2020-йисуз лезгийрин машгьур шаир Кесиб Абдуллагьан 145 йис тамам хьана. Лагьана кIанда, ам чаз гьикьван мукьва ятIани, гьакьван яргъални я. Вучиз лагьайтIа, икьван гагьда шаирдин уьмуьрдин рехъ кьил-кьилеллаз са-садахъна куьтягьнавач.
Абдуллагь Саруханан хва Саруханов 1875-йисуз Къуба вилаятдин Манкъулидхуьре лежбердин хизанда дуьньядал атана. Ам Манкъулид и хуьре авай чIехи КьинтIаррин сихилдай тир. Алай девирда Манкъулидхуьре уьмуьрзавай Сейфали Шерифова шагьидвалзавайвал, Абдуллагь хуьруьнви пенсионер Гьаби муаллимдин чIехи буба Гьабибан хайи имидин хва тир. Турабар, Гьажимурадар абурун миресар жезва…
XIX виш йисан сифте кьиле чи патара хьана ва гуьгъуьнлай “Камеральное описание Кубинской провинции” тIвар алай ктаб кхьей А.Хотановскийди икI къейдзава: “…Эляр (Алияр) Бидирханан хва — 28 йис, адан стхаяр — Тариверди — 20 йис, Жумарт — 14 йис, стха Эляран хва Гьабиб — 6 варз…”. Чи кьатIунрай, гуьгъуьнин йисара и сихилдин цIар икI къвезва: Бидирхан (1780), Жумарт (1816), Сарухан (1845), Абдуллагь (1875).
Абдуллагь са тIимил чIехи хьайила, бубади ам хуьруьнви Гьасанпаша Багъишеван (и кас 30-йисара репрессийрик кутунай) кьилив кIел-кхьин чирун патал ракъурзава. Фагьум авай гадади са куьруь вахтунда араб элифралди кхьиз чирзава, уьмуьрда вичин кьилел къвезвай дуьшуьшар, къазаяр шиирралди кхьиз эгечIзава.
Абдуллагь, аялзамаз буба кьена, етим яз амукьна. Сагъламвал зайиф тир ам идан-адан кIвалера нуькервализ эгечIна. Дагъустандин халкьдин шаир Хуьруьг Тагьиран уьмуьрдин рехъ чирай журналист К.Казимова, профессор Гь.Гашарова, гьакIни писатель З.Ризванова тестикьарзава хьи, ада (Тагьира) XX асирдин сифте кьилера къелечивални авунай. Хуьруьг Тагьира Къуба пата къапариз къеле ядайла, Абдуллагьа целцив гар ядай, яни фялевалнай. Абуру Манкъулидхуьре ва къунши хуьрера «цIарцIар тагай» са цурун къабни туначир.
Абдуллагь са вахтара, кьил хуьз, патарихъни фена. Советрин властди гъалибвал къазанмишайла, адаз гзаф хвеши хьанай, куьз лагьайтIа, цIийи гьукумат кесибрин патал алайди тир…
1930-йисара коллективрин майишатар арадал гъунин кIвалахрик кьил кутунай. Абдуллагьан хайи хуьре «Яру лежбер» тIвар алай колхоз тешкилнай. Хуьруьн кесибар, гьа гьисабдай яз шаирни, и колхоздик экечIнай. Кулакар, фекьияр цIийи жемиятдиз акси ксар тир. Абдуллагь, вич гьа ихьтин ксариз акси яз, абур беябурдай шиирар кхьиз гатIунна. Вичел гьар патахъай вегьезвай ксар агъузарзавай Кесиб Абдуллагьаз душманар пара жезва. Вичин хизан саламатдаказ хуьнин мураддалди Кесиб Абдуллагьа вичин гъилин хатIар хуьре авай мискIиндин цлан тIакIа чуьнуьхарна, паб-аялни галаз хуьряй экъечIна. (И гафарин ван хьайи зунни О.Оружев хуьруьн юкьвал аламай Лацу мискIиндин тIакIара къекъвена, амма затIни жагъанач. Чаз малум хьайивал, шаирдин архив ЧIулав мискIиндин цла чуьнуьхарнаваз хьана кьван. Гьа мискIин Ватандин ЧIехи дяведилай гуьгъуьнин йисара чкIанай…)
Гьа икI шаирдин архивни квахьна. К.Абдуллагьан хтул Гуьзелагъади шагьидвалзавайвал, дидеди (шаирдин чIехи руш тир Майистана) лугьудай хьи, чIехи бубади вичин шиирар некIедай кьежирай цIакулдалди гъиле гьатай чарарал кхьиз хьана. Мягькем зигьин хьайи Абдуллагьаз кьуд агъзур цIар авай кьван шиирар хуралай чидай лугьуз тестикьарзава хуьруьн кьилер рехи ксари.
Шаирдин кьиникьин гьакъиндай кьве версия ава. 1. Ам немсерихъ галаз кьиле фейи дяведилай са шумуд йис вилик вичин ажалдик рагьметдиз фена. И версия манкъулидхуьруьнви Магьарам муаллимдин рикIел хкунра, шаирдин хтулрин гафара (и барадай кхьенвай са делилни чи гъиле гьатнач) тестикь жезва. 2. Шаирар тир З. Ризванова, Ш.Веледова чпин кхьинра къейдзавайвал, А.Саруханован мейит 1934-йисан августдин вацра Шоллар хуьруьз мукьвал алай никIевай ргалдай (куьтенди авунвай цIар) жагъанай. Гьар гьикI ятIани, шаир Манкъулидхуьруьн цIуру сурара (багъдин кьиле) кучукнай. Алай вядеда адан сур алай чка чир хъжезмач…
Шаирдин гъвечIи руш Бестиди вичин чIехи хциз — Казимаз (шаирдин и хтулдин фамилия чIехи бубадин тIварцIелди Абдуллаев кхьенва) лугьудай хьи, шаирдин стха тир Жилавханан хва Оруж вичин ими Абдуллагьаз пара ухшар тир. Чна Абдуллагьан суьрет гьа Оружан шикилдин бинедаллаз арадал гъиз туна. КцIарви художник Рустамбег Нагъиева кьве вацран къене шаирдин суьрет чIугуна. Кесиб Абдуллагьахъ кьуд руш хьана (адан паб Гивилагъа ГадацIийихуьряй тир): Майистан, Къизил, Лейли, Бести (абур вири рагьметдиз фенва). Шаирдихъ, 24 хтул хьана, абурукай сад (Актифа) рагьметдиз фенва. Саруханов Абдуллагьан мукьва-кьилияр КцIар шегьерда, Манкъулидхуьре, Манкъулидхуьруьнубада, ЛукIвар хуьре, ГадацIийихуьре ава. ГьакIни Хачмаз райондик акатзавай Худат шегьерда, Набран ва Тел хуьрера, Баку, Сумгаит, Махачкъала, Каспийск шегьерра яшамиш жезва.
И йикъара Кесиб Абдуллагьан “Виш йисалай” тIвар алай ктаб чапдай акъатна. Ам туькIуьрнавайди и цIарарин автор я. Ана Кесиб Абдуллагьан уьмуьрдин ва яратмишунрин рекьикай жуьреба-жуьре авторри кхьенвай макъалаяр, рикIел хкунар, шиирар гьатнава. Идалайни гъейри, ктабда шаирдин азербайжан ва урус чIалариз элкъуьрнавай эсерризни чка ганва. Абур лезги чIалай Къериб Гьуьсейнова, Вакъиф Муьшкуьрвиди, Мурад Саида, Бести Нифтиевади ва Гуьзеля Гьасановади таржума авунва.
Вакъиф Гьажиагъаев
