Лезги халкьдихъ девлетлу тарих, чIехи ирс ава. Гьайиф хьи, чи милли ирсиниз талукь гзаф кьадар чинар гьеле хъендик кума. Тарихчийри, алимри, пешекарри абур винел ахкъудзава, жемятдин гегьенш къатариз раижзава. “Лезги газетдизни” и месэлайриз талукь пара макъалаяр акъатзава. Нубатдин макъала акьалтIай бажарагъ авай шаирдикай — Хуьруьг Лукьманакай я. Ам рагьметлу шаирдин хва Жамалдин Алискерова авур ихтилатдикай ибарат я. Хци бубадикай авур суьгьбет чна газет кIелзавай­бу­руз теклифзава.

Лукьман Алискеров 1921-йисан 13-июндиз Ахцегь райондин Хуьруьгрин хуьре дидедиз хьана. Адан буба Алискер чирвилер авай динэгьли тир. Адахъ диндиз, шариатдин къанунриз талукь араб чIалал кхьенвай ктабрин тамам библиотека авай. Алискер бубадихъ хсуси чадни авай. Чатук ада жуьреба-жуьре затIар расзавай. Хъсан устIар яз машгьур хьанвай ада инсанриз вичелай алакьдай куьмекар гудай. Муьгъ рас хъийидай, рехъ туькIуьрдай, хвал ийидай… Са гафу­налди, жемятдин хийирдихъ галай инсан тир.

Советрин гьукум тестикь хьайи чIавуз кулак я, диндал амалзавай кас я лагьана, Алискер бубани мад са шумуд кас, кIвалевай араб чIалан ктабар гваз тухвана, яна кьенай.

Лукьман Алискерован диде — Зуьгьре баде пара мергьяматлу дишегьли тир. Вичин гъуьлуьн кьилел атай къаза эхиз тахьана ам фалужди янай. Кесиб дишегьли са шумуд йисуз месел хьанай, адахъ зи дахни гзаф гелкъвенай…

Алискер ва Зуьгьре Алискероврихъ 6 аял авай. Лукьман хизанда вад лагьай велед тир. Хци зигьинар авай ада мектебда хъсандиз кIелна. Гьатта авай алакьунар фикирда кьуна, ам гьасятда 2-классдай 4-классдиз акъуднай. Мад адаз кIелдай мумкинвал хъхьанач. ЯтIани чирвилер къачунихъ къаних ам кIвачи-кIвачи Ахцегьа авай библиотекадиз фидай, анай мектебдин программадиз, философиядиз, марксизмдин ленинизмдиз талукь ктабар къачудай, кIелдай.

Шиирар кхьиз ам 15-16 йисар хьайила эгечIна. Яни 1936-йисалай кьулухъди.

17 йис тамам хьайила зи дах садлагьана биши хьана, адаз мад ван хтанач. Адан чIехи кьве стха — Гьажибубани Абдусалам Ватандин ЧIехи дяведин йисара фронтдиз тухванай. Бишиди тирвиляй дахдиз дяведин женгер кьисмет хьанач. Азарлу диде, кIвалин кIвалахар вири адан хиве гьатна.

Чи куьгьне кIвалерин патав дахди са кIвал­ни дегьлиз галай ктабхана эцигнай. Аниз герек къведай столар, стулар, ктабар эцигдай­ дезгеярни вичи авуна. Адан ктабханада лезги шаиррин, философиядин, дуьньядин литературадин ктабар авай. Дахдин ктабханадиз лезгийрин машгьур шаир Алирза Саидовни мугьман хьанай. Идалай гъейри, дахдини Алирза халуди гьана санал гзаф кхьинар авунай.

Вичин вири уьмуьрда дахди капI авуна. Ам Аллагьдихъ агъазвай инсан тир, хъсандиз араб чIалал кIелизни чидай. Дахди диндин рекьяй чаз, аялризни, гзаф чирвилер га­най­. Дах, азарлу яз, гагь азарханада, гагь кIвале жезвай. Хизан къалинди тир. Вири везифаяр дидедин хиве гьатна: кIвалин-къан дердияр авун, никIе кIвалахун, азарлу бубадихъ гелкъуьн. Ирид йисуз ам месел хьана. Ахпа яваш-яваш арадиз хтана, кIвачел ахкьалтна.

КIвале, никIе куьлуь-шуьлуь кIвалахар ийиз гатIунна. НикIиз фидай рекье куьчедай жагъай картондин кIусунални кваз ада вичин шиирар кхьидай. Вичихъ я сагъвал, я кIва­лахдай шартIар хьаначтIани, шиирар кхьин ада акъвазарнач.

Хуьруьг Лукьман лезги халкьдиз фадлай чидай автор я. Адахъ вич яшамиш хьайи де-вирдикай кхьенвай эсерар пара ава. Вичин сагъламвал авай гьалдизни килиг тавуна, ада вири къуватар шииратдин ва халкьдин рекьел желбна.

Хуьруьг Лукьманан печатдиз акъатай сад лагьай ктаб кIелзавайбуру хушдиз кьабулнай. 1971-йисуз адан «Рагъ» тIвар алай ктаб 1000 экземплярдин тираж аваз чапдай акъатна. Ам маса къачуна тарашнай. Къе хьиз рикIел алама, ктабдиз килигиз кIандайбур чи кIвализни атанай. КIелзавайбурун гьакьван рикI алай адан шииратдал.

Шаир биши ва сагъсуз тиртIани, савадлу инсан тир. Вичихъни жуьреба-жуьре рекьерай чирвилер авай. Адакай гьатта пагьливанни хьанай. Жегьил вахтунда ам симинал къугъвадайбурухъ галаз маса хуьреризни фенай. КIелунал дахдин рикI гзаф алай. Ада центральный газетрилай гатIунна гзаф изданияр кхьенвай. Чебни вири подшивка ийизвай. Адахъ гьатта дяведин йисарин подшивкаярни авай.

Газетар кIелза­вай­ви­ляй адаз дуьньяда кьиле физвай вакъиайрикайни хабар авай. Дах ­кимел фейила, адавай “вуч хабарар ава дуьньяда, Лукьман” лагьана хабар кьадай. Вичин нубатда дахдини кIелай кьван малуматрикай ихтилатдай. Асул гьисабдай адахъ авайди 4-класс акьалтIарай образование тиртIани, чирвилерал гьалтайла ам кьилин образование авайдалай кIусни усал тушир. Чпихъ илимрин доктордин, кандидатдин дережаяр авайбуруни дахдин алакьунриз еке къимет ганай.

Шаирвилел гьалтайлани, адахъ литературадин институтар акьалтIарна­вайбу­ру­лай­ни дерин чирвилер авай. Дуьньядин поэзия Хуьруьг Лукьманаз хъсандиз чидай. Вичин яратмишунриз дуьнья къалурун патал ам гзаф алахъна. Махачкъаладиз редакциядиз физ-хквез, арадал са затIни текъвез гзаф йисар алатна. Ада лугьудай: “Дагъустандин ктабрин издательстводиз 1967-йисуз вугай “Рагъ” тIвар алай ктаб, са шумуд йис арадай фейила, хейлин шиирар хкудна, 1971-йисуз са гъве­чIи кIватIал яз акъуднай…”.

Дахди ихьтин гьахъсуз крарикай гзаф фи-кирардай. Гьа ихьтин фикиррин есирда аваз ам 1988-йисан 5-январдиз рагьметдиз фена.

Къе Хуьруьг Лукьман чи арада амачтIани, адан жавагьирар хьтин эсерар ама. Абур гъиляй-виляй вегьена виже къведач. Шаирдин ирс хуьн патал абур са ктабда санал кIватI­найтIа, хъсан жедай. И карни къенин йикъан несилрин хиве ава.

И макъала чап авун Хуьруьг Лукьман чи рикIера авайди, адан эсерри нефес къачузвайди тестикьарзавай лишан я. Ам гьакъикъатдани чIехи бажарагъ авай шаир тир. И кар чна газет кIелзавайбуруз теклифзавай адан эсерри нубатдин сеферда тестикьарзава.

«Лезги газет»