Чи инсанриз фадлай адет хьанвайвал, чкадал алай ва вине авай идарайриз ар­за-ферзе авуна, дерди туькIуьн тавурла, абуру газетдивай куьмек тIалабда. Къейд авун герек я, “Лезги газетдин” редакцияда гьеле Советрин девирдилай “гьар са чарчихъ инсан гала” лугьудай гафар къанун хьиз тестикь хьанвайвиляй редакциядиз атай гьич са чарни фикир тагана тазвайди туш. Гьа икI, мукьвара Мегьарамдхуьруьн райодин ЦIеле­гуьн­рин хуьруьн агьалийрин тIваруни­хъай редакциядиз чар атана.

“…Чаз я хъвадай яд авач, я жуван усадьбадиз гудай къубудин яд. Багълар кьуразва. Хуьре саки виридаз мал-къара ава, малариз килигдай духтур авач. Герек хьайила, ветврач чна, жуван жибиндай пул гана, Советский хуьряй гъизва. Эквер мукьвал-мукьвал хкахьда. Эквер туькIуьр хъувун патал чун электромонтер къунши Усуррин хуьряй, гьакъини гана, жуван ма­шинда аваз гъана хутахуниз мажбур хьанва. Чаз клуб авач. Чаз фекьи авач. Ва икI мад. Чи гьалдикай хабар кьадай кас авачни? Бес чна низ гьарайда?”, — кхьизва авторди ва эхирдай алава хъийизва: “ТIа­лабда зи тIвар кьун тавун”.

Гьарайдин ван редакциядив агакьна. Чун ЦIелегуьндал рекье гьатна.

Хуьруьн администрациядин кьилихъ галаз адан кабинетда суьгьбет ийидай вахтунда ина са шумуд кас агьалияр авай, абу­рукай сад — агъсакъалрин советдин председатель Шихмегьамед Меликмирзоев. Арзада къейднавай критикадин гафар малумарна. Ихтилатдив яргъарилай эгечIна.

ЦIийи ЦIелегуьнрин хуьр 1966-йисуз залзаладилай гуьгъуьниз арадал атана. Ирид  хуьряй куьч хьанвай инсанриз цIийи чкада яшайишдин кIвалер эцигуниз гьуку­матди бес кьадар пулдин такьатар, эцигу­нардай материалар чара авуна, герек ма­са куьмекарни гана. Яшайишдин метлеб авай дараматар эцигна. Зегьметдиз къабил вири агьалияр кIвалахдай чкайралди таъминардай совхоз тешкилна. Гегьенш майданра багълар, ципицIлухар кутуна.

Агъсакъалри рикIел хкизвайвал, чкадин “Серго” тIвар алай совхоздихъ 100 гек­тардилай виниз ципицIлухар, гьа кьадар майданра экIя хьанвай емишрин багълар, 4000 лапаг, 750 къарамал авай. Лугьун ге­рек я хьи, цIелегуьнвияр зегьметдал рикI алай,  викIегь, кар бажармишиз алакьдай, ди­рибаш инсанар я. Четинвилерал гьалт­завайтIани, хуьруьнвийриз, дарви­лер­ авачиз, кьил хуьдай мумкинвилер авай.

Дарвилера цIелегуьнвияр, амай вири хуьрерин жемятар хьиз, Советрин Союз чукIурайла, гьатна. Аламатдин кар тир, 90-йисара республикадин руководстводи районрин кьиле авайбурувай колхозар, совхозар чукIурун лап кIевелай истемишзавай. Зегьметчи халкьдиз такIан хьайи и буйругъ кьилиз акъуд тийизвай районрин регьберар басрухдик кутазвай. Гьа икI, цIе­легуьнвийри гьикьван наразивилер къалурнатIани, “Серго” совхозни чукIурна­, халкьди еке зегьмет чIугуна арадал гъайи девлетарни вара-зара хьана. ЧIехи несилдин векилри рикIел хкизва: “Жуван са дерди туькIуьрун патал куьмек тIалаб­­дай са чка авай — совхоз. Гьадакайни чун магьрумна”. Ельцина “пачагьвалзавай” девир тир эхир, гьарда жува-жуван кьилиз чара авуна кIанзавай.

За винидихъ лагьайвал, цIеле­гуьн­вияр бушвал тийидай, дирибаш инсанар я, гьардавай вичиз чара ийиз жеда. Анжах гьар са хуьруьхъ вири жемятдин умуми, жемиятдин дердиярни ава эхир. Абур гъиле кьуна, кьилиз акъудиз алакьдай касни кIандачни?

— Чна, агъсакъалри, меслятар авуна. Ахьтин кас Дербент шегьерда яшамиш жезвай, хуьруьз гьамиша вичелай алакьдай куьмекар гузвай Герман Межведилов яз акуна. Амма шегьерда са куьникайни дарвал авачиз, къулай уьмуьр тухузвай, вичин гаф ише физвай Германа, хуьруьн кьиле акъвазунал разивал ганач. Агъса­къалрин дестеяр са шумудра адан патав физ-хтана. Гьа са тIалабун гваз. Гьа икI йи­­сар акъатна, — рикIел хкизва Шихмегьамед Меликмирзоева. — Эхирни чна адаз лагьана: “Герман, эгер вун ЦIеле­гуьнрин къадир авай, халкьдихъ рикI кузвай цIе­­ле­гуьнви ятIа, и четин девирда, хтул, вун жу­ван хайи хуьруьн жемятдин арада жеда, бубайрин чилерал хкведа. Жедач­тIа, чна вучда кьван?”.

2007-йисан мартдиз хьайи сечкийра ЦIелегуьнрин жемятди Межведилов Герман Жабраилович хуьруьн администрациядин кьил яз хкяна (хуьре, бинедилай адет хьанвайвал, адаз “совет” ва я “кавха” лугьузва).

Гила арзада къалурнавай хци месэлайрал хквен. Хъвадай цин патахъай четинвилер авайди вирида тестикьарзава. Амма яд авач, и кардиз садани яб гузвач лугьун тапарар я. Вири магьлейриз турбайра аваз михьи яд агакьарзава: хуьруьн чIехи паюниз — суткада кьиляй-кьилиз, муькуь паюниз — гьар кьве йикъалай. Агьалийриз 2-3 юкъуз бес кьадар яд кIватIдай мумкинвал ава.

— Хъвадай цин месэла лап хциди тир, — лугьузва Ш. Меликмирзоева. — Чахъ водопровод авайди тушир. Вичин жибиндай хейлин пулар харжна, халкьдин куьмекдалди ам эцигайди Герман Жабраилович я. Гьикьван четин хьанатIани, чна, жемятди сифте Къарад кIама “халкьдин эцигунар” лугьудай жуьреда бандар туькIуьр­на, яд кIватIдай чIехи гьавиз арадал гъана, 12 километрдин мензилдиз турбайрин линия тухвана. Нетижада хуьруьз Къарад­ кIамун михьи яд авахьна къвезва.

Идалайни гъейри, Г.Межведилован тIа­­лабуналди ва халкьдин куьмек тешкилуналди Къазахстанда яшамиш жезвай чи хуьруьнви Азиз Зибиллаеван харжидихъ куьгьне хьанвай турбаяр 450 агъзур манатдин къимет авай цIийибурал­ди эвез­на­. Администрацияди 1750 метр алава цIийи водопровод тухванва.

Чахъ галаз ихтилатар авур цIе­ле­гуьнвийри тестикьарзавайвал, хуьруьз талукь са месэла гьялун патал Г.Межведилов бюджетдай пул ахъаюнал вил алаз акъваззавач — вичин жибиндай харжна, та­хьайтIа, кредитар къачуна ва я паталай куьмек тIалабна, кар кьилиз акъудзава. ИкI ада хуьруьн администрациядин хъсан дарамат, жемятдин тIалабуналди КОР къубудал вичин пулдихъ капитальный муьгъ эцигна, кьве турба кутуна, 1,5 километрдин цIийи къанав тухвана. Нетижада 60 кас арендаторриз чпин багъларихъ, уьруьшрихъ гелкъуьн кьезил хьана. Азиз Зибиллаевахъ галаз санал пул эцигна, Ватандин ЧIехи дяведа телеф хьайи цIеле­гуьнвийриз гуьмбет хкажна. Халкьдин куьмек галаз гужлу цIийи тран­сформатор къачуна, кардик кутунва. Кьве стадион, аялриз къугъвадай майдан туькIуьрнава. Хуьр аваданламишун патал елкадин 300 къелем къачуна акIурнава.

Школадин кьве дараматдин къавар чкIай гьалда авай. Райондин­ кьил Фарид Агьмедова Межведилован тIалабунриз “ваъ” ла­гьа­нач, та­ди гьалда бес кьадардин такьатар ча­ра авуна. Къавар цIийи хъувунва.

Генани. Федеральный шегьредилай ЦIелегуьндал къвезвай 9 километр рекье фурар ремонтдай материалар 12 йисуз Герман Межведилова вичи маса къачуз, халкьдин куьмекдалди туькIуьр хъийиз хьана.

— Гьа и рехъ капитальнидаказ ремонтун патал чна гзаф арза-ферзе авуна, Махачкъаладиз физ-хтана. Чаз куьмекун патал адвокатни кьуна, — их­тилатзава Г.Межведилова. — Эхирни, вири жемятди къулар чIу­гуна, республикадин Кьил Владимир Васильевавай тIалабна. Чаз хъсан жавабни хтана, рехъ туькIуь­рунин кар вилик фена. Алай вахтунда 4,5 км рехъ гьазур хьанва. Квез акуна хьи, хуьруьн юкьвай физвай кьилин куьчени 2 км мензилда къир цана туькIуьрзава. Амай 5 километр йисан эхирдалди куьтягьда.

“Герман Жабраиловичаз баркалла!, — лугьузва жегьилри, — ви­лик­­дай вич хъсан спортсмен хьайи чи кавхади чаз спортдал машгъул жедай чIехи мумкинвилер ганва. Чи ихтиярда тадаракламишнавай спортзал ава. Чна райондин, республикадин акъажунра иштиракдайла, герек харжиярни кваз вичин хивез къачунва”.

Кар ана ава хьи, ЦIелегуьндал спортзал алайди тушир. Межведилов хайи хуьруьз кIвалахал хтай­ла­, ада вичин хсусиятда авай вили­кан совхоздин склад хьайи чIехи да­рамат вири къулайвилер авай спортзалдиз элкъуьрна. Вичин пул­дихъ анаг цIийи хъувуна, спортдин герек вири тадаракар къачуна (тек са “борцовский ковердихъ”, азаддиз кьуршахар кьадайла герек къвезвай, 150 агъзур манат­ ви­чин жибиндай гана). Ина волейбол, баскетбол, мини-футбол къугъ­­­вазва, азаддиз кьуршахар кьу­най, залан атлетикадай, каратедай секцияр ахъайнава. Баркалла!

Къейдна кIанда, ЦIелегуьнрин администрацияди, вири жемятди хьиз, хъвадай ва дигидай цин месэла гьялнавайди яз гьисабзавач. Хуьруьн ва райондин руководстводин чалишмишвилералди агьалияр виниз тир еридин целди таъминарун махсус госпрограммадик кутунва. Адан бинедаллаз ина буругъдин дерин къуяр эгъуьнда. Программа 2024-йисалди кьилиз акъудун планламишнава. Самур ва Гуьлгеричай вацIарин арада язавай къанав куьтягьайла, ЦIелегуьнриз дигидай ядни бес кьадарда жеда.

— Аквазва хьи, Владимир Васильев Дагъустандин кьиле хьайидалай кьулухъ, вири республикада хьиз, чи райондани, хуьрени крар вилик физва, — лугьузва Герман Меж­ведилова. — Аялрин бахчани эцигда. Чка тайинарна, чилиз “зеленка” къачунва. Зун са кIусни шаклу туш, вири месэлаяр гьялиз же­да, чахъ сабурлувал, виридан мурадар сад хьайила. Чи жемятдихъ а ерияр авазва, вирида жемиятдин крара иштиракзава. Чи рикI алай “Лезги газетди” гузвай мумкинвиликай менфят къачуналди, заз чи жемятдиз рикIин сидкьидай сагърай лугьуз кIанзава. Хуьруьнвийри заз ийизвай ихтибардиз за гележегдани вафалувал хуьда.

P.S.  Редакциядиз чар кхьей касди тIалабзава вичин тIвар къалур тавун. Гьелбетда, чна гьакI авуна. Гьакимрин кIвалах критика ийизвай, чкайрал инсанрин уьмуьр четинариз, гьакъикъатдани рехъ гузвай кимивилер, къанунсузвилер къалурзавай, гьа са вахтунда авторри чпин тIварар кьун тавун тIа­лабзавай чарар редакциядиз мадни къвезва. Гьатта гьа ихьтин дуьшуьшрани “Лезги газетдин” руководстводи законди вичиз ганвай ихтиярдин бинедаллаз чкайрал алай регьберрин вилик серенжемар кьабулунин месэла эцигзава. Чи районрин регьберарни ахьтин къайгъусуз инсанар туш, абурузни чкайрал гьал-агьвал хъсан хьана кIан­зава. Меркезда абурувайни хабар кьадай кас ава эхир.

 Амма инал суал къвезва: критика ийизвайбуруз чпин тIварар вучиз чир хьана кIанзавач? Жаваб: абуруз я кичIезва, я буьгьтен ве­гьез­ва. Гьахълу критика ийизвайдаз кичIе хьана кIандач — адан терефдал закон ала. Рехъ гузвай чIу­ру кардикай кьулухъай рахунихъ метлеб, нетижа жедач. Адакай, жавабдарвал аннамишна, чинал лагьана кIанда. Чир хьун герек я: чинал лагьай гьахълу критикадин хци гафунихъ зурба къуват ава, ада уьлгуьчди хьиз атIуда. Хирургдин гъиле авай скальпелди хьиз. Зун квач, са ни ятIани авурай, цавай атурай, сивиз аватрай лагьана, кисна ацукьуни чи, гьар са инсандин, санлай ви­ри уьлкведин крар вилик тухудач. Чи гьалар ватанпересвилин, халис гражданвилин жавабдарвал аннамишна ийизвай истемишунри хъсанарда, крар вилик тухуда. Герек чун гьа и терефдал жен.

Абдулафис  Исмаилов