Эй инсанар!..
XIX асирда лезги эдебиятдиз атай классикрикай сад вичин эсил Ахцегь райондин Мацарин хуьряй тир ашукь, шаир, гьахъунихъни бахтунихъ къекъвез, уьмуьр акъудай Али я. Несилриз ам Мазали (Мацави) Али яз машгьур хьана.
Лезги литературадин (шииратдин) антологияда (Махачкъала, 1978-йис) къейднавайвал, Алиди манияр туькIуьриз фад башламишна. Адахъ чIалар теснифунин, кфил ва саз ягъунин карда еке агалкьунар авай. Хуьре аквазвай гьахъсузвилер эхиз тахьай ашукь Азербайжан патаз, Хьилерин хуьруьз куьч хьана. Камаллу чIалари ва ширин ванци Алидин тIвар, лезгийрин арада хьиз, Азербайжандани машгьурнай…
Илимрин доктор, профессор Къурбан Акимова къейднавайвал, Мазали Алиди вичин манияр ва шиирар лезги ва туьрк чIаларал теснифна…
Шаирдин чав агакьнавай ирсинай (адан эсерар лезги чIалал сифте яз 1958-йисуз чапдай акъатнавай “Лезгийрин поэзиядин антологияда” гьатна) аквазвайвал, шаир дуьньяда авай гьахъсузвилериз, ахлакьсузвилериз ва имансузвилериз кIевелай акси тир. Вичин акьалтIай наразивал — бунтчивал ада хейлин манийрани шиирра вичиз яб гузвай халкьарин вилик раиж ийиз хьана. Гьелбетда, и кар адаз регьятдизни акъвазнач.
Адет яз, а вахтара гьар са бунтчидин аксина 15-20 буьгьтенчини, башибузукьни акъваззавай. Гьавиляй, белки, ам и экуь дуьньядал яргъалди яшамишни хьанач. 50 йисан яшда аваз ада и дуьнья гьамишалугъ яз туна…
Амма шаирдин ирс, тIимилди ятIани, несилрив гума!
Адан ирссагьибри — мацавийри (алай вахтунда абурун чIехи пай Мегьарамдхуьруьн райондин Бут-Къазмайрин хуьре яшамиш жезва) чпин чIехи векилдин тIвар эбеди яз рикIел хуьнин мураддалди Бут-Къазмайрин хуьруьн са куьчедиз ганва.
2005-йисуз и хуьре Мазали Алидин 235 йисаз, гилан аямдин мацави шаир, РФ-дин писателрин Союздин член Агъалар Исмаилован 60 йисаз талукьарна, литературадин чIехи межлис тухванай. Анал рахай гьар са шаирди (А.Исмаилов, З.Къафланов, Ш.Шабатов, М.Агьмедов ва мсб) Мазали Алидин ирс квахь тавунвайди, Мацарин хуьруь цIийи аямдин цIийи шаир — Агъалар Исмаилов хьтин ватандихъ рикI кузвай, дерин фикиррин теснифчи гунини шагьидвалзавайди къейднай.
Зи кьил ястухдал (а)ла, — вилерни рекье,
Вун паталди зи чан кузва, эй Ватан.
Гъурбатда гьижрандин хер хьанва рикIе,
Зи вилерай иви физва, эй Ватан.
Ватан авачирди амансуз жеда,
Хажалат чIугуна, имансуз жеда,
Жерягь жагъин тийиз, дармансуз жеда,
Зи дердинин дарман вун я, эй Ватан, —
лагьанай Алиди вичин вахтунда.
Ихьтин цIарарин таъсирдик чIехи хьанвай гилан шаирди кхьизва:
Чубарук хьиз, лув гана,
ФейитIани яргъаз зун,
Мад гьар атай гатфариз
Мукал жеда къугъваз зун.
Йисаралди гъурбатда
ХьайитIа заз кIвал маса,
Суал це на: — Гьинва кIвал?
Жаваб гуда за: — Маца!..
Ватандашвилин гьиссер и тегьерда тикрар хьуни несилрин чIехи алакъадикай хабар гузвачни бес!
Халисан поэзия рекьидач! Ам асиррай асирралди къвезмай несилрив агакьда. Чна кьатIузвайвал, Мазали Алидин ирсни эбеди ядигар, насигьатдин къул-кьеб хьиз я…
Эй инсанар, за квез ийин эрзи-гьал:
Гьиллени таб я гьар са кар намерддин.
Жагъич адан кIваляй са кIус фу гьалал,
Гьарамди я кIулавай пар намерддин…
Зун Мазали Али я, гьахъ рахада,
Фу балкIандал хьурай, намерд — пияда.
Са ягьсузни тамукьрай и дуьньяда,
Квахьдайвал чи нугъатдай тIвар намерддин…
Мазали Алиди ирс-тарс вичелай вилик хьайи устад Ялцугъ Эминавай, Кьуьчхуьр Саидавай, маса ашукьривайни шаирривай къачурди и цIарарин сафвили, сад хьтин уьлчмейри, рифмайри, тикрар хьунри субутзава.
Гьатта хандихъ элкъвена лагьанвай эсеррини чи рикIел бунтчи шаир Кьуьчхуьр Саидан кьисмет гъизва:
Къугъвазмач зи сазунин сим,
Хандин кIвале тийир регьим,
Фикирдиз гъиз Мацарин ким,
Алини курпашман хьана…
Устад классикдин эсерар чи мектебринни вузрин учебникра, антологийра, кIватIалра гьатнава. Амма гьеле вири ирс кIватIна, ахтармишна, чав агакьнавайди гьиссзавач. А везифа чи къенин ва къвезмай несилрин хиве ама.
Классикдин юбилейдиз талукь мярекатар тухвайди гьелелиг санани малум туш. Инанмиш я, лезги шииратдал ашукьбур кьулухъ акъваздач. Гьич тахьайтIа, мацавийри чпин зурба векилдиз талукь мярекатар тешкилда… Иншаллагь!..
Мерд Али
