Чи государстводин  Кьилин Закондик — Конституциядик дегишвилер кухтуна, уьлкведин агьалийрин чIехи паюни абур хушвилелди кьабулна. ЦIийи дегишвилери чи вири еришриз, жемиятдиз санлай цIийи къуватар, цIийи мумкинвилер артухарун лазим я. И кар вирибуру вилив хуьзва.

Гьелбетда, цIийивилериз разивал тагайбурни, гилани абурал шак вегьезвайбур тIимил туш. РикIел хквезва: алатай асирдин 90-йисара, Россиядин общество саки чкIа­­­на­­ куьтягь жезвайла, халкьдин ийир-тийир квахьнавайла, чи “ихтияррихъ” гьакьван “рикI кузвайбуру” чина кьиле физвай вири мусибатрин тарифзавай. Президент иллаки бажарагълуди я лугьузвай…

Гила, Россияди вичихъ садалайни аслу тушир рехъ, къаст, ивирар, тарих, мумкинвилер авайди чириз эгечIай­вал­ди, иллаки Конституциядик дегишвилер кухтазвайди акунни, чи “дустарай” (гьам къецепата, гьам чи уьлкведин къенени) гьарай акъатна. Чпин гъиле авай вири СМИ-ра чукIур тавур жуьредин фитнеярни фигъилар хьанач. Президентни гьакьван “чIуруди” я кьван…

Россиявийриз яраб гьакьван фа­гьум­ амачир жал? Гьакьван чаз чи рехъ гьихьтинди, гьинихъ физвайди ятIа чизвач жал? Яраб чун, гьакьван савадсуз яз, авамвиле ама жал? Чи “дустариз”, чаз “тарсар” гуз алахънавай, “демократия” гьа­кьван дериндай “чизвайбуруз” чун акьван авамбур яз вучиз акваз­ватIа?..

1993-йисуз кьабулнавай Конституция, гила чи саки вири политологри, гьа жергедай яз Президентдини тестикьарзавайвал, гьа тапан “демократри”, чпи датIана къецепатаз (Европадиз, Америкадиз) вил язавайбуру, яни гьанай эмирар гун вилив хуьзвайбуру туькIуь­рай­ди, гьа девирдин либералринди я. Гилан Россия 20-30 йисан идалай виликанди, чкIизвайди, вичиз вичин рехъ течизвайди яз амач эхир!

Россия, садалайни аслу тушиз, виликди физва! Вири рекьерай! И кар дуьньядал элкъвенвай тIугъвал лугьудай завалдини субутна! Чи уьлкведив а завал вирибурулай геж агакьна! А завалдик начагъбурун кьадардив гекъигайла,  хкатайбур чи уьлкведа тIимил я. Себеб, сифте нубатда, чи къе­нин девирдин Пре­зидентдиз, Гьукуматдиз, государст­водиз а крар вахтун­да акун ва азардин вилик пад кьадай серенжемар кьабулун я.

Государстводи и четин макъамда чи халкьдин вири къатариз, иллаки яшлу­бу­рузни аялар галай хизанриз, кIва­лахдикай­ хкатайбуруз, зиянар хьайибуруз гьихь­тин куьмекар ганатIа чун ша­гьидар я.

Чи медицина садалайни кьулухъ галамачирдини субутна! Неинки чи халкь хвена а завалдикай, дуьньядин хейлин халкьаризни  куьмекдин гъил яргъи авуна!..

Душманриз ихьтин куьмекарни виле акваз, гьисаба кьаз кIанзавачир. Амма куьмекар кьабулай вирибуру чи медикриз, Гьукуматдин руководстводиз сагърай лагьана. Ибур “чIуру”, “чIулав” крар яни бес?!

Конституциядик кухтунвай дегишвилер са нин ятIа хушуниз кIан хьана ваъ, вахтунин ва чи тарихдин истемишун яз къачунвай кам я. Яни общество вич диг­миш хьана, ахпа Конституциядикни дегишвилер кухтуна!

Хьанвай дегишвилерал (агалкьунрал) рази яз акъвазайтIа, чун мад гьа ала­­тай асирдин 90-йисарал хъфин мумкин я. Яни дуьньядин майданда чун мад кьулухъ галамукьда. Чун гзаф хилерай къе­цепатан басрухрилай, чпи лугьузвайвал, “универсальный” ивиррилай ас­лу же­­да. “Универсальный”, яни вири пата­ри­­­хъай туькIвей ивирар вилик фенвай­ “демократия” авай Америкадани Европа­да гьихьтин гьалар аватIа, къе чун ша­гьи­дар­ я. Расизмди, нацизмди, терро­ризм­ди­ цуьк­ акъуднава. Им рехъ гуз жери кар яни бес? Чи рехъ, чи демократия масад я. Де­­­вирди субутна хьи, чун са жуьредин­­ни­­ “санкцийривай”, къадагъайривай, фит­ней­ривай кIудиз жедайди туш! Яракь­ри­вай кIудиз тежерди субутна 75 йис алатнава. 24-июндиз Москвада ва маса кьилин шегьерра тешкилай парадри мад сеферда чун гьикьван къуватлу ятIа къалурна.

Чпин вахтунда 1941-йисан 7-ноябрдиз, 1945-йисан 24-июндиз кьиле фейи парадри хьиз, и параддини парабур секинарна. Амма бязи “демократия” хъсан “чидайбурун” сивер агализ хьанвач. Лагълагъзава чпин саягъда. Халкьдин мисалда лагьанва: “КицI элуькьда — карван фида!”

Конституциядик цIийи дегишвилер кухтуналди чун демократиядин жигьетдай кьулухъди ваъ, виликди фейиди гьиссна кIанда.

И йикъара “Спас” телеканалдай журналистка Анна Шафрана машгьур кинорежиссер Карен Шахназарянахъ галаз тухвай интервьюда устадди, гьакъи­къи коммунистди а кар къейдна хьи, об­щество виликди фин патал Кьилин Закондини виликди камар къачун лазим я. Диалектика гьахьтинди я. Инсан гьамиша кьепIина таз жедайди туш!..

За и фикирдин тереф тамамвилелди хуьзва! Сифтени-сифте Конституцияда чи инсанар вири жигьетрай (экономикадин, культурадин, образованидин, илимдин, марифатдин, политикадин, демократиядин) виликди фенвайди делилламишнава. И кар гьар са касди гьиссна­ кIанда. Инсандин ихтиярар, адан сагъ­вал, саламатвал, уьмуьр пайгарди, гележегдихъ инанмишвалзавайди хьун патал мадни цIийи шартIар яратмишун государстводин къаюмвилик квайди, яни государство халкьдин итижар  хуьзвай социальныйди тирди сифте яз кье­тIендиз къейднава Конституцияда.

Пенсионеррин гьакъиндай лагьанвай гафарни (авунвай дегишвилер) пенсия чиновникриз кIан хьайивал дегишар­ тавун, ам гьар йисуз индексировать (хка­жун) лазим тирди Кьилин Законди заминламишнава. Ихьтин закондик гьар нивай хьайитIани, кIан хьуналди, хкуьриз жедач, адал амалда.

Конституцияда тIебиат, экология, чи­лин девлетар, мяденар, чил вични халкьдиз, Ватандиз хийир гъидайвал иш­ле­ми­шун ва хуьн лазим тирди кIеве­лай рикIел гъанва. Вара-зара авуниз, ри­кIиз кIани­вал чукIуруниз, зиянар гуниз рехъ ачухайбур закондалди чIехи жавабдарвилиз чIугвадайди къалурнава. Тахьай­тIа зарпанд кьилелай алатнавай хсусиятчийри чи тIебиатдин девлетар тарашна, маса гана куьтягьзава. Арадал цIийи затIни хкизвач. ИкI тахьун­ лазим я. Чиновникрин марифат, закондиз муь­тIуьгъвал, буржидиз вафалувал хуьн вини дережада тунва. Са шумуд уьл­кведин банкара девлетар хуьз, чпин хизанар анра махсус шартIара тваз, иниз къуллугъда лугьузвай чиновникдини, депутатдини акьалтIай марифатсузвилелди табзавайди якъин я. Америкадинни Великобританиядин агентрикай чаз бес регьберар жедани?..

Эхь, Конституциядик кухтунвай цIийи дегишвилери чиди, винидихъни лагьанвайвал, социальный, яни халкьдиз къуллугъзавай государство тирди, чахъ чи идея, кьилин рехъ, мурад-метлеб авайди субутзава. Им тебрикдай кар я…

Мерд  Али