Ахцегьрин машгьур музейдин Ватандин ЧIехи дяведин залда фронтда чи аскеррин кьисмет къалурзавай, абурун кьегьалвилерин гьакъиндай шагьидвалзавай кьетIен ядигарар ава — пуд пипIен чарар (конвертар авачирвиляй чар гьакI къат авуна, винел адрес кхьизвай). Абур тупIалай авур, кIелай кас а девирдин зидвилерин гьалара гьатда. Ватандин кьисмет гьялзавай макъамда инсафсуз пе­хъи душмандин хура акъвазай чи аскеррин ватанпересвилин руьгьдин мягькемвили рикIиз таъсирда.

Эхь, аскердин пуд пи­пIен чар вахтуни кьиметлу документдиз элкъуьрнава. Къе жегьилар абуруз та­жуб­ви­лелди килигзава, амма 75-80 йис вилик абур фронтдай багърийрилай хквезвай хабарар тир. Анжах гьа ихьтин чарарин куьмекдалди дяведавай аскерри чпин хизанрихъ галаз алакъа хуьзвай, багърийрин рикIериз теселли гузвай. Гьайиф хьи, пара вахтара а чарар мусибатдин “похоронкаяр” жезвайвиляй абурукай инсанриз къурхуни тир. Асул гьисабдай, женгерин арайрани чуьлдин лазаретра кхьизвай куьруь ча­рарин мана-метлеб адетдинди тир: аскерри чпин ватанпересвилин гьиссер­рикай, Ватан душмандикай азад хъувуна кIва­лиз хтунин умудрикай лугьузвай, фронтдин уьмуьрдин четинвилерикайни дяведин агалкьунрикай хабардарзавай. Музейдавай  пуд пипIен чарарикай чна ахцегьви  Ибрагьимов  Микьдада  вичин уьмуьрдин юлдаш Беневшадиз рахкурай чарар хкяна. КIелин.

“Эвелни-эвел, Беневша, ваз ва зи рикI алай Серёжадиз (Сиражутдиназ гьакI лугьузвай — Д.Ш.) ­чи­ми саламар рекье твазва. Ина гьакъи­къи кьуьд я. Жив ва аяз ава. За хъсандиз алукIна­ва. Заз авай­ди ан­­жах куьн саламат хьунин фикир я. Чи подразде­лениди Гитлеран фашистрихъ галаз кьетIивилел­ди женг чIугвазва. Зун кIеве­лай инанмиш я хьи, гъалибвал Яру Армиядинди жеда, Беневша! Са куьруь вахтуналди, душмандин агал­кьунрихъ инанмиш хьана, кичI акатнавайбурухъни руьгьдиз усалрихъ яб акалмир. Абур гьакъикъатдани са куь­руь вахтунин агал­кьунар я. Абуруни фашистрин Германия терг хьунал гъида. Имни Урусатдин халкьари вичин девлетлу тарихда икьван чIавал­ди­ тухвай кьван вири дявейра къачунвай гъилибвилери субутзава. Гила­ни, са рахунни алачиз, гьакI жеда.

Алай вахтунда зун жуван подразделение галаз­ Москвадин мукьув гва. Якъин я хьи, ина фа­шистриз ажал гьатда. Пуд вацран къене душмандихъ галаз тухвай женгера чи подразделениди са шумуд сеферда фашистрин кIере­тIар кукIварна. Исят­да чун алай чкадал немсери гъилер яргъи авур­тIа, абуруз кьуркьушумдин гуьллеяр кьисмет жеда”.

Гьа и чарче ада фронтда авай вичин хтул Гьадидин адрес рекье тун тIалабзава.

Москва хуьнин женгерай кхьенвай, тахминан, гьа ихьтин манадин маса чарче ингье ада вуч лу­гьузватIа: “…Лап и мукьвара Гитлеран мурдар кицIериз чи уьлкведин зегьметчийрин, адан  гьай­батлу рабочий классдин къагьриманвилин гьунар аквада!” Атлуйрин полк, 3-эскадрондин командир М.Ибрагьимов, 7-ноябрь, 1941-йис.

“…ВКП(б)-дин жергейриз кьабулайдалай кьулухъ за пIапIрусни гадарнава, ичкини хъвазмач. Ас­кервилин уьмуьр — им илимдинни сагъламвилин халис мектеб я. Беневша, литерату­ра гзаф кIела, иллаки ВКП(б)-дин куьруь курс чи­ра. ТIа­л­аб­зава зи библиотека саламатдиз хуьн. Ана авай хьтин ктабар гьатун гзаф четин жеда. Зи тIа­лабунар вуна кьилиз акъуддайдахъ зун кIе­велай инанмиш я”,— кхьизва ада вичин маса чарче.­

Адан 1941-йисан декабрдин чарчяй чна ихьтин гафар кIелзава: “Чими рикIин саламар, Беневша! Чун исятда Красногорский шегьерда ава. За ваз хъуьтIуьн форма алай шикил рекье хутазва. Зун инанмиш тирвал, гъалибвал  чи патал же­да. Исятда фашистар чи гуьллейрикай къайдасузвилелди катзава. Мукьвара фашистар михьиз тергна, чун кIвалериз хкведа”.

“Пакаман хийир, Беневша! — кхьизва Микьда­да 1941-йисан 27-декабрдиз, —  Зун саламат я, заз кIанзавайди вини Серёжадин сагъвал я. ТIа­­лаб­за­ва Серёжадин рикIиз вуч кIандатIани це, хъсандиз алукI, герек ада зи къайгъударвал гьисс авурай. Чна душманар тергзава. За ваз и чар Золотухино хуьряй кхьизва. Чкадин агьа­лийри чун гзаф хушдиз кьабулзава, чпихъ авай хъсан вуч ава­тIа­ни, чаз гузва. Халкьдин мурад душман тергун я. И кIва­лахни чна агалкьунралди кьиле тухузва. Фашистрал гъалибвал къачуна, чун кIвалериз хкведа!”.

Килиг садра Ватан кIани­ви­лин, душман тергунин къастунин, лап сифте йи­къалай гъа­либ­вилихъ инанмишвилин гьис­серив ацIанвай гьихьтин ма­­налу чарар ятIа. Абурай и кас­­дин ватанпересвал, руьгьдин мягькемвал, къастунал кIе­­­­­­вивал аквазва. Дя­ведин сиф­те йисуз гьикьван кьулухъ чIугу­нар, есирвиле гьатунар, кьиникьар, четинвилер авай­­тIани, абурукай ви­кIегь лезги офицерди са гафни лугьузвач. Дагъ­­вида хизандикай фикирзава, ам руьгьламишзава. Фронт­­­дин цIа­яра большевикрин пар­тия­дик экечIнавай халис коммунист командирди Москва патал женгера хсуси кье­гьал­вилерин чешнедалди аскерар гьужумриз къара­гъар­зава ва гъвечIи-гъвечIи гъалибвилер къазанмишзава. Месе­ла, йифен бейхабар са женгина Ибрагьимован регьбервилик квай дестеди къадав агакьна душманар тергна ва 45 кас есирвиле кьуна­. Ихьтин алакьунар авай жегьил лейтенант коман­до­­ваниди батальондин политруквиле тайинарна. Ам­­­ма Микьдадаз вичин женгинин рехъ яргъалди­ давамардай мумкинвал хьанач. Гьайиф хьи, я кIвализ­ Беневшадинни хва Сережадин патав хкведай кьисметни хьанач. 1942-йисан августдиз Смоленский об­­ласт­дин Борищево хуьр фашистрикай азаддай къати женгина жегьил дагъвидин рикI душмандин гуьл­леди кана. Аскерри чпин кьегьал командир­ 1-сен­­­тябрдиз гьуьрметдивди Берёзовая хуьре ку­чуд­на­.­

Ибрагьимов Микьдад 1905-йисуз Ахцегьа зегьметкеш чIехи хизанда дидедиз хьана. ГъвечIиза­маз буба Ибрагьим кьена, ам дидеди тербияламишна. Ахцегьрин мектеб акьалтIарна, колхозчивиле кIвалахзавай гада Яру Армиядин жергейриз фена, Бакудиз акъатна. Зигьинлу, дирибаш дагъви­ командирри атлуяр гьазурдай училищедиз ра­къур­на. Анаг агалкьунралди куьтягьайдалай кьулухъ Микьдада юриствилин курсар акьалтIар­на. Рутул, Кьурагь районра прокурорвиле кIва­лах­на, ахпа же­гьил пешекардал Дагъустандин проку­рордин куьмекчивилин жавабдар къуллугъ ихтибарна.

Ватандин ЧIехи дяве малумарай гьа сифте йи­къара ам, кIвале свас ва 6 йисавай хва туна, Дербентдин РОВК-дай гуьгьуьллувилелди фронтдиз фена. Гьикьван четинвилер акьалтнатIани, уьмуьр­лух гъуьлуьз вафалувал хвейи Беневшади Микьдадан чарарин тапшуругъар-весияр кьилиз акъудна.  Хва  Сиражутдин  намуслу,  зегьметкеш  инсан яз чIехи авуна. Хъсан къиметралди шко­ла куьтя­гьайдалай кьулухъ адав Дагъустандин пищевой техникумда кIелиз вугана. Москвада холодильникар туь­кIуьрзавай управленида кIвалахайдалай кьулухъ (1964-1975) Сиражутдин Ахцегьиз хтана, хи­зан кутуна ва гзаф йисара “Ахтынский” совхоздин­ емишар хуьдай холодильный комплексдин кьилин инженервиле гьакъисагъвилелди зегьмет чIугуна. Уьмуьрдин юлдаш Махтумахъ галаз кьве хвани кьве руш тербияламишна. Баркаллу чIехи бубадин тIвар алай Микьдада Москвада Плеханован тIва­рунихъ галай халкьдин майишатдин институт куьтягьна, гьана жавабдар къуллугъар тамамарзава. Кикбоксингдай спортдин мастер тир Аллагькъулиди Москвада эцигунрин институт куьтягьна. Ам яшайишдин ва промышленностдин хилериз талукь эцигунрал машгъул я. Рушари — Наидади­ ва Гуьльхану­ма Москвадин Плеханован институт акьалтIарна, къе  халкь­дин арада гьуьрмет аваз кIва­лахзава, хтулри МГИМО ва меркездин нуфузлу­ вузра кIелна. Гьардаз чпин къени ва туькIвей кIвал-югъ, лайихлу аялар, хтулар авай абур Ватан патал чан гайи рагьметлу Микьдад бубадин весийриз вафалу я.

Дашдемир  Шерифалиев