Хайи югъ, дуьньядиз акъатай югъ, къейд авун — алай вахтунда адетдин сувариз элкъвенва. И югъни, Шаинскийдин манида лугьузвайвал, гьайиф хьи, йиса садра къейдзава. Амма за зун хайи югъ йиса кьве сеферда къейдзава. Сад лагьай сеферда — 1-августдиз, кьвед лагьай сеферда — дуьм-дуьз гьи югъ ятIа тайин туш, гатфарин са алахьай юкъуз…
1956-йис. Аял вахтар. Гьа чIавуз чун куьгьне хуьре амай. Верчерилай къазар хуьн менфятлу тирвиляй чи хизанди къазар хуьзвай. Абуруз кIанзавайдини чIурни яд авай чка я. Экуьнахъ ахъаяй къазар нянихъ, гьина аватIани, элкъвена хкведа. Амма шарагар галай вахтунда чна, аялри, абур Пелерихъ (участокдин тIвар) хуьдай. Пелерилай агъадихъ чи хуьруьн сурар гала. Сурар а чIавуз кIевнавайди тушир. Вил алатунни къазар гъвечIи шарагар галаз къубудал акъатдай. Шарагар къубуди тухуз кичIела, зи зегьле къакъатдай.
Сурарин кIанел хьиз, Магьидин легъв лагьана, ачух чка ала. Ингье чун са сеферда (зунни чIехи вах Селминаз) бахдин амледин руш Гьанифат, шараграл къаравулар яз, серкIверикай кIвалер ийиз, къугъвазвай. Къубудин лап гьа къерехдив къацу-къацу кьакьан серкIвер гвай. Абур атIуз кIан хьайила, аватда зун циз. Чин винел алаз, цик акатиз-хкатиз, зун тухузвай. Зи къаншарда аваз, къубудин къерех кьуна, гьарай ацалтна шехьиз, Селминазни Гьанифат къвезвай. Абурун гьараюнин ван цавун аршдиз физвай жеди. Яд элкъвезвай дерин чкадив агакьиз тIимил-шимил амай. Мад зи рикIел са затIни аламач. Зун закай хкатна…
Къубудин кIаник пата, са вижеваз агъада, чи хуьруьн жемятдин салар авай. Анай хуьруьз хкведай кьве рехъ авай. Сад — къубудин кIаник патай, муькуьди къубудин винел патай — сурарай. Къубудин кIаник патай хъфизвай Рагьимат халади, аялрин гьараюнин ван атайла, кIула авай шеле гадарна, вичивай жезмай кьван тадидаказ гьараюнин ванцел еримишна. Уьмуьрни хаталувилик кутуна, эсиллагь кичIени тахьана, ада сиве-сивди цяй ацIанвай къубудиз хкадарна. Вични ци тухуз-тухуз, ада са куьникайни хабар амачир зун къубудай ахкъудна. Зун зал хкана, чан-рикI авуна, кIулаз яна, ада зун чи кIвализни хкана. Гьа икI зун кьвед лагьай сеферда дуьньядал атана…
Йисар къвез алатна. Гьа и йикъара зи 70 йисни тамам жезва. Идакай 6 йис заз зи дидеди багъишнатIа, 64 йис Рагьимат халади багъишна. Адан кIвачерик ярх хьана кIанзавай чкадал за вуч авуна лагьайтIа?.. Заз акьван утанмиш я хьи… ЯтIани, и агьвалатдикай талгьана жезвач…
…Зи уьмуьр татугай гьалда дуьзмиш хьана. Зи чанни гуз гьазур касди захъ далу элкъуьрна. Йисни алатнач, бах, мад са йисалай дахни и дуьньядилай хъфена. Зун текдиз амукьна. Эхь, зазни дуьнья дар хьана. Гьа ихьтин декьикьайра зани гьарайна: — Рагьимат хала! Вун гьа арада, зун ци тухузвайла, гьинай акъатайди тир? Вучиз на батмиш жезвай зун кьиникьикай къутармишна?..
И мукьвара зун, Рагьимат халадин уьмуьрдин юлдаш рагьметдиз фенваз, адаз башсагълугъвал гуз фейила, ада завай хабар кьуна: “Я руш, на зав вун къутармишайдай паяр” вахкузвалда хьи? Дуьз гафар яни?”. КилигайтIа, за адан тIварунихъ лагьай гафар адал агакьнавай.
Це батмиш жезвайбур къутармишайбур пишкешар, наградаяр гун патал къалурзава. Рагьимат хала ибурукайни хкатна. Кьиникьикай къутармишай зани адав “паяр” вахкана?..
Ваъ! И кар гьакI тун зи намусди кьабулзавач… Гила за вун, Рагьимат хала, гьихьтин паяриз лайихлу ятIа, вири Лезгистандиз машгьурда!
Винидихъ “Зун вуч патал я? Зун квез я и дуьньяда”? лагьана, гайи суалриз за ихьтин жаваб гузва:
— ЦIийи инсан дуьньядал атайла, “бахт авай бала хьуй” лугьуда гьар са гъейрида. Бахт вуч ятIа?
ТIебиатда ам гьазуран затI яз авач. “Инсан вич вичин бахтунин устIар я”, — лугьузва урусрин мисалда. Гьар са инсандин бахт гьа вичелай аслу я. Бахт хьун патал, рикI алай пеше хкяна, къастни эцигна, ам кьилизни акъудун герек я.
Зани, зи бубайрилай чешне къачуна, муаллимвилин пеше хкяна. 50 йисалай виниз за зи чирвилер акьалтзавай несилар тербияламишуниз гана. Вишералди за тарс гайи аялри майишатдин гьар са хиле намуслувилелди зегьмет чIугвазва. Абур вири инсанперес, ватанперес къагьриманар хьун — им зи бахт тушни мегер!
Идалайни гъейри, за залай алакьдай жуьреда прессадани къуллугъзава. ЧIаларин алемда за, сюжетар уьмуьрдай къачуз, чIуру крарин инсанар пислемишзава, къенибур гьевесламишзава. Гьа икI, зи Ватан — Лезгистан аваданламишун патал за зи пайни кутунва! Им зи бахт я. И бахт заз ни гана лагьайтIа, гьелбетда, зи дидеди хьиз, Рагьимат халадини. Юкь агъузна, метIерал акъвазна, за ваз икрамзава, Рагьимат хала! Мад ва мад за вавай багъишламишун тIалабзава…
Фазила Абасова
Мегьарамдхуьруьн райондин
Гилийрин хуьр
