Хуьруьн майишатдин илимрин доктор, профессор, Дагъустан Республикадин илимдин лайихлу деятель, Дагъустан Республикадин  Государстводин премиядин  сагьиб…  Са шакни алач, алимдин и  агалкьунар ада гзаф йисара чIугур гьа­къисагъ зегьметдин, къастунал кIеви хьунин, экуь мураддихъ ялунин рекьелай элячI тавунин нетижа я. Илимдин кукIуш­рихъди тир  адан рехъ  къулайди тир лугьуз жедач, гьикI хьи, ада  и рекье паталай тир куьмекрик ваъ, анжах вичин алакьунрик, чирвилерик, зегьметдал рикI хьуник умуд кутунвай. Къе чавай дамахдивди къейд ийиз жеда — адан уьмуьр инсан гьикI яшамиш хьун ва гьикI жуван халкьдиз менфят гъун лазим ятIа, гьа карда  чешне я.

Загьиров  Надир  Гьейбетулаевич  1960-йисан 29-апрелдиз  Мегьарамдхуьруьн райондин Чахчах-Къазмайрин хуьре дидедиз хьана. 1983-йисуз ада Дагъус­тандин государстводин хуьруьн майишатдин  институт акьалтIарна,  емишар, майваяр ва уьзуьмар гьасилунин рекьяй пешекарвал къачуна. Идалай кьулухъ 7 йисан вахтунда Н.Загьирова республикадин жуьреба-жуьре майишатра зегьметдин  тежриба кIватIна. Сифтедай ада  Мегьарамдхуьруьн райондин хуьруьн майишатдин управленида, гуьгъуьнлай ВЛКСМ-дин РК-да, “Муктадирский” совхоздин ва “Тагиркентский” агрофирмадин кьилин агроном яз, КПСС-дин райондин комитетда, Дагъустандин НИИСХ-дин ва “Агроэкопроект” НИИ-дин  “Емишар ва къелемар” НПС-дин директордин илимдин рекьяй заместителвиле, Мегьарамдхуьруьн  райондин хуьруьн майишатдин управленидин начальникдин заместителвиле, “Победа” колхоздин председателвиле,  Дербентдин коньякар акъудзавай комбинатдин  кьилин агрономвиле кIвалахна.

2001-йисалай Надир Гьейбетулаевича  пешедай зегьметдин рехъ хайи институтда давамарна. ИкI, 2001-йисалай ада  емишчивилинни ботаникадин кафедрадин профессор яз кIвалахна, 2002-йисалай башламишна кIуьд йисан вахтунда  гьа и кафедрадин заведишвал авуна. 2012-2017-йисара Надир Загьирова “Дагъустандин хуьруьн майишатдин рекьяй илимдинни ахтармишунардай Ф.Г.Кисриеван тIвару­нихъ галай институт” ФБГНУ-дин  директордин везифаяр тамамарна. Гуьгъуьнлай са йисуз адакай “Вирироссиядин цуькчивилин ва субтропикрин набататрин илимдинни ахтармишунрин институт” ФГБНУ-да отделдин кьилин илимдин къуллугъчи хьана. Эхиримжи йисара Надир Гьейбетулаевича РД-дин хуьруьн майишатдин ва недай суьрсетдин министерствода уьзуьмчивал виликди тухунин ва  ципицIрин питомникрин кIвалахдиз талукь отделдин начальникдин къуллугъдал  зегьмет чIугвазва.

Уьмуьрди кьисметдиз гъайи вири и идарайра, майишатра  Надир Загьирова вич  неинки виниз тир чирвилер ва алакьу­нар авай пешекар, гьакIни лап хъсан къилихдин, инсанрив хъуьтуьлдаказ эгечI­дай, дердиникай хабар кьадай инсан яз къа­лурна. Гьина ада кIвалахнатIани, гьихьтин шартIара хьанатIани, амадагри чпин юлдаш  анжах чими келимайралди рикIел хкизва. Адахъ еке  коллективрихъ галаз кIвалах гуьнгуьна тваз жедай педагогвилин ерияр ава.

Къейдна кIанда хьи, кIвалахдин ре­кьяй везифаяр тамамарунихъ галаз сад хьиз, Надир Гьейбетулаевича илимдин рекьяй ахтармишунарни  вини дережадихъ ялза­вай. 1992-йисуз Н.Загьирова Да­гъустан­дин НИИСХ-да аспирантура акьал­тIарай­да­лай кьулухъ “Дагъустандин кьиблепатан дуьзендал алай  подзонадин къалин багълара куьруь хилер галаз экъечIдай жуьредин ичин тарариз яд гунин къайда ва миянардай шейэрин кьадар” темадай кандидатвилин диссертация хвена. Кьве йисалай адакай докторвилин диссертация тамамарун патал ДНИИСХ-дин соискатель хьана ва 1998-йисуз  Вирироссиядин багъманчивилин ва питомникар тешкилунин рекьяй  селекционно-технологический  институтда (Моск­ва шегьер) Н.Загьирова “Дагъустанда емиш­рин культураяр ва  ципIицар адаптивный жуьреда битмишарунин карда биологиядин ва экологиядин бинеяр” те­ма­дай докторвилин диссертацияни хвена­.

Гьа икI,  Надир Загьировакай багъманчивилин, уьзуьмчивилин, экономикадин  ва емишар гьасилунин  хилера машгьур алим хьана. Ам уьзуьмчивилин ва чехирчивилин  международный академиядин гьакъикъи член яз хкяна, Украинадин аграрный илимрин  академияди 2004-йисуз  “Илимдинни ахтармишунрин  рекьяй цIийи шейэр” номинациядай адаз  Г.Г.Валуйкодин тIва­­рунихъ галай чехирчивилин рекьяй гузвай II премиядин сагьиб я лагьай диплом гана.

Агропромышленный комплекс патал гзаф йисара пешекарар гьазурунай  адаз 2007-йисуз РФ-дин АПК-дин работникрин Профсоюздин ЦК-дин Гьуьрметдин грамота гана. 2009-йисуз Н.Загьиров  экологиядин ва уьмуьрдин хатасузвилин рекьяй международный илимрин академияди гьакъикъи член яз хкяна, кьве йисалай адакай Дагъустан Республикадин Милли илимрин академиядин академик хьана.

2012-йисуз Сочида Дуствилин Тарциз рикIел аламукьдай тIур гунай   Надир Гьейбетулаевичаз “Дуствилин багъманчи” лагьай гьуьрметдин тIварни ганва, гьа и йисуз ам Вирироссиядин общественный “Россиядин илимдиз куьмек гунин рекьяй ассоциация” тешкилатдин член яз хкяна.  Гуьгъуьнлай Россиядин тIебии илимрин  академиядин (РАЕН) гьакъикъи член хьана, гьакIни  В.В.Докучаеван тIварунихъ галай накьв ахтармишдайбурун Общест­водин Дагъустандин отделенидик экечIна.  Алатай йисуз Надир Гьейбетулаевич Вирироссиядин адетдинбур тушир  ва кьитдиз гьалтзавай набататрин Академиядин гьакъикъи член яз  хкяна.

Надир Загьиров  РД-дин Гьукуматдин  Председателдин патав гвай экспертно-аналитический советдин, РД-дин МСХ-дин Общественный советдин ва илимдинни технический советдин член я, гьакI­ни ам РД-дин хуьруьн майишатдин ва не­дай суьрсетдин министерстводин  коллегиядин  составдик ква. 2012-2017-йисара Надир Гьейбетулаевичакай гьакIни Дагъустан Республикадин Кьилин патав гвай   кар алай проектриз ва дурумлудаказ виликди финиз талукь Советдин член хьана. РД-дин Агъсакъалрин советдин президиумдин  тапшуругъдин сергьятра аваз, Н.Загьирова  сифте сеферда яз “Дагъустан Республикада чилин, чилерин хсусиятчивилин ва чилер ишлемишунин гьакъиндай (чилерин месэла гьялунин ва чилер ишлемишунин Дагъус­тандин модель)” ктаб гьазурна. Къейд ийин, ктаб туь­кIуьрдайла алимди 30-далай артух министерствойрин, комитетрин, идарайрин, къуллугърин ва вузрин  материалар мукьуфдивди ахтармишна.

Н.Гь.Загьирова  илимдин кадрияр гьазурунин карда активнидаказ иштиракзава, ада пешекарламишнавай илимдин  школа ачухнава. Надир Гьейбетулаевича илимдин  рекьяй меслятар ва регьбервал гунин нетижада  кандидатвилин  17 ва докторвилин 2 диссертация  хвенва, адан гъилик аспирантри  вердишвилер къачузва. Ам Дагъустандин государстводин аграрный университетдин  кандидатвилин ва докторвилин диссертацияр хуьнин ре­кьяй советдин член, “Багъманчивал” рекьяй ла­гьайтIа, ГАК-дин председатель я.

Н.Гь.Загьирован педагогвилин кIвалах  Дагъустандин государстводин технический  университетдани давам жезва, ина “Недай суьрсетдин производствояр ва товароведение” кафедрадин бинедаллаз (Дагъустандин НИИСХ-да тешкилнава) ада  “Недай суьрсетдин хаммалдин анатомия” темадай лекцияр кIелзава.

Профессор Н.Загьирова 30 йисан вахтунда  биологиядин,  экологиядин, экономикадин,  Дагъустанда емишарни мереяр, субтропикрин культураяр ва ципицIар гьасилунин технологийриз талукьарнавай илимдин рекьяй нетижалу ахтармишунар гзаф тухвана. Ам  илимдин 638  кIвалах­дин автор ва я соавтор (10 монографиядин) я, абурукай 21 кIвалах чирвилер гунин методикадиз талукьбур я, 35 — производство кьиле тухун патал меслятар, 528 —  илимдин макъалаяр, гьа жергедай яз ВАК-ди меслят къалурзавай изданийра чапнавайбур. Н.Загьировахъ вичи туь­кIуьр­навай шейэрин 44 патент ава.

Россиядин илимдин делилар кIватI­навай электронный зурба  библиотекада — eLIBRARY.RU — алимдин 205 макъала чапнава, 602 сеферда абурай цитатаяр ишлемишнава.

Дагъустан Республикада уьзуьм­чивал дурумлудаказ кьиле тухунин ва базарда гьуьжетиз жедай  чехирарни коньякар  акъудунин рекье  илимдинни прикладной ва технологический бинеяр  туькIуь­ру­нин ва ишлемишунин карда лайихлувилерай профессор Н.Гь.Загьироваз  тIебии илимрин хиляй Государстводин премия ганва. Алимди Дагъустан Республикада кьиблепатан емишрин ва субтропикрин культураяр гьасилунин рекье гегьеншдаказ ахтармишунар тухузва. ГьакI­ни рес­пуб­ликада уьзуьмчивилин хилен бегьерлувал хкажунин, Дагъустандин чилер ва агроэкологический ресурсар менфятлудаказ ишлемишунин рекье меслятар гузва.­

Дагъустандин илим вилик тухун патал зурба кIвалах кьиле тухвай алимдин зегьметар государстводин шабагьралдини къейднава. Абурукай эхиримжибурун тIварар кьан: республикадин аграрно-промышленный комплекс патал пешекар кадрияр гьазурунай РД-дин Халкьдин Собранидин патай Гьуьрметдин грамота, зегьметда хьанвай агалкьунрай РД-дин Гьукуматдин Гьуьрметдин грамота, гзаф йисарин гьакъисагъ зегьметдай ва хуьруьн майишатдин илим виликди тухунай Россиядин илимдин академиядин Гьуьрметдин грамота. Амма виридалайни багьа пишкеш адан  хизан я: Надир Гьейбетулаевич 3 веледдин буба ва 9 хтулдин чIехи буба я.

Мукьвал тир  йикъара   Надир Гьейбетулаевич Загьирован 60 йис тамам жезва. Чаз багъманчивилин, уьзуьмчивилин, экономикадин ва емишар гьасилунин  хилера машгьур алимдиз хайи югъ мубаракиз  ва гьам уьмуьрдин, гьамни яратмишунрин рехъ  яргъалди ва нурлуди хьунин гьакъиндай  алхишар ийиз кIанзава.

Жасмина  Саидова