Гад гьарай я

Гвен гуьн, гад кIватIун — им лежберар патал виридалайни четин ва йисан кIвалахрин нетижаяр аквазвай жавабдар вахт я. Магьсулар кIватI хъувунив, йисан фан суьрсет гьазурунив хьиз, инсанар бубайрилай инихъ суварин къайдада эгечI­дай ва и месэладихъ галаз алакъалу адетар вилив хуьдай.

Камаллу агъсакъалрин регьбервилик кваз жемят гвен гуьз экуьнахъ фад, михьи беденар ва ниятар аваз, гьуьрметдивди ва мел-бигердин тегьерда фидай. Дишегьлийри мукалралди, итимри дергесралди битмиш хьанвай магьсулар ядай, цуьлер ку­тIун­дай ва ахпа абур йигарар гатун патал арабайраваз хармандал хутахдай. Зегьметчияр гьевесламишун патал зуьрне-далдам, ни­кIе­ра хъсан тIуьнар гьазурдай. И кардив зегьметдин суварин къайдада эге-чIунихъ жегьилар лежбервилин зегьметдив вердишарунилай алава, эдеб-ахлакьдин ва ватанпересвилин манаярни авай. Незвай фу лежбердин яргъи йисан залан зегьметдин нетижада гьикI арадал къвезватIа, жегьилриз чирун важиблу тир. Гьавиляй чи бубайривай агъзур йисаралди дагъдин тик гуьнейрик кетер кутаз, дагълух лежбервилелди фу нез хьана. Эхь, гила девирар, адетар тамамвилелди дегиш я, дагълух лежбервал къа­къатнава, паталай гъизвай техил-гъуьр-фу регьятдиз гьатзава. Гьа са вахтунда, гьелбетда, магьсулдарарни ава, абурун зегьмет гьуьр­метуниз лайихлу я.

Магьсулдарар бегьер кIватI хъу­вунив эгечIнавайди чир хьайила, 10-июлдиз чун, Ахцегь райондин хуьруьн майишатдин управленидин (УСХ) начальник Арген Гьажиев, адан заместитель Ханлар Рамазанов, Россельхозцентрадин Сулейман Стальский межрайотделдин начальник Рамазан Шагьмирзоев, Мегьарамдхуьруьн райондин зонада Чархи кIамун мензилра магьсулдарвилел машгъул “Лут­кун­ский” (председатель Рамиз Сулейманов) ва “Самурви” (председатель Гуьлпери Гьабибова) СПК- рин участокрал фена, анра зегьметчийрихъ, арадал атанвай бегьердин еридихъ ва техил кIватI хъувунин месэладихъ галаз мукьу­вай таниш хьана.

Къейд ийин, районда санлай 2100 гектар никIерин майданар ава. Абурукай Мегьарамдхуьруьн райондин зонада 526 гектардин майданар цик квачирбур я. “Луткунский” СПК-да цIи 150 гектарда, “Самурвиди” — 126-да, “Мурад” СПК-да­ (председатель Серкер Мегьамедов) 100-да зу­лун тумар цанва. “Хрюгский” СПК-да (председатель Девришбег Девришбегов) вичин 150 гектарда и йисуз зулун магьсулар ерли цанвач, чил кьуьгъвериз тазва.

— Ингье къе чун, бисмиллагь, бе­гьер кIватI хъувунив эгечIзава. ТIе­биатдин кьурагь шартIариз килигайла, Аллагьдиз шукур хьуй, зегьметдин нетижа акьван писди хьанвач, гьар са гектардай 19 центнер техил гуьзетзава. Нагагь миянардай шейэр вегьез, зиянкаррикай хуьдай дарманар ядай мумкинвал хьанай­тIа, бегьер мадни хъсанди жедай. Авайди чна са гьафтедин къене кIватIна бегьемарда,-  суьгьбетзава “Самурви” майишатдин тешкилатчи Зара Къадимовади.

— Квез хсуси комбайн, герек маса техника авани? Гьукуматдин патай гьихьтин куьмек жезва? — хабар кьазва чна и майишатдин магьсулдарривай.

— Дугъри я, “ДТ-75”, “Беларусь” куьгьне тракторар ва сеялка ава. Чарасуз герек тир комбайн ви­ри райондиз авайди 1998-йисуз лизингдай къачур сад я. Мукьвал-мукьвал хаз, туькIуьр хъийизвай адак умуд кутаз жезвач. Сезондин вахтунда чна ам Хив райондин са фирмадивай кирида кьазва. Гьар са гектардай техил кIватI хъувун патал 4 агъзур манат пул гузва. Йиса 150 гектардай (куьчери хипехъанвилин чилер лежберрив 49 йисан муддатда арендада вуганва) гьукуматдиз 16 агъзур манат пул арендадин гьакъини гузва. Маса харжийрикай рахайтIа, гьар йисуз цадай тум маса къачузва, никIериз кьиферен дарманар вегьезва, къацар гьайванрикай хуьн патал са метрни зуран деринвал аваз 2,5 километрдин къанав янава (та­хьайтIа маларин рабатвализ жезвач), къаравул кьунва ва икI мад. Райондин УСХ-дин къуллугъди меслятдин къайгъударвал ийиз­ватIани, гьукуматдин патай са кепекдин куьмекни авач.

“Самурвидив” гекъигайла, патав гвай “Луткунский” СПК-дин гьалар хъсан туш. Ина 110 гектарда къуьл цанваз, са затIни арадал атанвач, анжах 40 гектардай мух кIватI хъийиз­ва, гьар са гектардай — 10 центнер.

— Аквазва хьи, вегьенвай тум сифтедай лап хъсандиз экъечIна, гуьгъуьнлай кьурагь хьуникди  битмиш хъхьанач. Комбайнидин сивиз къведай затI авач, кьилерни буш я, кIватI хъувуниз виже къведач, акти­роватна кIанда. Гьайиф, чIугур кьван вири зегьметар бада фена. На­­гагь цанвай магьсулриз страховка кьванни авунвайтIа, гьукуматди эвез­дин пул хгудай,-  никIе магьсулар инлай-анлай ахтармишиз, гьайиф­ чIугунивди, къейдзава Арген Гьа­жиевани Рамазан Шагьмирзоева.

— Бегьер тахьун цанвай тумунилай аслу я лагьайтIа, дуьз туш,-  суьгьбетдик майишатдин сагьиб Рамиз Сулейманов экечIзава. — Ставрополдай къуьлуьн килограмм 15 манатдай, сортунин мух 16 манатдай маса къачуна гъана, еке умудар аваз чна тумар цана. Заз аквазвайвал, чи шартIара зулун техилдилай мух цун вини дережадин менфятлу я. Къведай йисан бегьер патал гила за мух цадайвал жеда…

Эхь, магьсулдарвилин бе­ре­катлу бегьер тIе­биат­дин­бурулай алава, пара маса шар­тIарилайни аслу я: чил вахтунда къара­гъар­на, виже­вайдаказ гьялун хъсан вахтара ва чи накьваривни тIе­биатдин шар­тIа­рив кьадай сортарин тумар цун агротехникадин серенжемрин истемишунрал амал авуналди миянардай шейэр ва эчIелрикайни зиянлу гьашаратрикай, азаррикай хуьдай химикатар ишлемишун ва икI мад. Амма и месэлаяр вахтунда ва ерилудаказ кьиле тухун патал, малум хьайивал, са бубат чпи чпин кьил хуьзвай чи магьсулдарриз, гьайиф хьи, хуьруьн майишатдин я махсус техника, я пулдин такьатар, я гьукуматдин патай са куьмек авач. Гьавиляй цик квачир яван чиле, иллаки цIининди хьтин кьурагь йисуз, хъсан бегьерар гуьзетиз жедач.

Дашдемир  Шерифалиев