Халкьдин рикIера амай “Афгъандин дя­ве” тlвар алай вакъиаяр йисалай-суз чавай яргъа, амма уьмуьр давам жезва  Инал, лу­гьур­вал, я хкудиз, я кухтаз жедач. Дугъ­ри­дан­ни, ам мусибатар, къурбандар, зурба кье­гьал­­вилер ва намуссузвилер галай дяве хьана…” И гафар а дяведикай СССР-дин Игит, Афгъанистанда чи 40-армиядин командарм хьайи Борис Всеволодович Громова лагьана.

Чун и йикъара Афгъандин дяведин иштиракчи, Дербент шегьердин ва райондин афгъанвийрин ветеранрин союздин председатель  Расулов  Алекпер  Мирзакеримовичахъ  галаз гуьруьшмиш хьана ва адавай ветеранрин союздин кlвалахдикай, месэлайрикай, жегьилар ватанпересар яз тербияламишуникай суьгьбет авун тlалабна.

1979-йисан декабрдин вацра Советрин Армиядин кьушунар Афгъанистандиз гьахьна. Кlуьд йисуз давам хьайи дяведа агъзурралди дагъустанвийрини иштиракна. Ингье 31 йис алатнаватlани, а дяведиз гьар жуьре къиметар гузва.

Гьар са девирдиз, вакъиайриз чпин тарих ава. Инсаниятдин рикlелай садрани чи алем къарсурай мусибатар, миллионралди инсанар телефай, зурба ивирар барбатlай залум дявеяр алатдач. Гьа ихьтин мусибатрикай садни чи халкьдиз Афгъандин дяве хьана. А дяведин вакъиаяр, мусибатар чи халкьдин, Ватандин, мукьва-кьилийрин, хуьруьнвийрин  тарихдихъ галаз алакъалу я.

Афгъандин дяведа 3000-далай виниз да­гъустанвийри иштиракна, абурукай 11 офицер, 8 прапорщик ва гьакlни 30 дишегьли тир. Женгера къалурай кьегьалвилерай 769 кас женгинин орденриз лайихлу хьана. Ибурун жергеда СССР-дин Игит лагьай тlварцlиз ла­йихлу хьайи Исрафилов Абас Исламович, Гьажиев Нухудин Омарович авай. Аскервилин буржи тамамардайла чпин чанар къурбанд авур 129 касдиз чна рагьмет гъизва. Абурун сурарин кьилихъ мармардин памятникар эигнава, тIварар школайриз, куьчейриз, паркариз ганва. Гзафбурал и дяведа хирер, 75 да­гъустанви набут хьана, исятдани уьмуьрда чпел гьалтзавай татугайвилериз такабурлувилелди дурум гузва.

Афгъандин дяве чи уьмуьрдин тарихдин чинар я, и тарих акьалтзавай несилдиз  чир хьун пара важиблу я. Ватандин хатасузвал хуьнин карда афгъанвийри чlугур зегьмет, абуру и кардик кутур пай несилдиз чирна кIан­да. Икl, чна гьам шегьерда ва гьамни Дербент райондин хуьрера кьиле тухузвай обще-ственный ва сиясатдин, культурадин, спортдин,  ватанпересвилин гзаф мярекатра ишти­ракзава. Кьилди къачуртlа, Дербентдин педагогвилин, медицинадин колледжра, Дербентда авай, Дагъустандин университетдин филиалда, шегьердин школайра, Ма­мед­къа­ла, Белиж поселокрин, Хазардин шко­лайра.  Чаз гьакlни терроризмдинни экстремизмдин идеологиядиз акси мярекатрани иштиракиз эверзава. Анра чна Афгъандин игитрикай, Ватандин чlехи дяведин иштиракчийрикай суьгьбетарзава. Жаванрин ва аялрин суалриз жавабар гузва. Абуру, чпин нубатдай, ватанпересвилин шиирар кlелзава, дяведин йисарин манияр лугьузва. Чун а вахтарин вакъи­айриз талукь документальный фильмайриз килигзава. И кIвалахда активнидаказ афгъан­вияр-ветеранар Эфенди Эфендиева, Андрей Корнева, Низами Хомутова, Фархад Пашаева, Али Алиева, Шагьабудин Эфендиева, Чингиз Уружбегова, Алхас Новрузова ва масабуру иштиракзава.

Ихьтин мярекатри жаванрин гражданвилин фикирар мягькемарзава, абурук адетдин руьгьдинни ахлакьдин гьиссер кутазва.

Алай вацра шегьерда кьиле фейи Советрин Союздин Игит Исай Илизаров рикlел хкидай мярекатдани иштиракна чна. Ам рикlел аламукьдайди хьана. Къейдна кlанда, дяведин игитар эбеди яз рикlера хуьн виридан пак буржи я.

• Алекпер Мирзакеримович, “афгъандин” дяведиз аватайла, куь сифте гьиссер гьихьтинбур хьана?

— Гьакъикъатда дяве — им чна ктабрай кlел­завай, телевизордай килигзавай, я тахьайтlа, хабаррай ван къвезвай хьтинди туш. Чна душманар акьван гьазур тирди ва абурув акь­ван­ яракьар жеда лагьана гуьзлемишнавачир. Абуру чеб амалдарвилелди тухуз хьана­. Чна ял ядайла, я тахьайтlа, чаз сувар авайла, абуру чал вегьедай.

• Сифте йикъара рикlе кичl авайни?

— Эгер кичl авачир лагьайтlа, таб жеда. Эхь, жувахъ галай юлдаш кьиникай, жув хайи чилел ахгакь тийиз кичlедай. Ахпа, Ватандин вилик жуван буржи тамамардай вахтунда, чун вири дирибашвилелди ва кичlе тахьана душмандин хуруз экъечlзавай.

• “Афгъанви” ветеранриз гьял тавунвай гзаф месэлаяр авайди я. Квез Дербент шегьердин, райондин администрацийри куьмекар гузвани?

— Гьелбетда, месэлаяр авачиз туш. Чи со­юз­да 332 член ава. Ибурукай 149 кас районда авай ветеранар я, 187 кас — шегьерда яшамиш­ жезвайбур. Набутриз медицинадин куьмек герек жезва, кlвалер авачирбур, яша­йиш­дин кlва­лерин шартlар хъсанарна кlан­завай­бур ава, кlвал эцигдай чил кlанзавай­бурни кими туш.

Лагьана кlанда, шегьердиз Хизри Абакарович хтайла, икьван йисара гьялиз тахьа­на амай бязи месэлаяр чкадилай юзаз башламишна. Ада чи месэлайриз дикъетдалди яб гана.  Яваш-яваш абур гьялдайдахъ чун инанмишарна.  Дугъриданни, Хизри Абакаровича Сулейман Керимован тIварцIихъай шегьерда авай вири афгъанви ветеранриз куьмек гана. Заз и кьве касди авунвай хъсанвал виридаз раиж ийиз кlанзава. Икl,  са афгъанви — ветерандин дидедиз кlвал къачудай са миллион манат, набут пуд афгъанви ветеранриз гьар садаз 100 агъзур манат, рагьметдиз фейи афгъанвийрин 25 хендедайриз, Афгъанистанда телеф хьайи кьве касдин дидейриз гьар садаз 50 агъзур манат ва 150 ве­­терандиз гьар садаз 35500 манат пул ахъай­на. Им чаз чlехи куьмек хьана. Виридан патай чна абуруз сагърай ва чпин девлетар артух хьурай лугьузва.

Кlвалах авачирбуруз, Дербентда эцигзавай цIийи “Патриот” комплексда кlвалахдай чкаяр тешкилда лагьанва.

Къагьриман Ибрагьимов