатай адай гаф акъат хъувунач, анжах вилер Салманаз килигзавай, и вилера са мурад авай — амни душмандилай кьисас вахчунин мурад тир.

Дустунин мейит валара чуьнуьхна Салманни Алексей полковник гваз командирдин патав хтана. И есир кьунай Къазиеваз Яру Гъед орден ганай.

Немсерин полковникди гайи малуматри полкуниз гьалкъадай экъечIдай мумкинвал гана.

Ихьтин “савкьат” агакьайла дивизиядин штабдизни шад хьана.

Ингье, гьа и орденди Салманан рикIел дустунин вилерай акур мурад хкана. Идалай гъейри, Салмана и орден чпин кьведандини яз гьисабзавай.

Бес орден цацар алай симерин юкьва, фашистрин чекмейрин кIаник тадани?

“Ваъ! Ам, Къазиев Салман, виждан михьи халис дагъви, намус квай инсан ятIа, лагердиз хъфида ва орден вахчуда. Вуч адан кьилел атайтIани, ам хъфида”.

Ам лагердиз хтайла, адан майдандал вири есирар акъвазнавай, вилик тапанчи гъиле авай комендант вилик-кьулухъ пехъи кицI хьиз къекъвезвай ва са вуч ятIани хабар кьазвай. Катнавайди вич-вичелай хтана акурла, вири мягьтел хьана, амма виридалайни — комендант. Ам пуд сеферда Салманалай элкъвена, на лугьуди ада 4315 лагьай нумра алай есир суьгьуьрда твазвай.

— Карцер … собака… — лагьана ада.

Адет яз, катун анихъ амукьрай, цацар алай симериз мукьва хьайибур, луькIуьн тавуна ядай. Амма Къазиев дустагъна. Мал хьиз гатана. Гъилер алчудариз, къавукай куьрсна. КьецIил жендекдал ифирнавай ракьуналди тагъма эцигна. Амма кьенач.

Вучиз? Садазни и кар чир хьанач. Салманазни. Белки, лагердин комендантдизни чизвачир жеди. Вич кьин тавуна тур Салмана генани катуникай фикирзава. Анжах и сеферда рикIелай орден алудна кIандач.

Я алудни авунач. Са сеферда адаз складдай машиндиз картуфар ягъиз финин буйругъ гана. Салман чуьнуьхнавай орден хурудик кутуна, складдиз фена.

Абуру кьуд касди картуфар машиндиз язавай. Шегьердай атанвай офицерди ракIарал пlaпlpyc чIугвазвай. Машин картуфрай ацIудайла, Салман садлагьана машиндиз хкаж хьана. Гъилералди ва кIвачералди картуфар кьве патахъ ийиз, ам абурун юкьва гьахьна. Гъавурда акьур юлдашри картуфар адан винел вегьена.

Са шумуд декьикьадилай Салмана машин юзайди гьиссна. Адаз машин тамув шумуд декьикьадилай агакьун лазим ятIа чизвай. Амукьдайди чинеба хкадарна тамуз катун тир. Тамуз мукьва жедайла хьиз чарх пад хьайи хьтин ван авуна, машин садлагьана, тормоз яна, акъваз хьана.

Са вуж ятIани борт кьуна юзурна, куздиз хкаж хьана. Мад сад. Ида лап Салманан кьилел кьуьл илисна. И арада адаз лап михьи ypуc чIалал рахазвайбурун ванер атана.

— Вася, ина авай картуфар чаз тамам пуд вацра бес жеда.

— Партизанриз ибур акурла лап шад жеда.

— Виридалайни кьуьзуь Савелий рази жеда, ада фадлай хуьрек ийидай затI авач лугьуз арза-ферзе ийизвай.

— Гила къуй гьар юкъуз картуфрин пюре авурай.

И ихтилатрин ван хьайи Салман югъваз-югъваз картуфрин гьамбардикай хкечIна. Ам акур партизанар пагь атIана амукьна.

— Стхаяр! — шаддиз гьарайна Салмана…

…Са-кьве сятдилай тамун юкьва авай гъвечIи къазмада партизанрин отряддин командирди ва партизанри Салманан суьгьбетдиз дикъетдалди яб гузвай. Вичин ихтилат куьтягьай Салман ва кIватI хьанвайбур вири столдал алай Яру Гъетрен ордендиз килигзавай. Вири киснавай. Гьар сада и ордендин ва адан иесидин кьисмет веревирдзавай.

— АкI хьайила, вун и ордендиз кьве сеферда лайихлу хьана, — лагьана партизанрин отряддин командирди.

— Кьве сеферда лайих хьайи орден!

— Орден къачуна, ам капун юкьвал эцигна, лап хейлин вахтунда адаз килигиз акъвазна, налугьуди адаз вичин уьмуьрда сифте сефер яз аквазвай Яру Гъед. Ахпа ада орден Салманав вугана, гуя и орден Къазиеваз гьа гила сифте яз гузвайди я.

«Лезги газетдин» 2020-йисан 17-нумрадай.

_______________________________________________________________________________________________

Бубадин дуркIун

(Гьикая)

Больницадин пуд гьавайрин дарамат, вири палатайра эквер куькIуьрна, ишигълаван хьанва. Амма гьаятда, мулдин цуькверин ни чкIанвай багъда скамейкадал, Саид текдиз алама. Ада я цуькверин ни гьиссзавач, я вилериз ишигълаван хьанвай больницадин дакIарар аквазвач, я гьавадин къайивилини ам уяхарзавач. Серсер хьанвай вилер гьич лупIни тийиз, датIана кьвед лагьай мертебадин вад лагьай дакIардал алкIанва. Чапла гъилихъай вад лагьай дакIар. Им са варз я Саидан вилер гьа са дакIардал алаз, амма дакIардай адаз килигдай, са ишара кьванни ийидай кас авач.

— Саид халу, ваз мекьи хьун мумкин я, нянихъ гьаваяр гзаф къанва, къарагъ, хъша, — адан кьилив лацу халат алай жегьил медсестра акъвазна.

Ван хьанатIа, хьаначтIа? Саида жаваб ганач. Са декьикьа алатайла хьиз, ада кьил са уьтери агъуз-виниз юзурна. Жегьил рушаз им разивилин, я туш наразивилин лишан яни чир хьанач, амма адаз са легьзеда ацукьнавай итимдин кьежей вилери рапрап гайиди акуна. Лацу халат алай руш са гъвечIи геренда акъвазна, ахпа, кIвачери ван тийидайвал, мукъаятдиз хъфена.

Дугъриданни, Саидан вилер кьеженвай. Вичиз хабарни авачиз къвезвай накъвари вилер цин пердеди хьиз чуьнуьхнавай, абуруз дакIардай чкIизвай эквни ших алаз аквазвай, адан хиялар, им шумуд лагьай сеферда, мад яргъариз, уьмуьрдин алатай йикъарин девирдиз хъфизвай.

Агь, хиялар, хиялар!.. Куь назик къужахда гьахьна жуван уьмуьрдин аял вахтарилай башламишна гьи девирдиз хьайитIани сиягьат ийиз жеда. КIан хьайитIа, гележегдизни килигиз жеда. Амма хиял, гьикьван ширинди хьайитIани, туькьуьл, агъурди ятIани, гьакъикъатди туьхуьрда, кьатIда, цIурурда, рагъ галукьай чиг хьиз ам квахьда. Чиг хьиз?.. Ваъ, чигедин гелни амукьдач, бес хиялдин гел рикIе амукьдачни?! Бязи вахтара гьатта тIарвални гьиссда эхир! Гагь-гагь хиял амач, куьтягь хьана, амма ваз са куь ятIани лезет гузма, ва кIуфал бейхабар хъвер пайда жезва…

Саидан сиягьат яргъал аял вахтариз кьван давам хьанач. Хиялри цIувад йисан кьулухъ хутахай адаз вичин кIвал аквазва: баябан хьанва кIвал, ичIи хьанва кIвал. Амач уьмуьрдин юлдаш. Мад къведач япариз Жавагьиран шад хъуьруьнин ван. Ангье диван ам ацукьдай — буш я гила. Столдал гъалар авай кьвати — ни храда, Саид, гила ваз жигет? ДакIардал ахъазмай шииррин ктаб — ажалди кIелна куьтягьдай ганач хьи мажал. Цлакай куьрснавай шикил килигзава гьайифдив… Агь, Саид, Саид, хуьз хьанач вавай ви Жавагьир. Бес гила вуна вуч ийида, кьилди гьализ жедани вавай уьмуьр? Зи гъвечIи Наргиз ни хуьда, ни ам чIехи ийида? Вуж гелкъведа адахъ? ТахьайтIа, тахай дидедин гъиле твадани?..

— Диде, диде, хъша, заз кичIезва, — гьарайзава ахварай Наргиза. Саида баладин кьилелай кап алтадзава, адан винел яргъан туькIуьр хъийизва. Шикилдиз килигиз, кьин кьазва: Жавагьир, вун инсафсуз уьзуьрди къакъудна завай, амма Наргиз патал за зи уьмуьр гуда, анжах адан бахтлувал патал зун яшамиш жеда. Ваз тагай уьмуьр, белки, чи баладиз кьисмет жен. Ваз кьин хьуй, чи бала бахтлу авун патал…

Саида гайи кьин кьилиз акъудиз хьана. КIвалахални, кIвалени адан фикир вичин рушакай тир. Наргиз лагьайтIа, са гуьзел нини хьиз аквазвай. Къвердавай чIехи жезвай адаз бубади диде авачирвилин гьисс яргъа хьун патал вири алахъунар ийизвай. Рушаз буба, бубадиз рушни акьван кIандай хьи, эгер абурукай сад я кIвалахал, я школада геж хьайитIа, абуру сада-садаз туьгьметардай. Рушан гьар са хиял, фикир бубадиз аян жедай, вуч кIан хьайитIани рушаз бубади “ма, чан руш, и дуьньяда ваз къачун тийидай затI гьич тахьуй” лугьуз, Наргиз харуз хуьз хьана. Гьелбетда, харувили кстахвални арадал гъана. Амма Саидаз адакай къурху авачир, руш гагь-гагь кIевиз азарлу жез хьана. Саид са къатда рушни галаз духтуррин патав физвай. Кьве сеферда Москвадиз тухвана. Профессорди рикIиз регьят жедай ихтилатар ийизвачир. Бубади рушаз са келимани лугьун тийиз, вири вичин рикIе хуьзвай. Руш сефил хьайивалди, бубади ам багьа савкьатралди шадарзавай. Ленинграддай видеомагнитофонни гъана. Амма и шадвилер вахтуналди тир, руш къвердавай сефил жезвай. Эхирни са юкъуз ам больницадиз аватна. Духтурар алахъзава, амма руш дири хъжезвач. Саид мад профессордин патав физва. Ада минетзава. Авай са руш я. Пулар гуз алахъзава. Мад сеферда минетзава. Авай са руш я. Буба метIерал акъвазнава…

— ДуркIунри кIвалахзамач, операциядини куьмек гудач, — умуд атIанваз лугьузва профессорди. — Адаз анжах сагъ дуркIун герек я.

— Профессор, ваз минет я, зи дуркIунар сагъ я, кьведни акъуда, анжах зи Наргиз къутармиша. Захъ мад касни амач. Завай Жавагьираз куьмек хьанач, къуй Наргиз кьванни яшамиш хьуй. За минетзава, зун метIерал акъваззава…

Са варз алатнава операция авуна. Саид, са дуркIун амачир Саид, больницадин гьаятда ацукьна, кьвед лагьай мертебадин вад лагьай дакIардиз килигзава. Анжах дакIардай Наргиз аквазвач. Гьа къе-пака къарагъда лугьузва. Бубадин кьве вил буьркьуь жезва гуьзлемишиз, амма Наргиз авач дакIарда. Тек са хъен аквазва гелкъвезвай медсестрадин. Йикъар физва са-сад, гару тухузвай пешер хьиз. Буба ала мад скамейкадал, килигзава, гьа саниз. Бирдан ам къарагъна кIвачел, хкажзава кьве гъилни, ялварзавай арабди хьиз. “Наргиз, Нар…гиз… зи руш”, — гьарайзава ада. Багъда къекъвезвайбур килигзава вири кьвед лагьай мертебадин вад лагьай дакIардиз, ана гуьзел руш ава, назикдиз гъил юзурзава бубадиз. Ай аламат, гьинай къвезва а къуват кьецIидаз катдай, лалдаз рахадай, бишидаз ван къведай, буьркьуьдаз аквадай ихьтин легьзейра! Лувар кткайди хьиз Саид катна больницадин ракIарихъ. Кьвед лагьай мертебадиз гьикI хкаж хьана?! Ингье ам вад лагьай палатада ава, вичин руш къужахламишна, шезва. Шад, бахтлувилин накъваралди. РикI ацIанвай, дакIунвай. Гила…

Гила кьезил хьана, азад хьана, алатна залан пар. Им ийикъара са гужуналди къекъвезвай, садавни рахан тийизвай, чина мейитдин ранг авай Саид туш. Масад я, масад я. И Саидаз дерт-гъам чидайди туш, ам гьамиша шад, гумрагь, бахтлу Саид я. Са кьадар вахтундилай Саид Наргизни галаз кIвализ хъфизва. Уьмуьр давам жезма. Абур кьведни шад я, бахтлу я. Уьмуьр акъвазнавач, ам виликди еримишна физва. Саид инвалид яз пенсиядиз экъечIнава. Наргиза институт акьалтIарна. Наргиз гьа вилик хьиз шад я, им бубадин шадвални я. Анжах ада бубадиз эхиримжи вахтара теменар кьериз гузва.

Са юкъуз кIвализ Наргизахъ галаз са жегьил атана. Чпиз эвленмиш жез кIанзава лагьана. Бубадин мурад тушни! Мехъер къурмишна ахьтин, Саидазни Жавагьираз ахварайни такур хьтин. Мурсални Наргиз Саидахъ галаз яшамиш жез хьана. Буба шад я, ада хтул гуьзлемишзава. Амма рушни езне адан гъавурда гьатзавач. Езнеди цIийи симфониядал кIвалахзава.

Наргиза бубадиз лугьузва: — Мурсалаз и кьве кIвалин мука дарзава, кIвалах ийиз жезвач. Наргиза мад ва мад ван элягьзава: — Мурсалаз артухан ванер-сесери кIвалах ийиз манийвал гузва. Бубади “галачир уьгьуь” язава. Наргизаз вичин Мурсал акьван кIанда хьи, гьич садни адаз и дуьньяда акунани кIандач. Анжах абуруз, гьайиф хьи, кьилди кIвал авач.

Са юкъуз Наргиза бубадин столдал кьасухдай яру цIарар чIугунвай макъала авай газет эцигна. Саида ам кIелна, кьуд къатна вичин жибинда туна. Вилер кьежена, ам куьчедиз эвичIна, са гьиниз ятIани фена. Ингье а кIвалер, макъалада лугьузвай кьуьзуьбурун кIвал. Саид геж хтана. Пакад юкъуз Наргизни Мурсал кIвале авачирла, ада гъвечIи чемодандиз вичин пек-затI кIватIна. РакIарал кьван фена, са затI рикIелай алатайди хьиз элкъвена. Цлалай гьайифдивди Жавагьир килигзавай. Саида шикил вахчуна, чемоданда туна. Мад ам и кIвале са куьнини кьазмачир.

Накь таниш хьайи рекьяй физва Саид. Ам перишан я, гъамлу я. Агь, Саид, Саид! Вун Саид я, шаир тушир, вун Саид я, ашукь тушир, вун Саид я, акъуд тавур вилер. ДуркIун акъудай Саид, бес вун инсан тушни, лагь тIун са келима. Килига тIун вун чаз. Ша чи патав, шад манидиз яб це. Амма ваъ, Саида бажармишзавач. Ван къвезва рагазни, амма ам лал я. Рахада рагни тIурфандив, амма ам биши я. Жанг яда рагаз, куда хьи рагани, амма авач адаз гьисс. Белки, рагаз элкъвезватIа вун, Саид, къайи къванер хьтин рикIер акурла. Жез хьайитIани paг, жемир paг рекьел, элкъведач гьа валай инсан, хъиткьинарда вун, падда, ви къаябри херда рикIера инсанрин. На гъил къачу инсанрилай, маса ганатIани вун, я вилни жемир садра маса гайидакай цIийи кьилелай дуст хъжеда лагьана…

КIвализ хтай Наргизаз столдал гьа вичи цIарар чIугур макъала авай газет акунач. Ам тадиз муькуь кIвализ фена, са дегишвални авачир, анжах цлал дидедин шикил алачир.

— Мурсал, буба кьуьзуьбурун кIвализ фена, — лагьана, Наргиза вилерин ишарадалди.

— Вуч ийида кьван. Мукьвал, яргъал ам вуна гьикI хьайитIани ракъурдайвал туширни?

— ЯтIани, ам икI… садлагьана фин хъсан хьанач.

— АкI ятIа, за ам элкъуьрна хкидани?

— Хкидани?! Ваъ, ада ви симфониядиз манийвал гуда…

Саид фадлай кас амачирбур, кьуьзуьбур хуьдай интернатда ава. Амма и йикъара ам мад гьа виликан больницадиз физва. Ам гьаятда ацукьда ва геждалди кьвед лагьай мертебадин вад лагьай дакIардиз килигда. Руш мад начагъзава. Саида вичиз амай са дуркIунни хгудалда, анжах вичин руш яшамиш хьун паталди… Авай са руш…

«Лезги газетдин» 2020-йисан 51-нумрадай.

_______________________________________________________________

ТIугъвалдин ругъвал

(Юмореска)

Дивандал къатканвай Ханлара патав гвай гъвечIи столдаллай шаир Сажидинан «Вун накь вучиз атаначир» мани акъваз тийиз язавай телефон къачузва:

— Алло, вуж я зенг ийизвайди?

— Ам зун я, Беглер я. ГьикI кьиле физва ви самоизоляция?

— Агь, вун сагърай, Беглер. Вунни хьаначиртIа, зун дарих хьана рекьидай. Я са рахадай кас авач, я илифдай дустар…Кьилди жуван хушуналди кIвалин дустагъ кьиле тухузва.

— Я Ханлар, бес ви паб кIвале авачни? Гьадав рахада ман.

— Яда, за ваз вуч лугьун.Гьар са чIехи сувар алукьайла, ам вичин дидедин патав физвайди я. АтIа кино авай-е, гьана хьиз, зи пабни гьар Яраз дидедин кIвализ фин адет хьанва.За сувар кьилди кьабулзава. Вишни кьабулзава, къайи шишни.

— Кьилди хъваз, ксуз жедани? Эхир мус хьуй?

— Яда, за ваз чинеба лугьун, чарабуруз лугьумир.Кьилди авач-е. КIва-лин вини кьиле сад мад ава. Гьамни дивандал ала, захъ галаз хъвазва. Амма Роспотребнадзорди къалурнавай мензил хуьзва.

— Маскаяр, бегьлеярни алани?

— Ваъ, яда. Вуна гила ягьанатарзава.Маска алаз эрекь, чай, чехир, хъваз жедани?

— Я Ханлар, ваз недайди ни гьазурзава? Заз чизва, вавай са хуьрекни, са чай квачиз, гьазуриз жедайди туш.

— Сагърай зи паб! Ада, зи кар чиз,верчерни, балугъарни чрана, аш-затIни авуна, са катулдавай картуфарни ргана, тунва кIвале. Лап и вацра бес жедайвал.

— Яда, а ви мугьман вуж я, вахъ галаз тIуьн-хъун ийизвайди?

— Валлагь,Беглер, вуна зун айибмир, ам заз чидайди туш. Фадлай кIвале авайди я.

— Бес куьн рахазвачни?

— Рахазва… рахазва… анжах са зун я ман рахазвайди. Чидач, ам лалди яни, тахьайтIа, — бишиди. За гъиле рюмка кьурвалди, гьадани кьада.За хъвада, гьадани хъвада.За закуситда — гьадани. Анжах рахадач. Вуж я, вуж туш чидач. Нез, хъваз ксузва.

— Бес икьван йикъара чарадан кIвале жедани? Белки, ам угъри я жеди. Я тахьайтIа…

— Ваъ, ваъ,Беглер. Ам пис кас туширди аквазва. Гзаф секинди я. Мад мугьмандиз «ахлад» лугьуз жедани?

— Я Ханлар, ерли рахан тийидайди?..

— Анай манидин ван къвезва хьи?..

— Ам телевизор я, чкадин телевиденидай концерт гузва. Яда, мад са аламат ава, ам ерли телевизордиз килигдайди туш.

— Бес ам квез килигзава?

— Залай вилер алудзавач. Чидач, вич галачиз за кьилди хъваз кичIезватIани.

— Жеч, я стха! Гила ада вучзава?

— Са затIни, килигзава заз, кац хьиз. Зи гъил рюмкадал физва — гьаданни. За мубаракзава — гьадани…

— Бес вуна ам рахадайди туш лагьаначирни?

— Адай ван акъатзавач, зи чIалар ахъайзава. Къала кван, зун адан патав фин садра… Йоъ…амни зал къвезва! И гавурдин келледал путулка гьалчдани?..

— Ам вуч ван я? Гуьзгуь хайи хьтинди я хьи?..

— Гуьзгуь хун хъсан яз гьисабда. Зун икьван йикъара алцурарай фасикьни квахьна. Гуьзгуь шифоньерда авайди тир. И фасикь гьана авай кьван!..

— Гена гьакI алатайди, Ханлар…

— Беглер, гуьзгуь хайивалди, пабни хтана…

«Лезги газетдин» 2021-йисан 12-нумрадай

___________________________________________________________________________

Аслан ва Тарас

(Гьикая)

Саки кьуд варз хьанва Аслана Украинада махсус дяведин серенжемра иштиракиз. Адаз гила лап хъсандиз чир хьанвай бандеровчийрин вагьшивал, абурун алчах фикирар, Россиядин халкь такIан хьун гьинай атанатIа. Советрин девирда стха республикада гила халис фашистри власть чпин гъиле кьуна, халкь лап жаздандал гъанвай. Иллаки урус халкьар яшамиш жезвай Донбассда. ТакIанвили такIанвал арадал гъида лагьайвал, Асланан рикIени и инсансузрин гьакъиндай анжах такIанвал гьатнавай.

Адан дуст Антон Федорова вичин гъилерал чан гайила, Аслана кьисас вахчуда лагьана, кьин кьунай. Дирибашвилин медалдиз лайихлу хьайи Антона, тупунин гуьлледин хъипрепI галукьайла, чан ганай.

Урусатдин кьушунрихъ галаз капитан Усманов Асланан стрелковый батальонни виликди физвай. Шумуд шегьер, шумуд хуьр азадна адан батальонди. Ингье, Асланан батальонди мад са хуьр нацистрикай азадна. Гила адан солдатри гьар са кIвал ахтармишун лазим я. Душмандин жасусар агьалийрин кIвалера чуьнуьх жезвай ва гьанай чи солдатар язавай. Иниз килигна, гьар са куьче, гьар са кIвал ва маса идараяр ахтармишун важиблу тир.

Аслан са солдатни галаз хуьруьн куьчедин чапла патан кIвалериз килигзавай, шаклу кIвалер мукъаятдивди ахтармишзавай. Чкадин агьалийри чи солдатар хушвилелди къаршиламишзавай, абуруз чпин патай чухсагъул малумарзавай. ЯтIани хиянаткарвал рикIе авай сад-кьвед авачиз тушир. Абуру чинеба чибуруз къаст ийизвай.

Асланаз и кар хъсан чизвай, гьавиляй ада вичин гъилик квай солдатриз тикрардай: “Мукъаятвал ва мадни мукъаятвал”. Аслан нубатдин кIвализ гьахьна, адан къаршидиз лап кьуьзуь дишегьли, аса чиле эцягъиз, экъечIна ва сивел хъвер алаз “ша, ша, буюр, играми Россиядин солдатар” лагьана. Аслан, хурудал автомат алаз, кIвалин къенез гьахьна. Адаз адетдин кIвал тир аквазвайди, муькуь кIвале кьуьзуь дишегьлиди вичин свас ва хтул гада къалурна, пуд лагьай кIвализ, мугьманрин кIвализ теклифна.

— И кIвал, чан хва, зи рагьметлу гъуьлуь эцигайди я. Ватандин ЧIехи дяве куьтягь хьайидалай кьулухъ лейтенантдин чин аваз, хурудал медалар ва орденар алаз ам хтайла, зун жегьил руш тир, зи цIуругуд йис тир. 1949-йисуз чун эвленмиш хьана ва са йисалай и кIвални эцигнай.

Яшлу дишегьли акъваз тийиз рахазвай, ада вичин хизандикай, уьмуьрдикай суьгьбетзавай.

Анжах Аслан садлагьана, вичиз акси цлал алай шикилриз килигзавайла, серсер хьана амукьна: винелай дасмал вегьенвай гъвечIи рамкада авай шикилдилай адаз дяведин парталар алай кьве итим килигзавай. Аслан аламат хьанвай саягъда и портретдиз килигзавайла, дишегьлиди давамарна: “И шикил, чан хва, зи итимди дяведай хкайди тир. Ингье, чапла патахъ галайди зи Тарас я, муькуьди — адан дуст. ТIвар рикIел аламач, амма шикилдин далу патал адан тIварни ва шикил ягъай вахтни кхьенва. Вун вучиз и ши-килдиз акьван дикъетдалди килигзава?”.

— Я баде, бес килигдачни? Гьа и шикилдикай чи кIвалени ава эхир. Эгер сад абурукай Тарас ятIа, муькуьди Аслан хьун герек я.

Аслана мукъаятдиз шикил цлалай алудна ва кьулухъ галай кхьинар кIелна: “Верные друзья навеки: Тарас и Аслан. 1944 год”.

— ГьикI, — пагь атIана амукьна баде. — И шикил куь кIвалени ава?! АкI хьайила, вун зи гъуьлуьн дустунин хтул яни?

— Эхь, зун и шикилда авай Асланан хтул я. Зи тIварни Аслан я. ЧIехи бубадин гьуьрметдай.

— Вун кьисметди чи кIвализ гьикI акъудна, чан хва! Ваз и шикил акурай лагьана, вун чаз мугьман хьун паталди яни?! — бадеди Аслан къужахламишна. — Вун сагърай, чан хва, чун азад ийиз атанвай. Чи уьмуьрда лап чIулав йикъар алукьнавай. Гила вунни зи хва, зи хтул я.

— Гила вири алатда, баде, — лагьана Аслана, — шикил цлакай куьрсар хъийиз, — чна куь хуьряй хьиз амай чкайрайни фашистар квадарда.

— Аллагьди квез куьмек гурай, чан хва. Амин.

И арада муькуь кIвале ацукьнавай жегьил гада ракIарай гъиле тфенгни аваз акъатна:

— Шикилдик хуькуьрмир, тахьайтIа ви эхир жеда , — гьарайна ада.

Гададин гуьгъуьниз атай дидедиз адан гъиляй тфенг вахчуз кIан хьана, амма шейтIандал тIуб алайвиляй бейхабардиз тфенгдин ван акъатна, тфенгдин патрумда авай къирмеярни къавуз акъатна. И ванцел тади гьалда атай солдатри гададин гъиляй тфенг вахчуна, гъилер кьулухъ алчударна.

-Тарас, — гьарайна бадеди, — вуна вуч авуна? Вуна чун беябурна хьи! Им ви чIехи бубадин дустунин хтул Аслан я. Вуна сура авай бубадиз хаинвал авунани?

— Урусар чи душманар я, — кьил агъузна, лагьана Тараса.

— Ваз ни лагьана? — хабар кьуна Аслана.

— Чаз школада гьакI лугьузва. Урусар чун рекьиз атанвайбур я.

— Эгер акI тиртIа, вунни инал сагъ амукьдачир. — Ахъая адан гъилер, — эмирна Аслана солдатриз. — Вун, Тарас, ахпа гъавурда гьатда. Чун туш ви душманар, квез гьа тербия гузвай нацистар-фашистар я куь душманар. И шикилдиз хъсандиз килиг. Чи пелерал яру гъетер алай чIехи бубайри уьлкве фашистрикай чIехи дяведа азаднай, амма абур мад пайда хьанва. Абуру Украинадин халкь терг ийидай чкадал гъанва. Чун куь халкь нацистрин гьукумдикай хкудиз атанва. Вун урус яз, вучиз ваз урусдал кIелдай ихтияр авач? Вучиз муьжуьд йисуз са къатда куь халкь ягъиз къирмишзава? Вавай жаваб гуз жедач. Амма чIехибуруз, куь диде-бубайриз чизва, анжах ачухдиз лугьуз жезвач.

Са гъвечIи легьзеда кIвал секин хьана. Тараса кьил хкажзавачир. Аслана мад цлалай шикил алудна.

— Иниз килиг, чи чIехи бубайриз. Абурун гьич хиялдизни къведачир чпин хтулар — Тарасни Аслан — сад-садаз акси жеда лагьана. Дустарикай душманар ийизвай гьукум я къе квез агъавал ийизвайбур. Амма абурун эхир яргъал алач. Гьа къе-пака абур чна тергда. Эгер зун, Дагъустандай тир лезги ва вун Украинадай тир урус сад хьайитIа, чахъ галаз садавайни акъажиз жедач. ИкI хьайила, чавай чи бубайрин, дявейра пуч хьайи агъзурралди, миллионралди инсанрин руьгьериз лугьуз жеда: “Чун квез вафалу рухваяр я! Чна чи чилел фашизмдин гелни тадач”.

Тарасан вилерилай тIуб-тIуб накъвар къвезвай, бадедин ва адан дидедин вилерни кьеженвай.

Асланан рикIел бубадин ихтилат хтана. Ада вичин бубади дуст Тарас хер хьайила, гьикI кIула кьуна госпиталдиз хутахнайтIа ахъайнай. Дустунихъ галаз ягъай шикилни ада лап багьа ядигар хьиз хуьзвай. Гила Асланаз и шикил мадни багьа хьана, адан рикIелай тефидай дуьшуьшни хьанва. ЧIехи Тарасни Аслан и девирдани чпин хтулрин кIалубра аваз гьалтун дуьшуьшдин кар туш.

Аслан кIваляй экъечIна. Ам виликди, чIехи ва гъвечIи Тарасар азад ийиз, Урусатдин пайдах, азадвилин пайдах гваз виликди фена. Адан гуьгъуьна гьахъвал ва гъалибвилихъ инанмишвал авай. Им чIехи къуват, садан тIемни акакь тийидай къуват я.

Гьер хьайи хеб

Мислимаз вичиз са акьван югъ акур кас тушир, иниз килигна ада вичин хва харуз хуьзвай. Школада хъсан кIелзавачиртIани, бубади хва “ашкъиламишзавай”. Гагь ада хциз велосипед къачудай, гагьни магнитофон, гагь “импорт”.

Са юкъуз папа лагьана: “Валлагь, Мислим, гада хъсан вердиш жезвач. Школани куьтягьдалди хъунрик акатнава”.

— Вун лал хьухь, паб. Ваз зи хцикай са куьнуькайни хабар авачир хеб хьана кIанзавани? Вичиз гьикI кIантIа, гьакI авурай!

Папа чуькьни авунач. Са варз алатна. Нянихъ хьракай хтай папа айвандик ярх хьанвай итимдиз айгьамдалди лагьана:

— Къарагъ, къарагъ, воспитатель. Вини чIурал ярх хьанвай “гьер” хкваш…

* * *

Начагъдан патав атай яшлу миресди лугьузва:

— Ви руьгь секинарун, кьилин тIал атIудай запаб кхьин ва вун кIвачел акьалдарун патал за пака Малла Мегьамедни жерягь Мислим кьведни гъида.

Азарлуди тарпна кIвачел акьалтна.

— Вун гьиниз я? — теспача акатна миресдик.

— Заз а гьуьрметлу фекьини, я жерягьни инжиклу ийиз кIанзавач. Абур татун патал зун исятда жуван руьгьни секинардай, кьилин тIални атIудай, жендекни сагъардай чкадиз фена хкведа.

— Ам вуч чка я.

— Ам Мисридин духан. Кьве виш грамм галукьайла руьгьни вичин чкадал хкведа, кьилин тIални жегьеннемдиз фида, жендекни дагъдин са раг хьиз жеда.

— Жеда, жеда, мирес. Анжах са арадилай а жендекдивай буш чувалдивай хьиз тик акъвазиз хъжедач.

СикI алцурарай цицIиб

ГьикI ятIани гишин сикIрел гьалтда са цицIиб.

— Гила за вун неда, хъипи кваркал, — лагьана сикIре.

— Я сикI, — лагьана цицIибди, — са гъапавай туьк кьван вуна закай вуч неда? Вуна зун ахъая, за фена зи диде-буба гъида. Абур лап гъеридин кьечIер хьиз ава.

“Дугъриданни, за цицIибдин гьи чка неда? — фикирна сикIре. — Белки, и ахмакь цицIибди абур гъин, ахпа за абур пудни санал неда”.

СикIре цицIиб ахъайна. ЦицIиб гьасятда симерин сеткадай гьаятдиз хъфена.

— Эй ахмакь сикI! Бес вуна вун садавайни алцурариз жедач лугьудай хьи! Им гьи девир я, я авам? Чаз диде-бубаяр авани мегер? Чун инкубатординбур я, инкубатордин!..

«Лезги газетдин» 2022-йисан 41-нумрадай.

________________________________________________________________

Гафар хьурай ширин шекер

Мани лугьун

Мани лугьуз ахьтин кIанда,

Зурзун гьатин ярдин чанда.

Ашкъи гьатуй ви вилера,

Къекъвезвай зун фей гелера.

Мани лугьун ширин, ширин,

Гьатдай ярдин рикIе дерин,

Шад хьурай чи кьведан рикIер,

Гафар хьурай ширин шекер.

Бахт кьисметдин ятIа бине,

Гъидач адал чна гьич леке.

Мани лугьун къизгъиндай цIай

РикIе авай гьиссерикай.

Мани лугьун, чукурдай йиф,

Аваздини юзурдай киф.

КIанибурун рикIер шаддай,

Муьгьуьббатдин сирер саддай.

Мани лугьун, яр рикIеваз,

Ярдин тIварни лап кIевеваз.

Ярдин тIварцIел алазва зар,

Гьич тахьурай ам бедназар.

Зи ярдиз

Зав рахамир гила, рушар,

Заз зи кIани яр авайд я.

Авач адаз куьн сад ухшар,

Гуьрчегвилин ад авайд я.

Мез ширин вирт, акьул дерин,

Ихьтин яр я зи кIаниди.

Чим гудай заз юкъуз серин,

Сагъ хьуй, яллагь, вич хайиди.

Вич акурла, фидай темягь,

Зи хиялрин хьайи панагь.

КIан хьана заз и руш, валлагь,

Амукьна зун, атIана пагь.

ТIварни гуьзел, вични гуьзел,

РикIел къвезва мани, гъезел.

Ширин гафар алаз мецел,

Къаршидиз зун физва гъенел.

Гьатна рикIе кIани ярни,

Хияларни тиртIа дарни,

Сагъ хьана зи рикIин тIални,

АтIана за ярдиз чIални.

КIанибуруз

Низ апайда вуна шадвал,

Гьелбетда, ви кIани ярдиз.

Вуж я къведайд акваз садвал,

Разивилелд ви дидардиз…

КIаниди я, кIаниди я

Дерт дуьгуьмни алцумдайди.

Адан фагьум къениди я,

Ви цуьквед багъ эчIедайди.

Гьина ава зи кIаниди,

Яргъал, мукьвал — вуч я мензил?I

Зун тухуда зи маниди,

Ашкъи аваз рикIе къизил.

Садрани гьич тахьуй курвал

КIанибурун арада гьич.

Дуьнья ятIан фидай кьурвал,

Фитне тавуй чарада гьич.

Дуьнья сад я, муьгьуьббатни,

Жедач инсан ашкъи такур.

Темен тагай тахьуй садни,

КIанибур хьуй са бахт акур.

ЧIал хуьх!

ЧIалар ава агъзурралди дуьньяда,

Гьар са миллет вичин чIал гваз уьзягъда.

Лезгийризни вичин дидед чIал ава,

Къе лезгидин хура вучиз тIал ава?!

Сулейманан, Эминан чIал кваз такьаз,

Хайи чIал вучиз ятIан усал акваз,

Чара чIалаз кьадарсуз на гьуьрметиз, —

Хайи диде къекъведа вахъ, туьгьметиз.

Рекьидайла, гвачиз хайи лезги чIал,

Вун кабабда Эминан цIарарин цIал.

ЧIал ватан я, гьам я хайи чилни цав,

Негьиз тамир вун багърийрив, чарадав.

Лезги чIал ви къул я, ам виждан хьиз хуьх,

Тапан хиялар, гьиссер вири чуьнуьх,

Лезги хьухь, чIални ватан, диде чидай,

Сурун къванцел “халис лезги тир” кхьидай.

Бине лезги, эхирни хьуй лезги яз,

Ви веледриз аманат хьуй дуьзгуьн яз,

Лезги мани, лезги чIални веси яз,

Тур веледриз, фал кьин кьуна, лезги яз.

Ракъинин чархачи

Гьеле уях хьанвач чил-цав,

Ачух хьанвач перде мичIи.

Экуьнин гъед, дамах гва вав,

Ракъинин нур кьуна жизви.

Рехъ къалуриз ракъиниз на,

Чархачи яз, вилик ква вун.

Чил тирвал экв чукIуриз на,

Ракъин нурар кIан я акун.

Ахварикай кудна вуна,

Йифди лал тир тIебиатни.

Чубан гъед яз вун акуна,

Гьатна рикIе шииратни.

Дегь девирдин гъуцран тIвар

Ажеб кьуна ваз — Венера.

Зуьгьре гъед яз, чи чилин шар,

Къужахдава ви эквера.

Гьикьван тIварар гайитIани,

Яргъа ава вун, Венера.

На гуьгьуьлар хайитIани,

Гъед хьиз ава чи рикIера.

Сад я цава вун, Венера,

Вучиз гьатна зи вилера…

Чархачи бахт я, Венера,

Къекъвезвай чи чиг гелера.

Агь, дуьнья

Яраб, дуьнья, шумуд вуна ханатIа,

Яраб, дуьнья, шумуд вуна канатIа…

Жегьил рушар такIанз гъуьлуьз ганатIа,

Чиг гадайриз такур сусар гъанатIа…

Хажалатдин парар рикIе хьайила,

Эсли Керем халкьдин сиве хьайила,

КIанибурун дидар гъиле хьайила,

Акуначни кьисмет геле хьайила.

Михьи гьиссер рикIе авай кана на,

Атир галай цуькведиз кIур гана на,

Къени рекье авайдан кьил хана на,

Ашкъидин цуьк уьленда куьз цана на.

Дуьнья, дуьнья, кьил акъатун четин я,

Ви терсеба хияларни кешкин я.

Бес вучиз вун икьван гагьда секин я,

Муьгьуьббатдин гьалар вучиз къиргъин я?

Агь, дуьнья, дуьнья, пай ая кван бахтар,

Аквадайвал тIямни бес тир кьван вахтар.

Чаз герек туш пачагьрин кьакьан тахтар,

Кьилиз акъатуй чи гьар садан къастар.

КIани ярдиз са руша

Гьар акурла, зав рахамир,

Зи дидедиз хъел къведайд я.

Нубатсуз вун зав агатмир,

Зал паркутрин сел къвадайд я.

Припев:

Зун къведа ваз,

Я чан гада.

Вун багьа я

Заз, чан гада.

Вун зун кIани гада ятIа,

Зи дидедиз ая минет.

Эгер ваз зун багьа ятIа,

ТупIал акал, гана къимет.

Лап рикIивай я вун заз хуш,

Вун къастунал кIеви хьухь, чан.

Валай гъейри яр авайд туш,

Зун ви рикIе туна хуьх, чан.

АвачиртIа вун

АвачиртIа вун дуьньяда,

Зун нихъ галаз таниш жедай,

Югъди-йифди шиир кхьиз,

Зун нихъ галаз вердиш жедай.

Жагъана заз вун яргъарай,

Нини хьтин гуьзел са руш.

Гьакьван ширин мез сивевай,

Яд уьлкведай гъай тIавус къуш.

Хиял я ви кьисмет хьун бахт,

КIанид галаз гьатай рикIе.

Квез я къизил, пачагьдин тахт,

Муьгьуьббатдин авай рекье.

Анжах ашкъи, гьевес я гьахъ —

Уьмуьр нурлу ийизвай рагъ.

КIаниди хьун жуван къвалахъ —

Гьа им тушни женнетдин багъ.

АвачиртIа вун, низ кхьидай

Шиирра гьиссерин цIарар…

Вун чир хьайи сифте къалай

Жегьил хъхьана зун, кIани яр.

Кудани бес

Хабарсуз зи кьуьд элкъуьрна гатфариз,

Заз ашкъидин назиквили туьмернай.

Заз акI хьанай, яб гайила гафариз,

Муьгьуьббатдин тахт багъишиз эвернай.

Фенай рикIелай мад хкверди саврухар,

Рагъни, варзни са геренда кIевирдай.

Ачух цавуни авуна къукърумар,

Назиквилин гелни галаз туьхуьрнай.

ЦIай амачир къайи къул хьиз хьана рикI,

Секинвал амач, санал къвезвач кьарай.

Бес гьикьван хьуй, сес амачиз, зун гъарикI,

Низ арзайин, ничхирди хьиз я гьарай…

Гьиниз фена тавазивал виликан,

Гафар-чIалар руьхъ хьана ашкъидин цIал.

Тахсир кватIа, гудани ви вилик чан,

Дердер-гъамар гадардани, рагъулриз, вацIал

Гатфарни кьуьд алчударна завалди,

Кудани бес зайиф хьайид мусалди…

Яраб вучиз икI жезватIа?

Накь гайи гаф хиве такьаз,

Зун тийижир инсандай кьаз,

Накь ачух рак агална таз,

Яраб вучиз икI жезватIа?..

Кьур кьинерни алатна фад,

РикIе амач ашкъидин дад,

Низ ялварда дуьньяда мад,

Яраб вучиз икI жезватIа?..

Ачух чинни хьайила чIур,

Амачирла вилера нур,

Мад кIамачтIа, лагьана тур,

Яраб вучиз икI жезватIа?..

Накь зи рикIни тир хьи акI шад,

Заз хъуьтIуькай хьанвайла гад,

АтIана хьи рикIин са пад,

Яраб вучиз икI жезватIа?.

КIанивилин пар эх тахьун,

Кайибурун жергеда тун,

Хаинвилин тарс ятIа гун,

Яраб вучиз икI жезватIа?..

Зазни кIандай зи яр галаз,

Уьлчуьдай физ рахаз, къугъваз,

Бес кIаниди вилиз такваз,

Яраб вучиз икI жезватIа?..

КIаниди югъ, зун хьанан йиф?

КIанда лагьай гафар гьайиф,

Гьиниз фена зи лацу лиф…

Яраб вучиз икI жезватIа?..

Вучиз вун зав хьанватIа хъел,

Къвезвачни гьич са гаф мецел?

Зун кIанид тир вазни эвел,

Яраб вучиз икI жезватIа?..

КIани Лейли

Сивел мили хъвер алай руш,

Икьван назик акурди туш.

Икьван гагьди такваз ерли,

Вун гьинавай, гуьзел Лейли?

Гьейранарна зун ви хъверди,

Гила вучда за, иерди.

Туш зун Керем,вун яз Эсли,

Заз кIан я ви са хъвер, Лейли.

Нур аватай чIулав вилер,

Шумудан ханатIа рикIер?

Зи рикIени тамир хирер,

Ашукь хьанва зун вал, Лейли.

Шаирдинни назик я рикI,

ПIузарраллай ви хъвер хьиз икI,

Хатадайни хаз тахьуй рикI,

Кьефесда хьиз авай Лейли.

Зун ашкъиди тавуй дили,

Муьгьуьббат къачунач гъили.

РикIикай кIвахь тавуй тIили,

Вун гьатнавай, кIани Лейли.

Инсан яз атанатIа

Инсан яз атанатIа вун дуьньядиз,

Хатур, гьуьрмет ая гьар са инсандиз.

Атайди хьиз, хъфидайд я, тура тIвар ви,

Инсанри давамардай хъсан са кар ви.

Са цуьк

Кьакьан синел са цуьк алай,

Темягь хьана ам атIудай.

Ам юзурдай шагьвар галай,

Кьил агъузиз заз икрамдай.

Цуьк атIуз заз язух хьана,

Синелайгъуз атир чикIиз.

РикIе са цуьк артух хьана,

КIани рушан зун кьий рикIиз.

Зи цуьк, зи яр гена гуьрчег,

Гьатна чанда, гьелекзава.

Ам кIан хьана цуьк хьиз керчек,

Зи ашкъидиз герекзава.

Гъил къачуда дуьньядилай,

Гьайиф къведач са зеррени.

Рази я зун кьисметдилай,

Цуьк-руш туна зи гелени.

Са цуьк синел,садни рикIе,

Ашкъи, гьевес гьуьндуьрдава.

Зун гьатнава бахтлу рекье,

Зи цуьк-ярни дуьгуьрдава.

Гъил зав гице

Чан ширин яр, катмир гьич вун

Зи хиялрай лап яргъариз.

Зи мурад я гьар къуз акун,

Хутахин вун чи дагълариз.

Ви вилерай аквазва заз

Муьгьуьббатдин цIун ялавар.

Гьич ви хатур кIандач хьи хаз,

Ширин я ви мез дилавар.

Ви суьгьбетрин жедач а кьил

КIанивилин цIелхемрикай.

Ви манийрихъ гала зи вил

Ашкъидин цIун дердерикай.

Гъил зав гице, чан кIани яр,

Фин къеледиз бахтар авай,

Чазни ава пак мурадар,

Кьисмет жедай вахтар авай.

Рекьер… Рекьер…

Рекьер ава бахтунихъ руьгь къекъведай,

Яд уьлквейриз тухуда вун кьисметди.

Йисар, вахтар регъвери хьиз регъведай,

Жагъидалди эризиман рак Женнетдин.

Анжах агакьдалди кас Женнет багъдиз,

Умудрикай руг жеда а рекьера.

Авур кьван минетарни элкъведа дагъдиз,

Цуьк ахъайдач бахтуни гьич рикIера.

Ирид дагъдин, ирид гьуьлуьн далдадик

ЧуьнуьхайтIан рикIин сирер деринра,

Са рехъ ава акат тийир баладик,

Хайи чилел хъархъу тарцин серинрик.

Са рехъ ава: яргъини я, куьруьни,

Элкъвена вун хайи кIвализ хкидай,

Виждан тахьуй гьич садрани къуьруьни,

Хайи кIвал я хуз хьиз адак кикIидай.

Рекьер…Рекьер…

Са рехъ ава хайи кIвализ элкъведай…

«Лезги газетдин» 2023-йисан 16-нумрадай.

__________________________________________________________

ТуькIуьрда за квез цIийи чIал

Ийидач за квез гьич икрам,

Зун я цIийи чIехи кирам,

Дидедин нек тахьуй гьарам,