Гьихьтин цяй чуьхуьда?
Къайи ци, дамарар (сосудар) агажариз, хамунив иви агакьун тIимиларзава. Чими ци хамунал алай чиркер хъсандиз михьда, вини патан дамарар ачухарда. Виридалайни хъсанди яз марфадин, тахьайтIа ругунвай векъи (жесткий) яд яз гьисабзава. Амма къайи цихъ беден лигимардай къуват ава. Адак са гъвечIи геренда хьана кIанда, яргъалди — ваъ. Къайи целай кьулухъ чими яд илич хъийида.
Пахла — дарман яз
Пахлади руфунин мижедин (сок) кIвалахдиз куьмекзава. Ам хуквадин азар (гастрит) авайбуруз теклифзава. Адетдин медицинада пахладин хъуьруьшрин сирсилрин настой, гьалима дуркIунрин азар, давление, шекердин ва маса азарар (цин кпул) авайбуруз теклифзава.
Пахлайрин салат дадлу шей я. Ам икI гьазурда. Са истикандани адан кьатIа авай пахлаяр тIимил кьел вегьенвай це ргада (тадизваз хьайитIа, чайдин тIуруна авай пасукI алава хъийида — икI пахлаяр фад ргада). Ругур пахлайрик куьлуь авунвай цик квай афни, ич, са гъвечIи чичIек, къаймах, кака, кьел, истивут, горчица ва хъчар какадарда.
Ксунин тегьер ва къилихар
Яргъалди гуьзчивал авунин, ахтармишунин нетижада французрин психолог Даво ахьтин фикирдал атана хьи, ксунин тегьердихъ галаз инсандин психикадин гьал сихдаказ алакъалу я. ИкI, эгер руфун кIаникна ксузватIа, инсан гьар жуьре фикирри чуькьвезва, кIвалахални адан гьал мягькем туш. Агаж хьана, кIуф руфуна акIурна ксузватIа, ихьтин касди вич ялгъуздиз гьиссзава, ам къаюмвилик кутуна кIанзава. Далу кIаникна ксудайбур, асул гьисабдай, кьукь гвай лавгъабур, масабур бегенмиш авачирбур, гужлу къилихрин, чпин итижар гьар гьикI хьайитIани хуьз гьазурбур я лугьуда. Кьил яргъандик кутуна ксудайбур — гележегда гьалар хъсан хьунихъ инанмиш туширбур, хъуьцуьган къужахда кьуна ксудайбур чпиз рикIин чимивал герек тирбур яз гьисабзава. Эгер эрчIи къвалал ксузватIа, ада кIвалахал вичин гьал мягькем яз гьисабзава, амма къуллугъдин гурарай винелди хкаж хьуникай фикирзавач. Чапла къвал кIаникна ксудайбур яратмишунардай къилих, хесет авайбур я лугьуда.
Иви тIимил кваз, зайифзавайла
ЖикIийринни чIурун некьийрин сад хьтин паяр какадарна, и къаришмадин 10 граммдал са истиканда авай ругур яд илична, банка 15 декьикьада цин къене ргада. Ахпа 45 декьикьада къурна, куьзна, сифте авай кьванди хъижедайвал, ргар яд алава хъийида. Йикъа кьве сеферда истикандин юкьвал кьванди ва я 1/4 хъвада.
ЧIухлумпIринни (рябина) жикIийрин сад хьтин паяр какадарна гьазурнавай чай йикъа са истиканда авайди хъвайитIа, имни хъсан витамин я. Анемия авайбуруз салан майваяр, емишар, картуфар, буран, чичIек, брюква, серг, салат, шивитар, гречиха, къабришар, некьияр, ципицIар хъсан яз гьисабзава. Абурук ракьни адан кьелер ква.
Накъвар
Пешекарри — медикри накъварни ахтармишнава кьван. Сагълам инсандин беденди абур йиса зур литр кьван арадал гъизвалда. Накъвари бедендай нервияр писдаказ къизгъин (стресс) хьайила арадал къвезвай хаталу токсинар акъудзавалда. Гьавиляй накъвар авахьун акъвазариз алахъна кIандач.
Риваятда къейдзавайвал, вичи кьур чан алай шей тIуьр ва я нез гьазур хьанвай крокодилди накъвар авадарда, гуя вагьши вичин къурбанддихъ шехьзава. Ваъ, икI туш, накъвар авадаруналди, крокодилди вичин бедендикай артухан кьелер хкудзава, яни адан хам ваъ, вилер гьекь жезва. Крокодилдин накъвариз гьавиляй яланчи, тапан накъвар гьавайда лугьузвайди туш.
Яргъалди хуьн патал къачуз жедани?
Техил, чIахар, гъуьр запас патал яргъалди хуьз къачуртIа, жедани? Ваъ. Хуьнин тайин вахтар алатай ихьтин продуктрин ери усал жезвалда, мурс яда, чIуру ни агалтда. Ихьтинбур тIуьниз ишлемишна виже къведач. Гергеррин чIахар, гьажибугъда — 5 вацра, амай чIахар 6-12 вацра хуьз жеда (тайин шартIара, гьелбетда). Дуьздаказ хвейитIа, гъуьруьн дадунин ери 12 вацра квахьдач.
Экв акун хъсанарда
Вилериз экв акунин хцивал хуьн ва хъсанарун патал газардин миже, ичер, сельдерей, адетдин, гьакI рангунин келем, петрушка, редиска хийирлу я.
Гьекь акъудда
Хамзарни (малинани) гъулцин тарцин цуьквер сад хьтин паяр какадарна, кьве тIуруна (ст) авайди кьве истикан циз вегьеда. Куьзна, вири кузмаз хъвада.
ГьикI хуьда
Буран санани кIевирун герек авач. КIвалин къене ам апрелдалди амукьда.
Чуьхверар вацIун кьуру къум вегьенвай ящикра хуьда, амма абур сад садав агатнаваз эцигна виже къведач. АцIай ящикрин винел пад кIевирда ва абур кьуру, къайи чкада эцигда.
Хъчар — варцаралди
Хъчар холодильникдин кIане хуьда. Сифте абур хкяда, амма чуьхуьдач. Ахпа полиэтилендин пакетда твада, аниз михьи тавунвай, кьуд кIус авунвай сад-кьве чичIекни алава хъийида. ИкI хъчар кьве вацра тазадаказ амукьда, анжах пакет гьар кьуд-вад йикъалай кьурадайвал михьда, чичIекни масад вегьеда. Ишлемишнавай виликан кIусар хуьрекрик кутаз жеда.
Гьазурайди — Ш.Шихмурадов
