Инсан гьар са шейинив вердиш жеда — гьикI хъсан крарив, гьакIни — пис. Зи ери-бине  Кьиблепатан Дагъустандин са хуьряй я. Шегьерда са акьван яшамиш хьайи кас  туш, гьаниз килигна, шегьердин яшайиш, уьмуьр заз аквазвайди анжах базарда тир, алакъаярни за асул гьисабдай жуван ватанэгьлийрихъ галаз хуьзвай.

Захъ алишверишдин рекьяй са амадаг авай, адан тIвар Муртуз тир. Маса миллетдин векил тир адан ери-бине кеферпатан дагълух са хуьряй тир. Ма­са гузвай метягь ада завай санлай гзаф кьадарда къачудай. Лагьана кIанда, яшдиз залай са тIимил чIехи адахъ галаз савда авун кьезил  тир  — секин къилихрин, дуьз, намуслу, итимвал квай,  дугъри инсан.

КIвалах себеб яз, бязи вахтара зун адан идарадиз (офисдиз) фидай. Ада ана вичин хуьруьнвийрихъ галаз санал кIвалахзавай. Абуру неинки мугьмандиз (и кардин гъавурда гьакIни акьазва), гьакI чпи чпиз ийизвай гьуьрмет, сад-са­дав эгечIзавай тегьер, арада авай дуствилин алакъаяр, къайгъударвал акурла, зун мягьтел хьана амукьдай. Жув  вердиш хьанвай алакъайрив гекъигайла, гьелбетда,  заз  арада авай тафават, фаркь аквазвай. Амма икьван чимивилелди, рикIин сидкьидай, ачухвилелди эгечIунин сир вуч ятIа, сакIани зи кьил акъатзавачир, гъавурда гьатза­вачир. Са юкъуз зун абурун хуьруьз акъатдалди.

Зун Муртузан патав мугьман хьанвай. Варлу ксар тиртIани, абуру зун  кье­тIен мугьманпересвилелди кьабулнай, на лугьуди, залай багьа кас и дуьньяда авачир. Чун хуьруьз сейрдиз экъечIна. Вил вегьенмазди, аквазвайвал, хуьр “чан алайди” тир, ана диривал авай, вижевай кIвалер сад-садан патав мукьувай ва мягькемдаказ эцигнавай. Гьа са вахтунда абурухъ багъ-сал кутадай чилер саки галачир.

Куьчейра къекъведайла, чал гьар жуьре  инсанар гьалтзавай, къаршидиз къвезвай абуру вирида чун чинал хъвер алаз, хушвилелди кьабулзавай. Же­гьил­ гадаяр лагьайтIа, чун акурла, па­тав­ къвез­вай, салам гузвай. Муртуза абурувай къайгъударвилелди хабарар кьазвай, каш-мекьзавай. Сифтедай заз абур адан мукьва-кьилияр хьиз хьанай, амма ийизвай ихтилатрихъ яб акалайла гъавурда гьатайвал, адаз абур вири чизвачир, суьгьбет ийидайла гъавурда гьатзавай, абур нин аялар ва хтулар ятIа.

Дишегьлийрин алукIунар гзаф дамахар гвачирбур тир. Кьилерал, адет тирвал, шалар алай. Яшлу итимрин кьадардини, абур сад-садав секиндаказ рахазвай тегьердини зун иллаки тажубарна. Муртуза зун гъавурда турвал, хуьруьнбуру  ички ишлемишзавачир. Рекье чал  пIапIрус чIугвазвай са касни гьалтначир. ГьакIни, ада хабар гайивал, сивин харчивални ина туьгьметдик квай.

И аламатдин шикилар акурла, зи ри­кIел, кIанзни-такIанз, хайи хуьр хтана. ГьикI чи хуьре чиркин гафаралди рахун адет хьанватIа, гьикI гзаф вахтара, сада-садаз салам гудайла, кефи хадай, гуьгьуьлда акьадай зарафатар ийизватIа, тухумрин арайра авай жуьреба-жуьре бейкефвилер, са кьадар яш хьанвай ксари чпелай гъейри масабур  гьисаба кьан тийизвайвал. РикIел хтана зи гьакIни чIарар чукIурна къекъвезвай дишегьли­яр,алкIай шалварар алай рушар, пиян гьалда аваз сада масад чукIулралди язавай дустар…

Чи хуьрер за са терездалди алцумна, абур гекъигна. Са республикада авайбур ятIани, абурун ацукьунин-къарагъунин арада авай фаркь акурла, зун лап тажуб хьана амукьна.

Амма абурун сирдай зи кьил акъатна. Зун гъавурда гьатайвал, а инсанар шегьердин шартIара чеб чпивай квахьнач, вучиз лагьайтIа, абуру чпин дибдин, асуллу, тухумрилай тухумрал къвезвай адетар, хсуси меденият хвена, абурал кIе­­­ве­лай амални  ийизва. Хуьрни вири рекьерай мягькемди, чпи чеб,  бубайрин адетар, хийирдин крар хуьзвайди тир.

Гьелбетда, ихьтин гьуьрмет авай чкада берекатни жеда.

___________________________________________________________________________________________________________________

Кьве къунши

Са вахтунда чи къуншидал  са гада яшамиш жезвай, адан тIвар Марат тир. Адан патав маса къуншини гвай — Мурад­. Абурун  тахминан 25-30 йисар хьанвай.

Марат къачагъ тир, амма  чаз чидай, яни адетдин  жуьредин къачагъ ваъ. Ам виридаз кIандай — жумартвиляй, викIегь­виляй, гьамиша шад инсан тирвиляй.

Хъунал рикI алай ам кьил кьилеллаз, михьиз уяхдаказ кьитдиз аквадай. Ам­ма, пиянзавайла, адан жумартвал мадни артух, хъуьруьнар лагьайтIа,  кьу­на акъвазар тежедайбур жедай. Са гафу­налди, ам вирибуруз лап хуш тир. Хъсан ва багьа парталар алукIдай, районда сифте пайда хьайи  иномарка машинрикай садни гьаданди тир, яни гегьенш камаралди  яшайиш кьиле тухузвай ада.

Куьне хабар кьун мумкин я, адаз пул гьинай къвезвай? Къачагъвилелди “къазанмишзавай” — гатаз, чуьнуьхиз, мумкин я, инсанар рекьиз. Вичи вичиз ада “уьмуьрда авара яз къекъвезвайди” лугьудай.

Эвленмиш хьайидалай кьулухъ  па­па адаз руш хана. Амма, гьар пиян хьайила, вичел гъил хкажзавай, гатазвай паб эхирни адакай хъфена. Гуьгъуьнлай кьвед лагьай сеферда эвленмиш хьана. И паб муькуьдалай сабурлуди тир, ам гъуьлуькай чара жезвачир, амма гьадан чинални бязи вахтара вили хьанвай гелер аквадай.

Муькуь къуншидикай гьатта суьгьбетдай затI авачир лагьайтIа жеда. Бегьем  виле акьан тийидай, секинди тир. КIва­ла­хал ам велосипеддал алаз физ-хкведай. Гьаятда адаз гьатта лакIаб  ганвай — “велосипедчи”. Адахъни хизан, кьве руш авай.

Са сеферда ванер акъатна, гуя  Марат квахьнава. Са кьадар вахт алатайла, адан ктIанвай мейит хъурталай жагъана. А чIавуз адан тахминан 30 йис тир.

Мурада лагьайтIа, велосипеддал алаз кIвалахал физ-хтун давамарзавай.

Вучиз абур  зи рикIел хтанва къе?

И мукьвара, саки 25 йис алатайдалай кьулухъ заз чир хьайивал, “къачагъдин” рушарикай сад дустагъханада ава, ам ана бейгьуш (наркотик) маса гун себеб яз ацукьарнава. Маратан кьвед лагьай  рушакай лагьайвал, ам са машгьур­ бизнесмендин ашна я.

“Велосипедчидин” кьисмет гьихьтинди хьанатIа? Адан кьве рушакай сад духтур я, муькуьди — мектебда муаллим. Бу­ба­ди абур кьведни гъуьлуьз ганва ва,  инсанри лугьузвайвал, кьведахъни вижевай хизанар ава. Мурад, гьа виликдай хьиз, кIвалахал физ-хквезва, амма, дуьз лагьайтIа, велосипеддал алаз ваъ. Ам мукьвал-мукьвал гьаятда хтулрихъ галаз сейр ийиз аквада.

Ингье гила за фикирзава,  вуч хъсан я: буба “къачагъ”  яз хьун, тахьайтIа, “велосипедчи” яз хьун?

Тимур  Исмаилов, карчи