И йикъара Азербайжандинни Эрменистандин арада кьиле физвай дяведин бинени гьа вахтунда кутуна. Стхавилелди яшамиш жезвай къунши халкьар 1991-йисуз душманриз элкъуьрна. А дяведа чи хейлин ватанэгьлиярни телеф хьана. Абурун арада авиаполкунин командир, Азербайжандин Игит лагьай тIварцIиз лайихлу хьайи подполковник, 29 йисавай Сергей Муртузалиевни авай. Къе чаз ам гьайиф чIугунивди рикIел хкиз кIанзава.
Бакуда дидедиз хьайи хцел Муртузалиди ваъ, дустари тIвар эцигнай — Сергей. Ам акьуллу, кIелиз ашкъи авай, гъиле кьур кар кьилиз акъуд тавунмаз, секин тежедай гада яз чIехи жезвай. Школа куьтягьай Сергеяз летчикар гьазурдай военный училищедик экечIиз кIанзавай. Военкоматдин комиссияди “туьтер начагъбур летний училищейриз кьабулзавайди туш” лагьайла, гада, диде-бубадизни хабарна, Кьасумхуьруьн больницадиз фена ва туьтер операция ийиз туна. Ахпа ам Борисоглебск шегьердиз фена, училищедик экечIиз. Самолетрал рикI алай гада кьабулначир. А чIавуз гзаф жегьилриз летчикар, космонавтар жез кIанзавай Сергеяхъни гьахьтин мурад авайди ялдай. Амма са касдин чкадал 15-16 кас атанваз ам акатначир.
Гадади гьайиф чIугунач, ам Махачкъаладин спортдин аэроклубдик экечIна. ТIвар-ван авай летчик Гьасанов Муслиман гуьзчивилик кваз ада спортдин ЯК-52 маркадин самолет гьализ чирна. Идалай гуьгъуьниз Муртузалиева кьве йисуз Ставрополдин авиациядин центрада кIелна. Ахпа рикIе халис летчик хьунин къаст авай гададикай Ейскдин летный военный высший училищедин курсант хьана. Кьуд йисуз ада ашкъидивди кIелна.
1988-йисуз лейтенант къуллугъ ийиз Закавказьедин военный округдиз рекье туна. Зур йисуз ам Тифлисда авай частуна амукьна. Ахпа Куьрдемирдин авиаполкуниз ракъурна. Ина уьлкведин конструкторри гьазурзавай цIийи самолетрин гьар са терефдин хъсан ва пис чкаяр ахтармишзавай. Сергеяз СУ-17, СУ-24 маркайрин самолетрин гьар са часть, вилер акьална ахъайна, кIватI хъийидайвал чирнавай.
1991-йисуз дуьнья тажубарай зурба вакъиа арадал атана. СССР чукIурна. Куьрдемирдин авиаполкуна авай вири самолетар Россиядин Федерацияди хутахна. Командирар, офицерарни хъфена. Капитан Сергей Муртузалиев амукьна. ЧIур хьанвай гъвечIи кьве самолет, СУ-24 самолетдин са скелет ва гьакI маса тадаракар амай “аэродромдал”. Аламат, ам авиаполк чкадал хкунин четин месэладив эгечIна. Сифте нубатда ада “полкуна” амай сад-кьве пешекардихъ галаз СУ-24 маркадин самолетдал чан хкиз башламишна. Гьикьван четин хьанатIани, реактивный самолетдин моторрив кIвалахиз туна ва ам гваз цавузни экъечIна.
И кар вири Куьрдемир патал зурба вакъиадиз элкъвенай. Самолетди, рагар ацадарзавай хьтин ванер акъудиз, аэродромдин ва шегьердин винелай лув гайила, кIватI хьанвай кьван инсанрай шадвилин гьараяр акъатнай: “Сагърай лезги кьегьал! Яшамишрай лезги къардаш!” Самолет чилел ахцукьайла, инсанри летчикдин къаншардиз чукурнай.
И гзаф метлеблу кардин шагьидар хьайи военный ведомстводин чIехибуру Сергей Муртузалиев авиаполкунин командирвиле тайинарна ва адаз подполковникдин чин гана. Жегьил офицердин анжах 28 йис тир. Чи ватанэгьлиди вичин вири алакьунрикай, чирвилерикай, республикадин талукь министерствойрин куьмекдикай менфят къачуна, летчикар жагъурна, полк лазим техникадалди, самолетралди таъминарна. Гьа са вахтунда полкуниз СУ-24 маркадин 11 самолет хкиз туна. Са куьруь вахтунда ада СУ-24 самолетар гьалдай 15 летчик гьазурна.
Ахпа дяве башламиш хьана. КIанзни такIанз, лезги халкьдин хва Сергей Муртузалиев, авиаполкунин командир, вичи къуллугъзавай армиядин итижар хуьниз мажбур хьана.
Зун Сергей Муртузалиев рагьметдиз фейидалай гуьгъуьниз 52 югъ тамам хьун къейдзавай мярекатдин иштиракчи хьана. Аниз Бакудай, Куьрдемирдай хейлин мугьманар атанвай. Сергеяхъ галаз къуллугъ авур летчикрихъ галазни таниш хьанай. Сергеян самолетдин штурман хьайи Борис Ковалевскийди рикIел хканай:
— Союз чкIайла за Далляр тIвар алай частуна къуллугъзавай. Куьрдемирда авай викIегь лезги летчикдикай чавни хабарар агакьзавай. Адан тIвар гьар сана кьазвай. Вучиз лагьайтIа, адан гъалибвилерикай хабарар сиверай сивериз физвай. Са куьнихъайни кичIе тушир летчикдин кьилихъ акси терефда зурба пулар, пишкешар хиве кьунвай ксарни авай. Амма гьар юкъуз са шумудра цавуз экъечIзавай устадди женгинин тапшуругъар дуьм-дуьз кьилиз акъудзавай. Чи кьилел татай жуьредин дуьшуьшар хьанач. Пуд сеферда Сергея, цIай кьуна, кузвай самолет чилел ахцукьарнай. Са сеферда чун кьулухъ кьатI галамачир самолет гваз хтанай. Женгера чи цIусад летчик телеф хьанвай. ГьакI хьайила, чун йикъа са шумуд сеферда цавуз хкаж хьуниз мажбур жезвай.
Аламатдин кьегьалвилер къалурзавай летчикдиз Азербайжандин гьукуматди ва оборонадин министерстводи кьве сеферда автомашинар, лап багьа савкьатар багъишна. Амма полкунин командирди са затIни къачуначир. “За пишкешрихъ къуллугъзавайди туш, за зи намусдин вилик жуван буржи тамамарзава”, — лагьанай ада.
1993-йисан августдиз авиаполк тешкил хъувуна са йис жезвай. Сергей Муртузалиеваз 1-сентябрдиз и вакъиа шаддиз, гзаф кьадарда мугьманар галаз къейд ийиз кIанзавай. Ада герек вири гьазурвилерни акунвай. Куьрдемирдиз гьатта Афгъанистандайни летчикар атанвай. 31-август тир. Сергей кьве сеферда цавуз хкаж хьана ва мугьманриз вичин самолетдин гьунарар къалурна. Афгъанви летчик, полковник Сергеян устадвили гьейранарна. Ада вични галаз цавуз экъечIун тIалабна. Сергеявай “ваъ” лугьуз хьанач. Кьведни ацукьна, самолет, ван кьилеллаз цавуз хкаж хьана. ЦIипуд декьикьада цава лув гана, ацукь хъийидайла, чилив агакьдалди хейлин чка амаз, самолет хъиткьинна. Кьведни телеф хьана…
Азербайжандин гьукуматди кьегьал летчикдиз, — бушлухрин шагьдиз Азербайжандин Игитвилин тIвар гана. Амма гьайифдивди къейд ийиз кIанзава, самолет хъиткьин квехъ галаз алакъалу хьанатIа, садани кьил акъуднач. Сергей Муртузалиев бажарагълу, кар алакьдай, викIегь, дирибаш кас, офицер тир ва бязи ксаривай заз ван хьайивал, адаз генералвилин чин ва чIехи къуллугъ гун лазим тир. Адахъ галаз къуллугъ авур ксари къейд авурвал, бушлухрин шагьдиз я душманри, я хаинри кар кьуна.
Хийир Эмиров
