Илимди тестикьарзавайвал, инсандин жегьилвал, яни ам цуькведа аваз, гележегдиз умудлудаказ камар вегьезвай, кIелза­вай, бегьерлудаказ кIвалахзавай, уьмуьрдин бинеяр (кIвал, хизан) арадал гъизвай яшар 14 йисалай 30 йисал къведалди девирдал ацалтзава. КIараб таза, мефтIери хъсандиз кIвалах­завай, дамарра иви ргазвай, рикIе экуь, михьи, чIехи умудар, мура­дар­, къастар рахазвай вахт. Адет яз, абуруз романтикарни лугьузва.

Советрин девирда жегьилрин тешкилатар — “Корчагинчияр”, “Ча­паевчияр”, “Стахановчияр”, “Жегьил­ гвар­дейчияр”, “Тимуровчияр”, “Дзер­жинчияр­”, “Феликсар”, маса тIв­а­­­рар алаз машгьур тир. Вирини сифте октябрятрин, ахпа пионеррин, гуьгъуьнлай комсомолдинни партиядин жергейра тербияламиш жезвай. Яни абурун вилик датIана са гьихь­тин ятIа чIехи мурад, тайин идея квай.

Советрин девирдин художест­венный литературадин, музыкадин искусстводин, кинодин ва теа­трдин — санлай культурадин чIехи чешнеяр гьа жегьил несилрин — патриотрин, гьакъикъи ватандашрин, ЧIехи Гъалибвал къазанмишайбурун, чIурухъанар къарагъарайбурун, БАМ, Турксиб эцигайбурун, чIе­хи ГЭС-ар, цIийи шегьерар хкажайбурун идеологиядин шагьидар я.

Космос муьтIуьгъарайбур жегьилар я!  Гагарин, Герман тIварар са шумуд несилдин аялрал атана!..

Дагъустандин цIийи карта (экономикадин, культурадин, майишатдин, маса алакъайрин) арадал гъайи­бурни жегьилар я!  Огни, Каспийск, Къизилюрт, Сухокумск шегьерар, Белиж, Мамедкъала, Шамилкъала, Дубки поселокар, ЦIийи Къуруш, чи арандин  цIийи хуьрер -ибур вири жегьилрин гъилери арадал гъайибур тушни!..

“Перестройщикри”, ахпани цIийи “демократри”, “либералри” а девирдин вири агалкьунрилай цIар чIу­гуна, къастуналди вири тергна, тара­шиз туна… Гила а девир акьал­тIай чIулав, инсанриз са рехъни тагай дустагъ хьиз къалуриз алахънава. Тарихни цIийикIа кхьизва. Литературани арадай акъудна, кIелза­мач. Искусство тусовкайризни, сегьнедал ийизвай усал кьуьруькризни хъуьруьнриз элкъуьрна. Классикани рикIелай алуднава… Иниз идейнивал гьинай къведа?

Аялар, жегьилар. Абурун кьисметар гьикI гьялзава? ГьикI кIелза­ва, вуч чирзава чи жегьилри? Гьихьтин тешкилатра вердишвилер къачузва? Ни абур тербияламишзава? Вуч аквазва уьмуьрдай? Хизанда вуч  ава? Гьихьтин алакъайри (жегьилринни яшлубурун,  итимринни дишегьлийрин, аялринни диде-бубайрин, муаллимринни аялрин ва икI мадни) къе чи обществода агъавалзава? Вужар я уьмуьрда, обществода къалурзавай кьилин игитар?..

Хъивегьна, вилер алахьна, рекьел гьалтай яшлу ксарин кIуфар язавай футболдин “гъетер” яни?

Гьа саягъда, вилер акьална, ялав кваз машинар гьализ, тротуарра авай инсанрални гьужумарзавай “къизилдин” рухваярни рушар яни?..

Ватандин ЧIехи дяве мус башламишнай, вуж гъалиб хьанай? – суалриз жаваб гуз тежезвай ява “студентар” яни? 30 йис хьайилани, са кеспидикни квачиз, яшлу бубадизни дидедиз тIуькь гузвай рухваярни рушар яни? Ветеранрин орденарни медалар  къакъудиз, абурун чандиз къастзавай, я руьгь, ре­гъуьвал, кичIевал амачир куьчебасанар яни?.. Вужар  я чи жегьилар? Гьихьтин эцигунрал, чIехи крарал, рекьерал, экверал абур ашукь я?

Чи спортсменрилай гзаф телеканалрай жегьил бандитар, террористар, наркоманар, бедендалди алверзавай чалкечирар къалурзава. Ибур яни девирдин игитар? Чахъ жегьил я шаирар, я артистар, я художникарни алимар, конструкторарни техникар ерли амайди тушни?!

Жуьреба-жуьре форумар, олим­­пиадаяр жезва лугьузва эхир! Чи республикада гьатта жегьилрин крарин рекьяй министерство ава! Жуьреба-жуьре комитетарни, объе­ди­нениярни авайди тестикьарзава…

Жегьилрин крар гьихьтинбур ятIа?.. Жегьил фялеяр, устIарар, зар­бачияр амани? И кар чир жез­вач…­

Эхиримжи вахтунда “волонтеррин” дестеяр пайда хьанваз аквада. Абуру низ гьикI къуллугъзава­тIа, пара вахтара сир яз амукьзава.

Куьрелди, жегьилар тербияламишдай идеядикай пул къакъуддай, масад алдатмишна, жуван жи­бин дулу ийидай идея (машгъулат)  хьанвайди садазни сир туш. Яни идейнивилихъ са метлебни тазвач. Идеология герек туш лагьай­ Горбачевринни Ельцинрин рехъ цIийи шартIара давам жезва.

Жегьилриз гьи рехъ, гьи тереф  халисан инсанвилинди, ватандашдинди, гражданвилинди,  патриотвилинди ятIа ерли чизвач, я чирни ийизвач. Гила школа, вуз, колледж а месэлайривай тамамвилелди къекъечIнавай хьиз я. Амач ахьтин программаяр.

Диндин тербия, диндин чирвилер гун, яни гьакъикъи чирвилеривай ­жегьилар къакъатун (руьгьанивал) къвердавай гужлу жезвайди вирибуру гьиссзава. Дин государстводин политикадиз элкъвезва. Амма патриотар тербияламишна кIанзава…(?)

Вузар, колледжар, гьакI мектебар куьтягьзавай жегьилар кIва­лахдалди таъминарун (рекье тун) государстводи вичин хивяй акъуднава. И карди кIелна, чирвал къачунихъ метлеб тазвач. Чпин къуватралди кIвалах жагъизвайбур 100-дакай 1-2 хьайитIа.

Вишералди, агъзурралди жегьилар гьеле мектебда амаз хсусиятчийринни нафакьачийрин залуквиле гьатзавайди акун тавун тажуб жедай кар я.  КIелна, диплом къачуна (гагь-гагь са шумуд диплом), жегьил  гада ва я руш са куьникни квачиз куьчеда амукьзавайди такун — им бес жегьилрин политика, жегьилриз рехъ ачухун яни?! Лап хъсан тIварар алай программаяр чарарал аламукьзава.

Гьавиляй жегьилри пул гудай бандитризни, экстремистризни, хаинризни къуллугъун дуьшуьшдин кар туш. Общество и жигьетдай акьалтIай жуьреда начагъ тирди гзаф политологри, психологри, педагогри, алимри, муаллимри къейдзава. Куьмек?..

И веревирдер кхьидайла, зи ви­лик­ и мукьвара чапдай акъатнавай “А и Ф” газетдин 33-нумра ква. Ана “Про­тив течения” рубрикадик кваз “Страна вечной молодости”  — чIехи ма­­къала чапнава. Автор — В.Костиков.­

Ам коммунизмдин идеологиядиз бинедилай аксиди ятIани, макъалада ада алай аямдин Россиядин гьукуматдин къурулушривай же­гьил­рин  месэлаяр (политика) кьил-кьилеллаз гьялиз тежезвайди мисалралди къалурнава. Чи уьлкведа аялрин, жегьилрин 400 агъзурдав агакьна жуьреба-жуьре тешкилатар (“Наши”, “Россия молодая”, “Православные добровольцы” ва мсб) авайди къейднава. Чебни  го-су­дарстводин къаюмвилик квайбур. Амма абур квел машгъул я? Гьинихъ гьерекатзава? ГьикI тербияламишзава жегьил несилар? Са жавабни жагъизвач. Авторди абур «чан алачирбур» яз гьисабзава.

Чи республикадани “Спасатели” “Ополченцы”, “Патриот”, маса объ­е­диненияр авайди къейдзава. Бес жегьилрин бригадаяр, коллективар, шегьерар гьинава? Абур герекзамачни?..

Гьа и чIавуз, къейднава макъалада, инсанар кьиникьай, уголовный тахсиркарвилер авурвилин шак фенвайвиляй, губернаторвиляй акъуднавай касдин тереф хуьз, Хабаровскда жегьилрин еке дестеяр куьчейриз экъечIзава. Вучиз? Жегьилриз  уголовный тахсиркарвилер гьихьтинбур ятIа чизвачни? ТахьайтIа,  дугъриданни, чи жегьилар уголовникрини жасусри, террористри артух тербияламишзавани?

Ибур регьят суалар туш эхир. Кьили фагьум-фикирзавай  гзафбурук къалабулух кутазва…

Чи республика, жегьилрал гьалтайла, вири регионрилай девлетлуди я лугьузва. Амма чи хуьрерал вил вегьейла, а кар санани аквадач. Гзаф  чкайра мектебар ахгалдай чкадал атанва… Катзава же­гьи­лар чинай! Вучиз?..

За кьатIузвайвал, чахъ государстводин дережада тартибда тунвай, вирибуру сад хьиз вичел амалзавай са идея (идеология), илим авайтIа, бажагьат чи жегьилрин  чIехи дестеяр, зегьметдинни игитвилерин рекьера тахьана, уголовникринни террористрин, акьалтIай чалкечиррин гуьгъуьна, абурун тереф хуьз, жедачир.

Са арадилай  чи жегьилри (интернетдинни, маса такьатринни таъсирдик кваз) са жинсинин эвленмиш хьунринни (гейрин), хизан ерли кIан тахьунинни, яшлу ксариз кIур гузвайбурунни, нацистринни, маса дестейрин парадризни эхь лугьудачни? Руьгьда са инанмишвални авачирбур, къайгъусуз кьарар хьиз, залукда тун алай аямда  четинвал яз амач…

Им бес уьлкве, общество, чун вири санлай хаталувилик кутазвай гьал тушни?

Виридалайни хаталуди жегьилар  илимдивай, гьакъикъи яратмишунривай, шей гьасилдай зегьметдивай, хизандивай къакъатун я. 30 йис жедалди хизан тахьайдакай хъсан буба ва я диде, хъсан тербиячи,  гражданин, пакадин югъ хуьдайди жедани?

Чахъ исятда гьатта 40 йисан яш­да авай жегьил писателар, артистар, алимар амач.

80 йис хьанвай “жегьил” шаирарни писателар, артистарни алимар, муаллимар гзаф жезва! Ибур вилик ква, жегьилар аквазвач…(?)

Мердали  Жалилов